Mat

For elva i Albania, sjå elva Mat.

Den vietnamesiske matretten phở med kylling.

Mat (norrønt matr) er alt det ein kan eta. Mat er viktig for å få i seg næringsstoffa ein treng, men smak, lukt, utsjånad, tekstur og kulturell tyding kan likevel vera like viktig som nytteverdien til maten. Ulike område har derfor utvikla sine eigne, heilt forskjellige former for kokekunst.

Ein skil som regel mat frå drikke, sjølv om dei har mykje av dei same funksjonane. Mat kan finnast i like flytande form som drikke, men ein seier som regel at ein et mat (også flytande, som suppe) medan ein drikk drikke.

Historisk utvikling

Menneske i tidlegare tider brukte mykje av kreftene sine på å skaffa mat, enten ved å sanka, jakta, eller dyrka jorda. Ettersom landbruket er blitt meir og meir effektivt treng ikkje folk bruka så mykje tid eller pengar på å skaffa seg maten ein treng. I staden er det blitt eit problem at ein del får for mykje eller feil næring, noko som kan føra til livsstilsjukdommar som overvekt og eventuelt hjarte- og karsjukdommar eller kreft. Andre, derimot, får for lite eller feil næring, anten fordi dei er fattige eller fordi dei har eteforstyrringar. Dette kan føra til mangelsjukdommar, ufullstendig utvikling, eller i verste fall til at dei døyr av svolt.

Mat som symbol

Massá er ein viktig del av jødisk pesah-feiring.

Mennesket er rekna som altetande, det vil seia at me kan ta til oss næring frå mange ulike kjelder, både frå dyr og plantar. Det finst likevel mange kulturelle grenser for kva ein meiner er bra å eta. Religionar som islam, jødedom, hinduisme og buddhisme har til dels kompliserte reglar for kva som er lovleg mat og kva som ikkje er det. Andre kulturar har grenser som er mindre uttalte. Dei fleste nordmenn vil til dømes unngå å eta larvar eller maur fordi dei tykkjer det er ekkelt.

Mat blir brukt til å markera høgtider, anten ved at ein lager ein særskild rett eller ved at ein avstår frå ein viss type mat. I svært mange kulturar er det òg vanleg å ofra mat til gudar eller ånder, anten dagleg eller på spesielle dagar.

Ulike mattypar Animalsk mat Frå pattedyr: Kjøt, mjølkeprodukt, blodmat o.a. Frå fugl: Kjøt av fjørfe og villfugl, egg Frå havet: Fisk, skaldyr og blautdyr

Plantebasert mat Algeprodukt, t.d. frå tang og tare Belgfrukter Frukt Grønsaker Honning Korn Krydder og urter frå blad, bark, frø og røter Nøtter og frø

Annan organisk mat Sopp, inkludert gjær

Uorganisk mat Salt