Marseillako Behatokia
| Marseillako Behatokia | |
|---|---|
| Observatoire de Marseille | |
 | |
| Kokapena | |
| Estatu burujabe |  Frantzia |
| Frantziaren banaketa administratiboa | Metropolitar Frantzia |
| Eskualdea |  Proventza-Alpeak-Kosta Urdina |
| Departamendua | Rodanoren Ahoak |
| Hiria | Marseilla |
| Koordenatuak | 43°18′20″N 5°23′41″E / 43.305449°N 5.394606°E |
 | |
| Altitudea | 40 m, itsas mailaren gainetik |
| Historia eta erabilera | |
| Irekiera | 1863 |
| Inaugurazioa | 1702 |
| Webgune ofiziala | |
Marseillako Behatokia (frantsesez: Observatoire de Marseille) hegoaldeko Frantziako Marseilla hirian dagoen behatoki astronomiko bat da.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Marseillako behatokiaren hastapenak 1702an hasi ziren, Sainte-Croix ikastetxean (Montée-des-Accoules kalean) errege-dirulaguntza bati esker tresnaz hornitutako behatoki bat jarri zenean. Lehen zuzendaria Antoine Laval jesuita izan zen. 1718 eta 1728 bitartean, behatokia ez zen mugitu Laval Toulonera joan zenean. 1749an aita Esprit Pezenas iritsi zenean, behatokiak jarduera berreskuratu zuen, eta urte horretan bertan Itsas-Armadaren Errege Behatoki bihurtu zen. Pezenasen zuzendaritzapean, bi astronomo berri batu dira behatokira eta material berria gehitu zen, bereziki 6 oineko foku-distantzia eta oin bateko irekidura zuen teleskopioa. 1763an jesuitak Frantziatik kanporatu zituztenean, Pezenasek bere postua galdu zuen.
Saint-Jacques de Silvabellek jarraitu eta instrumentuak birjarri zituen. Errefrakzio atmosferikoa, teleskopioen ispiluen gainazalaren egiaztapena, Jupiterren diametroa, bere txatatzea eta bere errotazioaren iraupena, eta 1769ko Venusen joan-etorria lantzen eta argitaratzen ditu. Silvabelleren azken hogei urteak behatokian Mourraillek, zientzia-klaseko betiko idazkariak, eragindako gatazka ugariek markatuko dituzte.
Jacques-Joseph Thulis Silvabelleren oinordekoa izan zen, nahiz eta praktikan zuzendari lanak egiten zituen Silvabellek bere adinagatik egin ezin zituenetik. Bere zuzendaritzapean behatokiak 18 kometa aurkituko zituen. Halaber, Thuliren zuzendaritzapean, behatokia aldizka argitaratzen hasten da. Behaketen erregistroa mantentzen du eta bere lan astronomikoari 20 urteko etengabeko behaketa meteorologikoak gehitu behar zaizkio.
Thulisen ondoren, Jean-Jacques Blanpain behatokiaren buru jarri zen. Behaketekin jarraitzen zuen, nahiz eta zailtasun material larriak izan. Materiala zaharkitua zegoen eta ekoizpen zientifikoa murriztu egiten zen. 1822an kaleratu egin zuten.
Jean-Félix Adolphe Gambartek 16 kometa aurkitu zituen eta planeten ezkutaketen eta Jupiterren sateliteen eklipseen behaketa ugari egin zituen.
Benjamin Valz astronomo oso aktiboak planeta txikien ikerketa sistematiko pare bat proposatzen du, eta, horren ondorioz, 32 asteroide aurkitu zituzten behatokitik Jean Chacornacek, Jérôme Eugène Coggiak eta Ernst Wilhelm Tempelek.
Valzen zuzendaritzaren amaierak etapa garrantzitsua markatzen du behatokiaren bizitzan, Sainte-Croix etxetik Longchampseko ordokira lekualdatzen baita. Charles Simon eta ondoren Auguste Voigt zuzendari izan ziren 1862 eta 1865 artean. Azken horren ordez, Édouard Stephan jarriko zuten, baina Urbain Le Verrier zuzendari laguntzaile gisa soilik, behatokia Parisko Behatokiarekin lotuko baitzen, Parisko eta Marseillako Behatokia eratuz. Egoera hori ez zen oso praktikoa, eta 1873an behatokiak bere autonomia berreskuratu zuen Stephanen zuzendaritzapean 1907ra arte. Material zientifikoa erabat berritu zen, eta 0,8 metroko irekidura duen teleskopioa nabarmentzen zen. Garai honetan, Stephanen Boskotea eta Stephanek nebulosatzat jotzen dituen beste hainbat objektu aurkitu zituzten. Objektu hauen izaera estragalaktikoa Edwin Hubblek aurkitu zuen 1924an.
1916tik 1968ra behatokiak Journal des observateurs argitaratu zuen. 1950-60ko hamarkadetan, Hegoaldeko Behatoki Europarraren eraketak behaketa astronomikoaren amaiera ekarri zuen Marseillan, eta astronomia espazialeko taldea Marseillako Astronomia Espazialeko Laborategi bihurtuko zen (frantsesez: Laboratoire d'Astronomie Spatiale de Marseille, LAS).
2000. urtean, Marseillako Behatokiak eta LASek bat egin zuten Marseillako Astrofisika Laborategia sortzeko (frantsesez: Laboratoire d'Astrophysique de Marseille, LAM). LAM, Proventza Garaiko Behatokia eta Gassendi saila Marseilla-Proventzako Behatoki Astronomikoaren (frantsesez: Observatoire Astronomique de Marseille-Provence) egituraren barruan federatzen dira.
Zuzendariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Antoine Laval, 1702-1728 ;
- Esprit Pézenas, 1729-1763 ;
- Saint-Jacques de Silvabelle, 1763-1801 ;
- Jacques-Joseph Thulis, 1801-1810 ;
- Jean-Jacques Blanpain, 1810-1821 ;
- Jean-Félix Adolphe Gambart, 1821-1836 ;
- Benjamin Valz, 1836-1860 ;
- Charles Simon, 'Darembert', 1861-1863 ;
- Auguste Voigt, 1863-1865 ;
- Édouard Stephan, 1866-1907 ;
- Henry Bourget, 1907-1921 ;
- Henri Buisson, (bitartekaria) 1921-1923 ;
- Jean Bosler, 1923-1948 ;
- Charles Fehrenbach, 1948-1971 ;
… - James Lequeux, 1983-1988 ;
… - Roger Malina, 2008-
