سنگ‌پهنه
سَنگ‌پَهنه در جغرافیا به سطحی از زمین گفته می‌شود که با تخته‌سنگ‌های بزرگ و کوچک پوشیده شده باشد. سنگ‌پهنه‌ها از آنجا که از حرکت‌های توده‌ای کوهپایه‌ای سرچشمه نمی‌گیرند، با دامنه‌های واریزه‌ای و دامنه‌های سنگ‌ریزه‌ای تفاوت داردند. سنگ‌پهنه‌ها بسته به نوع گسترهٔ خود می‌توانند به شکل «رود سنگی»، «دشت سنگی» و «پهنهٔ خرسنگی» باشند.
سنگ‌پهنه‌ها معمولاً عوارض زمین‌ریخت‌شناختی نسبتاً جوانی هستند. بیشتر سنگ‌پهنه‌ها در طول یا پس از آخرین عصر یخبندان (تقریباً ۲۰۰۰۰ سال پیش) شکل گرفتند. برخی دیگر ممکن است از عارضه‌های پیش از یخبندان باشند که از عصر یخبندان در زیر یخچال‌های سرد باقی مانده‌اند.[۱]
پراکنش
[ویرایش]سنگ‌پهنه‌ها معمولاً مربوط به مناطقی با اقلیم آلپی و زیرشمالگانی و پیرامون یخچال‌های طبیعی هستند. سنگ‌پهنه‌ها اغلب در مناطق کوهستانی مرتفع در نزدیکی دایره قطب شمال، به‌ویژه در ایسلند، قطب شمال کانادا و نروژ یافت می‌شوند و هنوز در بخش‌هایی از اروپای مرکزی که توسط صفحات یخی پوشانده نشده‌اند فعال هستند.[۲] در نیمکره جنوبی سنگ‌پهنه‌های غیرفعال را می‌توان در ارتفاعات لسوتو،[۳] و جزایر پرنس ادوارد یافت.[۴]
بیشتر سنگ‌پهنه‌های شناخته‌شده در نیمکره شمالی قرار دارند. نمونه‌هایی را می‌توان در پارک ملی آبیسکو در سوئد، پارک ملی اسنودونیا در ولز، و رود تخته‌سنگی در کوه‌های آپالاش ایالات متحده یافت.
پیدایش
[ویرایش]باور دانشمندان بر این است که پهنه‌های سنگی در اثر هوازدگی یخبندان در زیر سطح یخ‌ها تشکیل می‌شوند.[۵] یک نظریه دیگر می‌گوید که سنگ‌پهنه‌های امروزی ممکن است از هوازدگی شیمیایی ناشی شده باشند که در نئوژن، زمانی که آب و هوا نسبتاً گرمتر بود، رخ داده‌است[۵][۶] یخ زدن‌ها و ذوب شدن‌های پیاپی، لایه بالایی این سنگ را شکسته و لایه زیرین را با سنگ‌های دندانه‌دار و زاویه‌دار پوشانده‌است. سنگ‌پهنه‌ها در محل تشکیل می‌شوند، به این معنی که در حین یا پس از ایجادشان جابه‌جا نمی‌شوند.
به دلیل شیب مورد نیاز، آن‌ها بیشتر در فلات‌ها یافت می‌شوند.[۷] سنگ‌های بازالت و رسوبی اغلب سنگ‌پهنه‌های بزرگتر و پرتعدادتری نسبت به سایر انواع سنگ تولید می‌کنند.[۸] سنگ‌پهنه‌ها فقط در شیب‌های ۲۵ درجه یا کمتر تشکیل می‌شوند. زاویه تندتر منجر به برده شدن سنگ‌ها از محل به دلیل گرانش و تشکیل دامنه‌های واریزه‌ای به جای سنگ‌پهنه می‌شود.[۹]
عمق سنگ‌پهنه‌ها به زاویه شیب، انواع سنگ، سن و تاریخچه فرسایش بستگی دارد. با این حال، میانگین معقول برای عمق سنگ‌پهنه‌ها تقریباً ۱ متر است.[۱۰]
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ Matthews, John A. (ed.), Encyclopedia of Environmental Change, 3-volume set, Swansea: Sage, 2014.
- ↑ Leser, Hartmut, ed. (2005). Wörterbuch Allgemeine Geographie, 13th ed. , dtv, Munich, pp. 107 and 221. شابک ۹۷۸−۳−۴۲۳−۰۳۴۲۲−۷.
- ↑ "Geomorphic and climatic implications of relict openwork block accumulations near Thabana-Ntlenyana, Lesotho". Geografiska Annaler: Series A, Physical Geography. 86 (3): 289–302. 2004. doi:10.1111/j.0435-3676.2004.00232.x.
- ↑ Boelhouwers, Jan; Holness, Steve; Sumner, Paul (2003). "The maritime Subantarctic: a distinct periglacial environment". Geomorphology. Elsevier. 52 (1): 39–55. Bibcode:2003Geomo..52...39B. doi:10.1016/S0169-555X(02)00247-7.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Goodfellow, B.W.; Stroeven, A.P.; Fabel, D.; Fredin, O.; M. -H., Derron; Bintnja, R.; Caffee, M.W. (2014). "Arctic–alpine blockfields in the northern Swedish Scandes: late Quaternary – not Neogene". Earth Surface Dynamics. 2 (2): 383–401. Bibcode:2014ESuD....2..383G. doi:10.5194/esurf-2-383-2014. Retrieved 11 July 2016.
- ↑ Boelhouwers, Jan (2004). "New Perspectives on Autochthonous Blockfield Development". Polar Geography. 28 (2): 133–146. doi:10.1080/789610122.
- ↑ Huggett, John Richard. Fundamentals of Geomorphology, 3rd edn. , Routledge, 2011, p. 147.
- ↑ The New Encyclopædia Britannica, Volume 8; Volume 14, 1998.
- ↑ Dahl, R. (1966) Block fields, weathering pits and tor-like forms in the Narvik Mountains, Nordland, Norway. Geografiska Annaler A 48, 55-85.
- ↑ Ballantyne, C.K. (1998). Age and significance of mountain-top detritus. Permafrost and Periglacial Processes 9, 327-345
