Frantziako Bosgarren Errepublika

Frantziako Errepublika République française
1958 – Gaur egun
Errepublika
Egungo Frantziaren kokapena
Geografia
Hiriburua	Paris
Kultura
Hizkuntza(k)	frantsesa
Historia
Hasiera	1958
← Aurrekoa Frantziako Laugarren Errepublika

Frantziako Bosgarren Errepublika (frantsesez: La Cinquième République) 1958tik aurrera Frantzian izandako gobernu errepublikarra da.

Frantziako Laugarren Errepublika kolapsatzean, orduko sistema parlamentarioa sistema erdipresidenzialista batek ordezkatua izan zen. Frantziako historiaren hirugarren erregimenik luzeena da, Antzinako Erregimena eta Hirugarren Errepublika eta gero.

Historia

1958an Charles de Gaulle aginpidera itzuli zen. Hura Bosgarren Errepublikako lehendakari zela galdu ziren Frantziako itsasoaz bestaldeko kolonia gehienak. 1981ean Frantziak V. Errepublikako lehen lehendakari sozialista hautatu zuen, François Mitterrand. 1988ko lehendakaritzarako hauteskundeetan, Mitterrandek Jacques Chirac-i irabazi zion. Lehendakariak legegintzarako hauteskundeak deitu zituen; alderdi sozialistak irabazi zituen eta Michel Rocard izendatu zuten Lehen Ministro. Sozialisten politika ekonomikoa ez zen eskuinarenetik askorik aldendu. Langabeziak gora egiten segitu zuen (% 9,5 1991n). Urte horretan bertan Edith Cressonek hartu zuen Rocarden lekua; gobernua bere gain hartzen zuen lehenengo emakumea izan zen. Ez zuen, baina, asko iraun. Bederatzi hilabete geroago Mitterrandek ekonomia ministro ohia, Pierre Bérégovoy, industria eta finantza agintarien babesa zuena, jarri zuen Cressoen ordez. 1992an, bestalde, poliziak ETAko buruzagiak atxilotu zituen Bidarten. 1993an ezkerrak berriro galdu zituen legegintzarako hauteskundeak eta Mitterrandek Edouard Balladur kontserbadorea izendatu zuen Lehen Ministro. 1994an, Balladurren hiru ministrok beren karguaren dimisioa eman behar izan zuten ustelkeriaz akusaturik. Urte hartan bertan, maiatzaren 6an, Mantxako itsasarteko urpeko tunela inauguratu zen. 1995eko lehendakaritzarako hauteskundeetan Chiracek irabazi zituen. Hark Alain Juppé kontserbadorea izendatu zuen Lehen Ministro. Abenduan funtzionario publikoen greba batek (1986az geroztik handiena) hiru egunez geldiarazi zuen herrialdea. Gizarte egoeran tirabira handiak zeuden oraindik, ez bakarrik langabezia gero eta handiagoa zelako, baita errentaren eta jabetzaren banaketan gorabehera handiak zeudelako biztanleen artean (biztanleen % 20 baino gutxiagok irabazien % 44 baino gehiago hartzen zituen, eta ondasun nazionalaren % 69 frantsesen % 20aren eskuetan zegoen). Juppéren gobernuak bere politika zorrotzari eutsi zion eta aurre egin behar izan zien sindikatuen erasoei. 1997an lege berri bat onartu zen etorkinen sarrera eta egonaldiak murrizteko. Otsailean neurri horren aurkako manifestazio handiak egin ziren. Ustekabean, Chirac-ek legegintzarako hauteskundeak aurreratu zituen. Sozialistek irabazi zituzten (241 diputatu), komunisten (38 diputatu), berdeen (7 diputatu) eta ezkerreko beste 33 diputaturen laguntzarekin. Eskuineko koalizioak 256 diputatu lortu zituen eta Fronte Nazionalak bakarra. Lionel Jospinek hartu zuen Lehen Ministro kargua, komunistek bi ministerio, eta ekologistek bakarra, lehendakarigai ohi Dominique Voynetek hartu zuena. 1997an, langabeziari aurre egin nahirik, Jospinek 35 orduko lan astea ezartzea proposatu zuen. Hurrengo hilabeteetan manifestazio eta agerraldi handiak egin ziren neurri hori berehala ezar zedin eskatzeko. Mende berriak aldaketa politiko handiak ekarri zituen Frantziara. 2002ko hauteskundeetan, Jean-Marie Le Pen eskuin muturreko hautagaia Jospin hautagai sozialistari nagusitu zitzaion lehenengo itzulian. Gertaera horrek aztoramen izugarria sortu zuen Frantziako gizartean, eta eskuin muturraren gaitzespen erabatekoan bat egin zuten eskuinetik ezker muturrerainoko hautesle askok, eta, hala, Chiracek, Le Penen aurkako hautagai bakarrak, botoen % 82rekin irabazi zituen hauteskundeak. Hauteskunde horiek beste ondorio batzuk izan zituzten: alderdi komunistaren gainbehera, ezker muturraren goraldia (% 10), alderdi sozialistaren ahultasuna, eta eskuinaren berrantolamendua alderdi bakarrean (UMP). Hurrengo udal hauteskundeetan, ordea, alderdi sozialista nagusitu zen, eta sistema politikoak bipartidismora bideratu zen —ezkerrean, ezker muturreko hainbat alderdi, alderdi komunista eta alderdi berdeak; eskuinean, berriz, François Bayrou-ren UDF—. 2007ko hauteskundeetan, Nicolas Sarkozy hautatu zuten lehendakari, Segolene Royal hautagai sozialistarekin lehian ibili ondoren. Le Penen alderdiak gainbehera izugarria izan zuen, eta ezkerreko alderdiek ere behera egin zuten, LCRk izan ezik.

Presidenteak

Presidentea	Bizitza	Agintaldiaren hasiera	Agintaldiaren bukaera	Alderdi politikoa
Charles de Gaulle	1890–1970	1959ko urtarrilaren 8a	1969ko apirilaren 28a (dimititua)	UNR (1959–1968) UDR (1968–1969)
Alain Poher	1909–1996	1969ko apirilaren 28a	1969ko ekainaren 15a (bitartekoa)	PDM
Georges Pompidou	1911–1974	1969ko ekainaren 15a	1974ko apirilaren 2a (karguan hila)	UDR
Alain Poher	1909–1996	1974ko apirilaren 2a	1974ko maiatzaren 19a (bitartekoa)	PDM
Valéry Giscard d'Estaing	1926–	1974ko maiatzaren 19a	1981eko maiatzaren 21a	RI (1974-1978) UDF (1978-1981)
François Mitterrand	1916–1996	1981eko maiatzaren 10a	1995eko maiatzaren 17a	PS
Jacques Chirac	1932–2019	1995eko maiatzaren 17a	2007ko maiatzaren 16a	RPR (2002 arte) UMP (2002 eta gero)
Nicolas Sarkozy	1955–	2007ko maiatzaren 16a	2012ko maiatzaren 15a	UMP
François Hollande	1954-	2012ko maiatzaren 15a	2017ko maiatzaren 14a	PS
Emmanuel Macron	1977-	2017ko maiatzaren 14a	Titularra	LREM

Lehen Ministroak

Izena	Agintaldiaren hasiera	Agintaldiaren bukaera	Alderdi politikoa
Michel Debré	1959	1962	UNR
Georges Pompidou	1962	1968	UNR
Maurice Couve de Murville	1968	1969	UDR
Jacques Chaban-Delmas	1969	1973	UDR
Pierre Messmer	1973	1974	UDR
Jacques Chirac (1. agintaldia)	1974	1976	UDR
Raymond Barre	1976	1981	UDF
Pierre Mauroy	1981	1984	PS
Laurent Fabius	1984	1986	PS
Jacques Chirac (2. agintaldia)	1986	1988	RPR
Michel Rocard	1988	1991	PS
Édith Cresson	1991	1992	PS
Pierre Bérégovoy	1992	1993	PS
Édouard Balladur	1993	1995	RPR
Alain Juppé	1995	1997	RPR
Lionel Jospin	1997	2002	PS
Jean-Pierre Raffarin	2002	2005	UMP
Dominique de Villepin	2005	2007	UMP
François Fillon	2007	2012	UMP
Jean-Marc Ayrault	2012	2014	PS
Manuel Valls	2014	2016	PS
Bernard Cazeneuve	2016	2017	PS
Édouard Philippe	2017	Titularra	LR

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2019-7-20 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

• Datuak: Q200686
• Multimedia: French Fifth Republic / Q200686