Greefskip Bentheim
| Greefskip Bentheim Grafschaft Bentheim (Dútsk) Graofschop Benthem (Nederdútsk) | |
|---|---|
| 1228 – 1806 | |
| flagge | wapen |
|
|
| geografyske lokaasje | |
| |
| polityk | |
| haadstêd | Bad Bentheim |
| offisjele taal | Dútsk |
| steatsfoarm | monargy (greefskip) |
| ûntstien út | Hearlikheid Bentheim
|
| opgien yn |  Gruthartochdom Berch
|
| no diel fan |  Bûnsrepublyk Dútslân
|
| sifers | |
| ynwennertal | ±20.000 (1806) |
| befolkingstichtens | 20,7 / km² (1806) |
| oerflak | 966,6 km² |
| bykommende ynformaasje | |
| muntienheid | ryksdaalder |
Dizze side giet oer it histoaryske greefskip. Foar it moderne bestjoerlike distrikt, sjoch: Greefskip Bentheim (Landkreis).
It Greefskip Bentheim (Dútsk en offisjeel: Grafschaft Bentheim; Nederdútsk: Graofschop Benthem) wie fan 1228 oant 1806 in soevereine steat yn 'e Nederrynsk-Westfaalske Kreits fan it Hillige Roomske Ryk. It greefskip lei yn it súdwestlike part fan wat no de Dútske dielsteat Nedersaksen is, grinzgjend oan 'e Nederlânske provinsjes Drinte en Oerisel, mei as haadplak Bentheim (sûnt 1979 Bad Bentheim). It Greefskip Bentheim ûntstie út 'e foargeande Hearlikheid Bentheim. Yn 'e Frânske Tiid ferlear it foargoed syn selsstannigens en gie it op yn it Gruthartochdom Berch. It grûngebiet fan it histoaryske greefskip komt fierhinne oerien mei dat fan 'e moderne Landkreis Greefskip Bentheim.
Geografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It Greefskip Bentheim besloech in oerflak fan 966,6 km². It lei ynklamme tusken it Lânskip Drinte yn it noarden, it gewest Oerisel yn it westen, en de ferskate dielen fan it Prinsbisdom Múnster yn it suden en easten. It meastepart fan it gebiet bestie út heechfean, en de iere bewenning wie sadwaande by iggen fan rivierkes lâns konsintrearre. Dy rivierkes mûnen allegear út yn 'e gruttere rivier de Iems, dy't likernôch 10 km eastlik fan 'e eastgrins fan it greefskip lykstrekich mei dy grins nei it noarden ta streamde.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Midsiuwen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It Greefskip Bentheim ûntstie yn 1228, doe't Boudewyn I fan Bentheim ferheft waard ta de stân fan greve. Oant dy tiid wied er hear fan Bentheim. De Hearlikheid Bentheim wie om 1050 hinne fuortkommen út it Stamhartochdom Saksen. Oer it gebiet is út 'e snuorje foàr 1115 frijwol neat bekend. Yn dat jier kaam de hearlikheid yn 'e hannen fan Otto I fan Salm, paltsgreve by de Ryn. Dy syn erfdochter Sofia fan Rheineck troude mei greve Durk IV fan Hollân, en oant syn ferstjerren yn 1157 regearren hja tegearre oer Bentheim. Sofia ferstoar yn 1176, wêrnei't de hearlikheid yn 'e hannen kaam fan Otto I fan Bentheim, in soan fan har en Durk. Otto syn soan Boudewyn wie de earste greve fan Bentheim.
.jpg)
Under it regear fan Boudewyn syn soan Otto II waard yn 1264 it Greefskip Tecklenburg troch Bentheim anneksearre. Ferskate tûken fan it slachte fan 'e greven fan Bentheim anneksearren en kochten letter noch ferskate oare gebieten, wêrûnder Steinfurt en Rheda. Sa't yn it Hillige Roomske Ryk wizânsje wie, waard it Greefskip Bentheim ferskate kearen opspjalte as der mear as ien soan wie om 'e regearjende greve op te folgjen. De op dy wize ta stân kommende steatsjes krigen dan de namme fan it haadplak efter de greefskipsnamme oanplakt. Dat barde foar it earst yn 1277, doe't Bentheim ferparte waard yn it Greefskip Bentheim-Bentheim (mei de sit yn Bad Bentheim, dat foar 1979 koartwei Bentheim hiet) en it Greefskip Bentheim-Tecklenburg.
Lettere ûntwikkelings
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De earste kreaasje fan it Greefskip Bentheim-Bentheim, dêr't de greven fan Bentheim yn 'e rjochte line regearren, duorre oant en mei 1530, doe't it slachte útstoar. Bentheim waard doe ferjûn oan Arnold II fan Bentheim-Steinfurt. Dyselde bekearde him yn 1544 ta it lutheranisme, wêrnei't er yn syn gebieten de Reformaasje begûn troch te fieren. Dat wie in tige stadich proses, en pas yn 1587 waarden yn Bentheim de earste lutherske predikanten oansteld. It jiers dêrop waard Bentheim-Bentheim formeel in protestantsk lân. Bentheim-Tecklenburg folge yn 1589 en Bentheim-Steinfurt yn 1591. Arnold III wreide yn 1562 Bentheim-Steinfurt út mei it Greefskip Limburch (yn Dútslân) en de hearlikheden Alpen, Linnep en Heppendorf, dy't er urf fan syn mem, Magdalena fan Nijenaar.
.jpg)
(Skilderij fan Jacob van Ruisdael.)
Yn 1613 rjochte Arnold Job fan Bentheim-Steinfurt de Hegere Tsjerkeried op, dy't de Herfoarme Tsjerke fan Bentheim yn alle trije dielgreefskippen fêstige moast. Doe't Arnold Job yn 1643 sûnder manlike opfolgers kaam te ferstjerren, waard it Greefskip Bentheim-Steinfurt wer ferparte yn Bentheim-Steinfurt en Bentheim-Bentheim. Ernst Willem fan Bentheim-Bentheim rekke yn 'e 1660-er jierren yn 'e besnijing fan Múnsterske prinsbiskop Bernard fan Galen, dy't him oerhelle om yn syn greefskip it roomsk-katolisisme wer yn te fieren. Dêrop namen de frou en bern fan Ernst Willem de wyk nei de Republyk fan 'e Feriene Nederlannen, dêr't de soannen tsjinst namen yn it Steatske leger.
Yn 1693 ruilen de beide tûken fan it Bentheimer grevelaach fan greefskip, sadat Arnold Maurits Willem fan Bentheim-Steinfurt de nije greve fan Bentheim-Bentheim waard. Der bestiene skelen oer erfkwestjes tusken de beide tûken oant dêroer op 1 novimber 1701 ûnder Steatske bemiddeling yn De Haach in ferdrach sletten waard. Yn 1752 ferpâne Freark Karel fan Bentheim-Bentheim syn greefskip foar in perioade fan tritich jier oan it Karfoarstedom Hannover; oant 1782 soe it gebiet dus regearre wurde troch de karfoarst fan Hannover. Letter waard dy snuorje ferlinge, sadat it bewâld oer it greefskip by de karfoarsten bleau.
Opheffing fan it Greefskip Bentheim
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn 1803 stoar it Hûs fan Bentheim-Bentheim út en giene de rjochten op dat greefskip oer op 'e tûke fan Bentheim-Steinfurt. Under de Frânske besetting fan it Karfoarstedom Hannover (1802-1806) sleat de nije greve Loadewyk fan Bentheim-Bentheim en Bentheim-Steinfurt in ferdrach mei de Earste Frânske Republyk oer de ynlossing fan it ferpâne greefskip. Hy hoaste 800.000 frank op en koe dêrnei it regear oer Bentheim-Bentheim opnimme. Dy werkrigen sizzenskip wie lykwols mar fan koarte doer. Under kêst 24 fan 'e Rynbûnwet fan 12 july 1806 waard it Greefskip Bentheim mediatisearre (ûnteigene) en ûnder de soevereiniteit steld fan (anneksearre troch) it nije Gruthartochdom Berch, dat regearre waard út Düsseldorf wei. Sadwaande hold it Greefskip Bentheim op 4 augustus fan dat jier foargoed op te bestean.
Fierdere skiednis fan Bentheim
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It grûngebiet fan it eardere Greefskip Bentheim waard al nei fjouwer jier wer fan it Gruthartochdom Berch ôfnommen. Yn 1810 waard it nammentlik mei it eardere Keninkryk Hollân, dat hiel Nederlân besloech, en it gebiet fan it eardere Karfoarstedom Hannover yn Noard-Dútslân anneksearre troch it Earste Frânske Keizerryk. It kaam doe by it Frânske departemint Lippe te hearren. Yn novimber 1813, nei de Frânske nederlaach en de earste ferballing fan Napoleon nei it eilân Elba, waard it Karfoarstedom Hannover weroprjochte as it Keninkryk Hannover. Bentheim waard troch dy steat yn besit nommen, en yn 1815 befêstige it Kongres fan Wenen de ynliving fan it eardere greefskip by Hannover. It eardere Bentheim-Steinfurt en Bentheim-Tecklenburg waarden troch it Kongres oan it Keninkryk Prusen ferjûn.
Yn 1866, nei de Prusyske oerwinning yn 'e Prusysk-Eastenrykske Oarloch, de saneamde "Bruorrekriich", waard in reorganisaasje yn it foardiel fan Prusen fan 'e steatkundige sitewaasje yn Noard-Dútslân trochfierd. It Keninkryk Hannover hold op te bestean en waard anneksearre troch Prusen. Sa kaam ek Bentheim ta dat lân te hearren, as ûnderdiel fan 'e Provinsje Hannover. Yn 1885 waard yn it Keninkryk Prusen in Kreisweryndieling fan krêft, wêrby't de Landkreis Greefskip Bentheim oprjochte waard, in bestjoerlik distrikt mei frijwol deselde grinzen as it âlde greefskip (minus Steinfurt en Tecklenburg).
Bestjoer
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It Greefskip Bentheim wie in absolute monargy, dy't op autokratyske wize bestjoerd waard troch in greve. Sa't yn it Hillige Roomske Ryk wizânsje wie, waard it greefskip ferskate kearen opspjalte as der mear as ien soan wie om fan 'e regearjende greve te ervjen. De op dy wize ta stân kommende steatsjes krigen dan de namme fan it haadplak efter de greefskipsnamme oan. Sa hawwe bestien:
- Hearlikheid Bentheim (±1050 – 1228)
- Greefskip Bentheim (1228 – 1277)
- Greefskip Bentheim-Bentheim (1277 – 1530) (1e kreaasje)
- Greefskip Bentheim-Tecklenburg (1277 – 1557)
- Greefskip Bentheim-Lingen (1450 – 1555)
- Greefskip Bentheim-Steinfurt (1454 – 1803)
- Greefskip Bentheim-Alpen (1606 – 1629)
- Greefskip Bentheim-Limburg (1606 – 1632)
- Greefskip Bentheim-Tecklenburg-Rheda (1606 – 1806)
- Greefskip Bentheim-Bentheim (1643 – 1753) (2e kreaasje)
- Greefskip Bentheim-Bentheim (1753 – 1803) (3e kreaasje)
- Greefskip Bentheim-Bentheim en Bentheim-Steinfurt (1803 – 1806)
Ekonomy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De ekonomy fan it Greefskip Bentheim wie benammen basearre op lânbou en feehâlderij (û.m. fan 'e bûnte Bentheimer, in bargeras en it Bentheimer lânskiep, in skiepperas), en teffens op 'e ûntginning fan it heechfean. Ofsettings fan sânstien ûnderstipen fierders in stienhouwerij dy't syn produkten útfierde nei oare dielen fan it Hillige Roomske Ryk en de Nederlannen.
Demografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Befolkingsgrutte
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn 1806, by de opheffing fan it Greefskip Bentheim, wennen der yn it gebiet nei skatting likernôch 20.000 minsken. Dêrmei soe it greefskip in befolkingstichtens hân hawwe dy't 20,7 minsken de km² bedroech.
Taal
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De offisjele taal fan Bentheim wie it Dútsk, hoewol't it Nederlânsk der troch de iuwen hinne ek bot ynfloed hân hie. De deistige omgongstaal fan 'e befolking wie lykwols in Westfaalske fariant fan it Nederdútsk, dy't in dialektkontinuum foarme(t) mei it Drintske en Twintske Nedersaksysk dat oan 'e Nederlânske kant fan 'e grins sprutsen waard (en wurdt). Der bestiet eins gjin ferskil tusken Bentheim en de oanbuorjende dielen fan Drinte en Oerisel; net lânskiplik, net etnysk en likemin taalkundich. As Karel V him yn 'e earste helte fan 'e sechstjinde iuw it Greefskip Bentheim ta witten hie te eigenjen, sa't er dat die mei bgl. Drinte, Oerisel en it Hartochdom Gelre, hie Bentheim no 'gewoan' by Nederlân heart.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side.
|
