Saltu al enhavo

Nobel-premio pri literaturo

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Nobel-premio pri literaturo
literaturpremio
Branĉo de • Nobel-premio vd
Nomita laŭ Alfred Nobel
Organizanto Sveda Akademio
Lando Svedio
Fondita en 1901
En TTT Oficiala retejo vd
v • d • r
Sidejo de la Sveda Akademio en Stokholmo

La Nobel-Premio pri Literaturo (svede Nobelpriset i litteratur) estas premio aljuĝita ĉiujare de 1901, laŭ la heredaĵo de la inventisto Alfred Nobel, por literaturaj verkado "en ideala direkto".

Procento de ricevantoj de la Nobel-premio pri literaturo laŭ la lingvoj de iliaj ĉefaj eldonaĵoj kaj lingvaj grupoj, ĝis 2012. # Interna rondo: 92% de ĉiuj premiitoj verkis ĉefe en hindeŭropaj lingvoj, 5% en uralaltajaj lingvoj kaj 3% en aliaj familioj. # Meza rondo: El la hindeŭropaj lingvoj, tri subfamilioj estas la plej oftaj, ĝermanaj (49% de ĉiuj laŭreatoj), rumanaj (30% de ĉiuj laŭreatoj) kaj slavaj (9% de ĉiuj laŭreatoj). # Ekstera Rondo: La plej oftaj lingvoj estas inter la germana kaj la angla (23% de ĉiuj laŭreatoj), la germana (13%) kaj la sveda (6%). Inter la rumanoj estas la franca (13%) kaj la hispana (10%) kaj inter la slavaj lingvoj la rusa (4%) kaj la pola (4%).

La testamento de Alfred Nobel enhavas postulon pri la literatura premio, kiu kaŭzis multan konfuzon: ĝi estu donata al verkisto kiu agis "en ideala direkto" (svede i idealisk rigtning). Dum multaj jaroj, la akademio interpretis la vorton "ideala" kiel misskribo de "idealisma", kaj tial rifuzis doni la premion al ne-idealismaj verkistoj kiel Henrik Ibsen, August Strindberg kaj Lev Tolstoj. Poste, ĝi reviziis tiun interpreton, rigardis ĝin kiel tutsimple nekompreneblan kaj donis la premion ankaŭ al verkistoj kiel Dario Fo kaj José Saramago.

Intertempe aperis - aŭ pli ĝuste reaperis - finfine la sola beletraĵo de Nobel mem - la teatraĵo Nemesis (Nemeza). En ĝi oni povas vidi kiel li mem opiniis rilate al religio, eklezio kaj simile. Kelkaj do nun kredas, ke ĝuste Fo kaj Saramago eble estis la unuaj premiitoj tute laŭ la gusto de Alfred Nobel, ĉar laŭ ili "ideala" por li signifis lukti por siaj idealoj kontraŭ dio, eklezio, ŝtato kaj aliaj aŭtoritatoj.

La Nobel-premio pri literaturo estas donata laŭ decido de la Sveda Akademio.

La Nobel-premio pri literaturo estas donita ĉefe al verkistoj, kiuj verkas en iuj lingvoj kaj familioj de iuj lingvoj. Aktuale en 2021, 93% de premiitoj verkis en sia denaska kaj studata hindeŭropaj lingvoj, kaj la kvin plej oftaj lingvoj, en kiuj verkis la premiitoj, estas laŭ ordo de ofteco la angla (25%), la franca (14%), la germana (12%), la hispana (9%) kaj la sveda (6%). Ĝenerale 93% de la gajnintoj verkis en hindeŭropaj lingvoj, el kiuj nur unu verkis en lingvo el neeŭropa branĉo de ĉi tiuj lingvoj. Vidu la diagramon por pliaj detaloj.

Amerikaj kritikistoj rimarkis la fakton, ke famaj usonaj verkistoj kiel Philip Roth, Cormac McCarthy aŭ Thomas Pinchon, aŭ latinamerikaj verkistoj kiel Jorge Luis Borges, Julio Cortázar aŭ Carlos Puentes ne gajnis la premion, dum malpli konataj verkistoj kiel la germana verkistino Herta Müller, kiu apenaŭ estas rekonata ekster la landlimoj, venkis.

La premio estas kutime donita al la tuta verkaro de la gajnanta aŭtoro. Tamen, en ok kazoj la premio estis aljuĝita por speciala libro. Tiuj libroj estas la jenaj: Kronikoj de Romo (Mommsen, 1902), Olympischer Frühling (Spitteler, 1919), Kresko de la Grundo (Hamsun, 1920), "Kamparanoj" (Reymont, 1924), The Forsyte Saga (Gulsworthy, 1932) kaj "La oldulo kaj la maro" (Hemingway, 1954). La germana verkisto Thomas Mann gajnis la premion en 1929 pro sia libro Buddenbrooks verkita en 1901, en kio estis la plej longa periodo inter la kialo de venkado kaj gajnado de ĝi dum la historio de la premio. Aliflanke, la franca verkisto Roger Martin du Gard gajnis la premion en 1937 pro sia plurvoluma libro Les Thibault antaŭ fini la verkadon de la oka kaj lasta volumo publikigita en 1940.

Jenaj aŭtoroj ricevis la premion:

1901-1920

[redakti | redakti fonton]

1921-1940

[redakti | redakti fonton]

1941-1960

[redakti | redakti fonton]

1961-1980

[redakti | redakti fonton]

1981-2000

[redakti | redakti fonton]

2001 - 2010

[redakti | redakti fonton]

2011 - nun

[redakti | redakti fonton]

Tradukoj en Esperanto

[redakti | redakti fonton]

Ĉi-poste sekvas tradukoj aperintaj libroforme. Krom tiuj ĉi, aperis ankaŭ multaj tradukoj en revuoj.



Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ The Nobel Prize in Literature 2019
  2. ↑ The Nobel Prize in Literature 2020
  3. ↑ The Nobel Prize in Literature 2021
  4. ↑ The Nobel Prize in Literature 2022
  5. ↑ The Nobel Prize in Literature 2023
  6. ↑ The Nobel Prize in Literature 2024

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
v • d • r
Portantoj de Nobel-premio por literaturo 1901-1925

Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922) • William Butler Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)

1901–1925 • 1926–1950 • 1951–1975 • 1976–2000 • 2001–nuntempo
v • d • r
Portantoj de Nobel-premio por literaturo 1926-1950

Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Alexejeviĉ Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • Thomas Stearns Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)

1901–1925 • 1926–1950 • 1951–1975 • 1976–2000 • 2001–nuntempo
v • d • r
Portantoj de Nobel-premio por literaturo 1951-1975

Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Leonidoviĉ Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andrić (1961) • John Steinbeck (1962) • Jorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (premio rifuzita) (1964) • Miĥail Aleksandroviĉ Ŝoloĥov (1965) • Ŝmuel Josef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Jasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solĵenicin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)

1901–1925 • 1926–1950 • 1951–1975 • 1976–2000 • 2001–nuntempo
v • d • r
Portantoj de Nobel-premio por literaturo 1976-2000

Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Iosif Brodskij (1987) • Naguib Mahfouz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993) • Oe Kenzaburo (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998) • Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)

1901–1925 • 1926–1950 • 1951–1975 • 1976–2000 • 2001–nuntempo
v • d • r
Portantoj de Nobel-premio por literaturo 2001-2025

V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • John Maxwell Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) • Doris Lessing (2007) • Jean-Marie Gustave Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) • Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svjatlana Aljeksijeviĉ (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022)• Jon Fosse (2023)• Han Kang (2024)

1901–1925 • 1926–1950 • 1951–1975 • 1976–2000 • 2001–nuntempo
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Nobel-premio_pri_literaturo&oldid=8882641"