Monato

Ĉi tiu artikolo temas pri parto de jaro. Por la samnoma Esperanto-gazeto rigardu la paĝon Monato (gazeto).

Monato estas tempintervalo, laŭ kio oni dividas la jaron. La kvanto de monatoj egalas al 12 en ĉiuj kalendarsistemoj, kiu ŝajne devenas de antikvaj sumeroj kaj babilonianoj.

En lunkalendaroj, lunmonato estas la tempo inter du sinsekvaj sizigioj (novlunoj aŭ plenlunoj).

Nomoj

La monatnomoj laŭ Gregoria kalendaro same sonas en diversaj lingvoj, tamen ĉi tiuj nomoj estis donitaj de antikvaj Romianoj.

• Januaro - 31 tagoj, en Romirespublika Kalendaro Januarius. La vorto Januaro devenas de la nomo de dio de Romianoj - Jano. Li estis dio de la komenco kaj fino, de enirejo kaj elirejo, pordoj (Ianua latine signifas "pordo"). Li rigardis samtempe antaŭen kaj malantaŭen kaj povis vidi pasinton kaj estonton. Oni imagas lin duvizaĝa kun ŝlosilo kaj 365 fingroj. (January, janvier, enero, gennaio, Januar.)

• Februaro - kutime 28 tagoj, en superjaroj 29, en Romia Respublika Kalendaro Februarius. La vorto Februaro signifas "purigadon de pekoj per oferdono". Tiu estis monato de purigado (de vintro) kaj prepariĝo (por printempo). Laŭ alia versio ĝi estas ligita kun la nomo Februs - dio de subtera lando. (February, février, febrero, febbraio, Februar.)

• Marto - 31 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Martius. Marso estis dio de milito (antaŭ ol la helena influo, de terkulturo) en antikva Romo. Romianoj ĉi tiun monaton impresiĝis per ofta fulmotondro, kiu aspektis kiel ĉiela milito. En Italio marto estas monato de permanenta pluvo kaj vento kaj se aldoni fenomenojn, kaŭzitajn de kunpuŝiĝo de nebuloj, oni tre facile povas imagi detruon kaj militon. (March, mars, marzo, marzo, März.)

• Aprilo - 30 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Aprilis. Oni supozas, ke la nomo Aprilo devenas de latina vorto aperire. Ĝi signifas "malfermon", kiu verŝajne estas ligita al apero de florburĝonoj printempe. (April, avril, abril, aprile, April.)

• Majo - 31 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Maius. La nomo Majo devenas de Romia diino Maja (patrino de Merkuro), kiu estis diino de riĉeco kaj fekundeco. (May, mai, mayo, maggio, Mai.)

• Junio - 30 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Junius. La nomo Junio estis donita al ĉi monato honore de Romia diino Junona, kiu estis edzino de Jupitero. (June, juin, junio, giugno, Juni.)

• Julio kaj Aŭgusto po 31 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Julius kaj Augustus. La nomoj Julio kaj Aŭgusto estis donitaj honore de Romanaj imperiestroj - Julio Cezaro (estis naskita en ĉi monato) kaj Oktavio Aŭgusto (regis dum 63 a.K. - 14 p.K.), kiuj faris kalendarajn reformojn. Antaŭ la cezaroj, Julio estis Quintilis (antaŭ 44 a.K.) kaj Aŭgusto estis Sextilis (antaŭ 8 a.K.).(July, August, juillet, août, julio, agosto, luglio, agosto, Juli, August.)

• Septembro - 30 tagoj. La nomo Septembro devenas el la latina numeralo septem, t.e. "sep". Tian ordnumeron havis ĉi monato laŭ malnova Romia kalendaro. (September, septembre, septiembre, settembre, September.)

• Oktobro - 31 tagoj, Novembro 30 kaj Decembro 31. Oktobro devenas el la latina numeralo octem (ok), Novembro - novem (naŭ) kaj Decembro - decem (dek). Ordnumeroj venas de la antaŭjulia Romia kalendaro. (October, November, December, octobre, novembre, décembre, octubre, noviembre, diciembre, ottobre, novembre, dicembre, Oktober, November, Dezember.)

Originale, la romia kalendaro komenciĝis je la 1-a de marto kaj daŭris ĝis la fino de decembro. Post decembro estis tagoj senmonataj. Poste tiuj tagoj estis donitaj al du novaj monatoj, februaro kaj januaro.

Por aliaj monatsistemoj vidu: Juda kalendaro, Islama kalendaro, Franca respublika kalendaro, kaj ankaŭ astrologio.

Ortografio

Laŭ la Fundamento de Esperanto la komencon de la monatnomoj oni prefere skribu majuskle: Januaro, Februaro, Marto ktp. Sed, la lingvoevoluo kondukis al tio, ke hodiaŭ preskaŭ ĉiuj eldonaĵoj uzas minusklajn formojn (vidu ĉe retpaĝoj de UEA, eldonaĵo Esperanto ktp.)

Bertilo Wennergren en Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko rekomendas skribi ekde majusklo kiel propraj nomoj.

En diversaj lingvoj

Vidu ankaŭ: Vikiarbo > Universo > Abstrakta Mondo > Tempo > Tempintervalo > Monato

esperanto	januaro	februaro	marto	aprilo	majo	junio	julio	aŭgusto	septembro	oktobro	novembro	decembro
afrikansa	Januarie	Februarie	Maart	April	Mei	Junie	Julie	Augustus	September	Oktober	November	Desember
albana	janar	shkurt	mars	prill	maj	qershor	korrik	gusht	shtator	tetor	nëntor	dhjetor
angla	January	February	March	April	May	June	July	August	September	October	November	December
araba	يناير	فبراير	مارس	أبريل	مايو	يونيو	يوليو	أغسطس	سبتمبر	أكتوبر	نوفمبر	ديسمبر
armena	Հունվար (junuar)	Փետրվար (petrvar)	Մարտ (mart)	Ապրիլ (abril)	Մայիս (mayis)	Հունիս (hunis)	Հուլիս (hulis)	Օգոստոս (okostos)	Սեպտեմբեր (sebtemper)	Հոկտեմբեր (hokdemper)	Նոյեմբեր (noyemper)	Դեկտեմբեր (tektemper)
belorusa	Студзень (Studzjen')	Люты (Ljuti)	Сакавік (Sakavik)	Красавік (Krasavik)	Травень (Travjen')	Чэрвень (Ĉervjen')	Ліпень (Lipjen')	Жнівень (Ĵnivjen')	Верасень (Vjerasjen')	Кастрычнік (Kastriĉnik)	Лістапад (Listapad)	Сьнежань (S'nieĵan')
bosna	Januar	Februar	Mart	April	Maj	Juni	Juli	August	Septembar	Oktobar	Novembar	Decembar
bretona	Genver	C'hwevrer	Meurzh	Ebrel	Mae	Mezheven	Gouere	Eost	Gwengolo	Here	Du	Kerzu
bulgara	януари (januari)	февруари (fevruari)	март (mart)	април (april)	май (maj)	юни (juni)	юли (juli)	август (avgust)	септември (septemvri)	октомври (oktomvri)	ноември (noemvri)	декември (dekemvri)
ĉeĥa	leden	únor	březen	duben	květen	červen	červenec	srpen	září	říjen	listopad	prosinec
ĉina	一月	二月	三月	四月	五月	六月	七月	八月	九月	十月	十一月	十二月
dana	Januar	Februar	Marts	April	Maj	Juni	Juli	August	September	Oktober	November	December
estona	jaanuar	veebruar	märts	aprill	mai	juuni	juuli	august	september	oktoober	november	detsember
eŭska	urtarrila	otsaila	martxoa	apirila	maiatza	ekaina	uztaila	abuztua	iraila	urria	azaroa	abendua
finna	tammikuu	helmikuu	maaliskuu	huhtikuu	toukokuu	kesäkuu	heinäkuu	elokuu	syyskuu	lokakuu	marraskuu	joulukuu
franca	janvier	février	mars	avril	mai	juin	juillet	août	septembre	octobre	novembre	décembre
frisa	Jannewaris	Febrewaris	Maart	April	Maaie	Juny	July	Augustus	Septimber	Oktober	Novimber	Desimber
germana	Januar	Februar	März	April	Mai	Juni	Juli	August	September	Oktober	November	Dezember
greka	Ιανουάριος	Φεβρουάριος	Μάρτιος	Απρίλιος	Μάιος	Ιούνιος	Ιούλιος	Αύγουστος	Σεπτέμβριος	Οκτώβριος	Νοέμβριος	Δεκέμβριος
guĝarata	જાન્યુઆરી	ફેબ્રુઆરી	માર્ચ	એપ્રિલ	મે	જૂન	જુલાઈ	ઑગસ્ટ	સપ્ટેમ્બર	ઑક્ટ્બર	નવેમ્બર	ડિસેમ્બર
havaja	Ianuali	Pepeluali	Malaki	'Apelila	Mei	Iune	Iulai	'Aukake	Kepakemapa	'Okakopa	Nowemapa	Kēkēmapa
hebrea	ינואר	פברואר	מרץ	אפריל	מאי	יוני	יולי	אוגוסט	ספטמבר	אוקטובר	נובמבר	דצמבר
hinda	जनवरी	फरवरी	मार्च	अप्रैल	मई	जून	जुलाई	अगस्त	सितम्बर	अक्तूबर	नवम्बर	दिसम्बर
hispana	enero	febrero	marzo	abril	mayo	junio	julio	agosto	septiembre	octubre	noviembre	diciembre
hungara	január	február	március	április	május	június	július	augusztus	szeptember	október	november	december
indonezia	Januari	Februari	Maret	April	Mei	Juni	Juli	Agustus	September	Oktober	November	Desember
irlandgaela	Enáir	Feabhra	An Márta	An t-Aibreán	An Bhealtaine	An Meitheamh	Iúil	Lúnasa	Meán Fómhair	Deireadh Fómhair	Samhain	Nollaig
islanda	janúar	febrúar	mars	apríl	maí	júní	júlí	ágúst	september	október	nóvember	desember
itala	gennaio	febbraio	marzo	aprile	maggio	giugno	luglio	agosto	settembre	ottobre	novembre	dicembre
japana antikve	睦月 mucuki	如月 kisaragi	弥生 jajoj	卯月 uzuki	皐月 sacuki	水無月 minazuki	文月 fumizuki	葉月 hazuki	長月 nagacuki	神無月 kannazuki	霜月 ŝimocuki	師走 ŝiŭasu
japana moderne	一月 iĉi-gacu	二月 ni-gacu	三月 san-gacu	四月 ŝi-gacu	五月 go-gacu	六月 roku-gacu	七月 ŝiĉi-gacu	八月 haĉi-gacu	九月 ku-gacu	十月 ĝū-gacu	十一月 ĝūiĉi-gacu	十二月 ĝūni-gacu
jida	יאַנואַר (januar)	פֿעברואַר (februar)	מאַרץ (marc)	אַפּריל (april)	מײַ (maj)	יוני (yuni)	יולי (yuli)	אױגוסט (ojgust)	סעפּטעמבער (september)	אָקטאָבער (oktober)	נאָװעמבער (november)	דעצעמבער (december)
kataluna	Gener	Febrer	Març	Abril	Maig	Juny	Juliol	Agost	Setembre	Octubre	Novembre	Desembre
kimra	Ionawr	Chwefror	Mawrth	Ebrill	Mai	Mehefin	Gorffennaf	Awst	Medi	Hydref	Tachwedd	Rhagfyr
kornvala	Genver	Hwevrer	Meurth	Ebryl	Me	Metheven	Gortheren	Est	Gwynngala	Hedra	Du	Kevardhu
kroata	siječanj	veljača	ožujak	travanj	svibanj	lipanj	srpanj	kolovoz	rujan	listopad	studeni	prosinac
korea	1월	2월	3월	4월	5월	6월	7월	8월	9월	10월	11월	12월
latina	Ianuarius	Februarius	Martius	Aprilis	Maius	Iunius	Iulius	Augustus	Septembri	Octobris	Novembris	Decembris
latva	janvāris	februāris	marts	aprīlis	maijs	jūnijs	jūlijs	augusts	septembris	oktobris	novembris	decembris
litova	sausio	vasario	kovo	balandžio	gegužės	birželio	liepos	rugpjūčio	rugsėjo	spalio	lapkričio	gruodžio
manksa	Jerrey Gheuree	Toshiaght Arree	Mayrnt	Averil	Boaldyn	Mean Souree	Jerrey Souree	Luanistyn	Mean Fouyir	Jerrey Fouyir	Mee Houney	Mee Ny Nollick
maorea	Jãvye	Fevriye	Marsi	Avrili	Me	Jwî	Jwiye	Utu	Septambru	Oktobru	Novambru	Desambru
nederlanda	januari	februari	maart	april	mei	juni	juli	augustus	september	oktober	november	december
norvega	Januar	Februar	Mars	April	Mai	Juni	Juli	August	September	Oktober	November	Desember
pampanga	Eneru	Pebreru	Marsu	Abril	Mayu	Juniu	Juliu	Agostu	Septiembri	Octubri	Nobiembri	Disiembri
pola	styczeń	luty	marzec	kwiecień	maj	czerwiec	lipiec	sierpień	wrzesień	październik	listopad	grudzień
portugala	janeiro	fevereiro	março	abril	maio	junho	julho	agosto	setembro	outubro	novembro	dezembro
rumana	ianuarie	februarie	martie	aprilie	mai	iunie	iulie	august	septembrie	octombrie	noiembrie	decembrie
romanĉa	schaner	favrer	mars	avrel	matg	zercladur	fenadur	uost	settember	october	november	december
rusa	январь (janvar')	февраль (fevral')	март (mart)	апрель (aprel')	май (mai)	июнь (ijun')	июль (ijul')	август (avgust)	сентябрь (sentjabr')	октябрь (oktjabr')	ноябрь (nojabr')	декабрь (dekabr')
serba	Јануар	Фебруар	Март	Април	Мај	Јуни	Јули	Август	Септембар	Октобар	Новембар	Децембар
skotgaela	an Faoilteach	an Gearran	an Márt	an Giblean	an Ceitean	an t-Òg-mhios	an t-luchar	an Lúnasdal	an t-Sultain	an Dàmhair	an t-Samhain	an Dúbhlachd
slovaka	január	február	marec	apríl	máj	jún	júl	august	september	október	november	december
slovena	januar	februar	marec	april	maj	junij	julij	avgust	september	oktober	november	december
svahila	Januari	Februari	Machi	Aprili	Mei	Juni	Julai	Agosti	Septemba	Oktoba	Novemba	Disemba
sveda	januari	februari	mars	april	maj	juni	juli	augusti	september	oktober	november	december
tamila	ஜனவரி	பெப்ரவரி	மார்ச்	ஏப்ரல்	மே	ஜூன்	ஜூலை	ஆகஸ்ட்	செப்டம்பர்	அக்டோபர்	நவம்பர்	டிசம்பர்
taja	มกราคม Moggarakom	กุมภาพันธ์ Gumpaphan	มีนาคม Minakom	เมษายน Maj-sa-jon	พฤษภาคม Prues-saphakom	มิถุนายน Mithunajon	กรกฎาคม Garagadakom	สิงหาคม Singhakom	กันยายน Gan-ja-jon	ตุลาคม Tulakom	พฤศจิกายน Prues-saĝigajon	ธันวาคม Tanŭakom
turka	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	Ağustos	Eylül	Ekim	Kasım	Aralık
ukraina	січень (siĉen')	лютий (ljutij)	березень (berezen')	квітень (kviten)	травень (traven')	червень (ĉerven')	липень (lipen')	серпень (serpen')	вересень (veresen')	жовтень (ĵovten')	листопад (listopad)	грудень (hruden')
vjetnama	tháng một	tháng hai	tháng ba	tháng tư	tháng năm	tháng sáu	tháng bảy	tháng tám	tháng chín	tháng mười	tháng mười một	tháng mười hai

Vidu ankaŭ

• Kalendaro
• Erao
• Semestro
• Trimestro

Eksteraj ligiloj

• Estas filmeto kiu montras "La nomoj de la monatoj en Esperanto" en Jutubo