Egiptoko XII. dinastia

Egiptologoek, dinastia hau, Egiptoko Inperio Ertainaren garairik oparoena bezala jotzen dute. Bere gobernarien izenak eta oinordekotza, zenbait dokumentutan daude. Errege Zerrendak, Abidoseko bi tenplutan eta Saqqarako baten erregistratu ziren, baita Manetonen epitomeetako testuetan ere. XII. dinastiaren kronologia, Egiptoko Inperio Berriaren aurreko edozein garairen hobekien ezarrienetako bat da. Sesostris III.aren erregealdian Sothiar zikloari buruz erregistratutako data batek, dinastia honetan gertatutako zenbait jazoera ados jartzen ditu.

Manetonek, Tebasen ezarri zirela dio, baina, garaiko erregistroetatik abiatuta, lehen faraoiak, hiriburua, Amenemhat-iti-taui (Amenemhat, Bi Lurren Jauna) edo soilik Ititauy izeneko hiri berri batetara eraman zuela ebazten da. Ititauiren kokapen zehatza ez da ezagutzen, baina El Fayum herritik gertu egon daitekeela uste da, segur aski, errege nekropolia den El Lishtetik gertu.

Historia

Dinastia hau, Amenemhat I.ak sortu zuen, XI. dinastiako azken faraoia izan zen Mentuhotep IV.aren chatya izan zena. Bere armadak, hegoaldean kanpainak egin zituen, bigarren urjauzia arte, eta Ekialde Hurbilean. Biblosekin eta Egeo Itsaso inguruko gobernariekin harreman diplomatikoak ere berrezarri ziren.

Bere seme Sesostris I.ak, bere aitaren konkistak jarraitu zituen hegoalderako kanpaina batekin, hirugarren urjauzia arte, baina hurrengo gobernariak, pozik zeuden bakeaz, merkataritzaz eta eurentzako ekarritako zergekin gozatzearekin, Sesostris III.aren erregealdia arte.

Nubian parte hartu izanak, egonezina sorrarazi zien aurreko gobernariei. Sesostris III.ak, lurralde horretara zigor espedizioak bidali zituen; Ekialde Ertainerako espedizio bat ere bidali zuen. Kanpaina militar hauek, Sesostris izeneko gerlari boteretsu baten elezaharra sortu zuten, aurrerago, Manetonek, Herodotok eta Diodoro Sikulok kontatutako elezaharra. Sesostris honek, konkistatzailea, ez zituen bakarrik Asiako lurraldeak setiatu eta domeinatu, baizik eta Europara ere joango zela, Trazia konkistatzeko.

Sesostris III.aren oinordekoa izan zen Amenemhat III.ak, bere aurrekoaren kanpo politika berarekin jarraitu zuen. Amenemhat III.a, Hawaran eraikitzea agindu zuen hil tenpluagatik gogoratu izan da, Estrabonek, Diodorok eta Herodotok, "Labirintoa" bezala ezagutu zutena. Bere erregealdian, gainera, El Fayumeko lurralde zingiratsua, nekazal aprobetxamendurako egokitua izan zen lehen aldiz.

Baina, Amenemhat III.aren ondoren, dinastia honen indarrak, neurri handi batean desagertu egin ziren, eta geroz eta gehiago ziren gobernu arazoak, konpondu gabe geratu ziren dinastia honetako azken faraoia izan zen Neferusobekekin.

XII. dinastiako faraoiak, Uadi Tumilatetik zihoan kanal baten eraikitzailerik antzinakoenak bezala dokumentatuak daude, Nilo ibaia Itsaso Gorriarekin lotzen zuen kanala, ondoren, Nekao II.aren eta Dario I.aren erregealdietan berrituko zena (Suezeko idazkunak).

Dinastia honetan ikusten da Antzinako Egiptoko literatura hobetu egin dela. Beharbada, garai honetako testurik ezagunena, Sinuheren istorioa da, zeinen papiroan idatzitako kopia ugari berreskuratu diren. Dinastia honetan, zenbait lan didaktiko ere idatzi ziren, Amenemhaten argibideak eta Nekazari elokuentearen istorioa kasu.

Dinastiako faraoiak

Ohiko izena	Tronu izena	Sa-Ra izena	Iruzkinak	Erregealdia
Amenemhat I.a	Sehetepibra	Amenemhat	Menfis Ezarri zuen hiriburu bezala	K.a. 1991 - [[K.a.1962]
Sesostris I.a	Kheperkara	Senusert	–	K.a. 1971 - K.a. 1928
Amenemhat II.a	Nubkaura	Amenemhat	–	K.a. 1929 - K.a. 1895
Sesostris II.a	Khakheperra	Senusert	–	K.a. 1897 - K.a. 1878
Sesostris III.a	Khakaura	Senusert	Nubiaren konkista eta domeinua	K.a. 1878 - K.a. 1843
Amenemhat III.a	Nimaatra	Amenemhat	–	K.a. 1843 - K.a. 1797
Amenemhat IV.a	Maajerura	Amenemhat	–	K.a. 1798 - K.a. 1790
Neferusobek	Sebekkara	Neferusobek	Emakume faraoia	K.a. 1790 - K.a. 1786

XII. dinastia Errege Zerrendetan eta beste testu batzuetan

Horusen izena	Abidoseko Errege Zerrenda	Saqqarako errege Zerrenda	Turineko Errege Kanona	Manetonen zerrenda	Ohiko izena
Sehetepibtaui	Sehetepibra	Sehetepibra	[Sehetep]ib[ra]	Ammenemes	Amenemhat I.a, Amenemes I
Ankhmesut	Kheperkara	Kheperkara	[Kheper]ka[ra]	Sesonkosis	Senusert I.a, Sesostris I
Hekenemaat	Nubkaura	Nubkaura	(ulertezina)	Ammanemes	Amenemhat II.a, Amenemes II
Seshemtauy	Khakheperra	Khakheperra	(ulertezina)	(aipatu gabea)	Senusert II.a, Sesostris II
Netyerjeperura	Khakaura	Khakaura	(ulertezina)	Sesostris	Senusert III.a, Sesostris III
Abau	Nimaatra	Nimaatra	(ulertezina)	Lamaris, Ameres	Amenemhat III.a, Amenemes III
Kheperkheperura	Maakherura	Maakherura	Maakherura	Ammenemes	Amenemhat IV.a, Amenemes IV
Meretra	(aipatu gabea)	Sebekare	Neferusobek	Skemiofris	Neferusobek, Sebeknefrure