Pragmatica sanctio

Η πιο γνωστή από τις Pragmaticas sanctiones, του 1713, που ανέβασε στον θρόνο τη Μαρία Θηρεσία και ξεκίνησε και τον Πόλεμο της Αυστριακής διαδοχής

Pragmatica sanctio (λατινικά) ή απλώς pragmaticum (η παρά του βασιλέως γενομένη κρίσις είτε διάγνωσις δίκης) ) είναι όρος του Ρωμαϊκού δικαίου, υποδιαίρεση των αυτοκρατορικών διατάξεων, και γενικά θεωρείται ενδιάμεση κατηγορία ανάμεσα στους «Γενικούς Νόμους» (Leges Generales), τους έχοντες ισχύ σε όλη την επικράτεια, και τους «Ειδικούς Νόμους» (Leges Speciales) που ρύθμιζαν τοπικά ή εξειδικευμένα θέματα. Αποδίδεται επίσης «Νομική κύρωση» και δηλώνει αυτοκρατορικό διάταγμα διοικητικού περιεχομένου. Οι Pragmaticae Sanctiones νομοθετoύσαν για μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων, από τη θεσμοθέτηση γενικών κανόνων ως την παραχώρηση αξιωμάτων ή την τακτοποίηση θεμάτων διάφορων κοινωνικών ομάδων. Ο νομικός αυτός τύπος απαντά και με τα ονόματα «Pragmatica Forma» και «Pragmatica Lex» που μπορούν στα νεοελληνικά να αποδοθούν και ως Κυρωτικοί Νόμοι.

Ο συγκεκριμένος νομικός τύπος πρωτοεμφανίστηκε σε Νεαρά των αυτοκρατόρων Θεοδοσίου και Ονώριου (δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) που εκδόθηκε μεταξύ του 408 - 412 μ.Χ. και απευθύνεται στον Κόμη των Θείων Θησαυρών (Comes sacrarum largitionum).
Οι νόμοι σε αυτόν τον τύπο προσδιορίζονται γύρω στους 30 με πιο γνωστό τον “Pragmatica Sanctio pro petitione Vigilii" του αυτοκράτορα Ιουστινιανού αλλά και τις Νεαρές 121, 151, και 152 και πάλι του Ιουστινιανού. Επί εποχής Ιουστινιανού οι νόμοι αυτοί συντάσσονταν από ειδικό τμήμα της αυτοκρατορικής γραμματείας που το στελέχωναν εξειδικευμένοι διοικητικοί υπάλληλοι, οι Pragmaticarii.

Mε το πέρασμα των αιώνων η ανατολική αυτοκρατορία σταμάτησε να εκδίδει τέτοιου τύπου νόμους, η δυτική ωστόσο συνέχισε να τους χρησιμοποιεί ώς και στα νεότερα χρόνια, κυρίως η παπική Γραμματεία και οι καγκελαρίες των βασιλιάδων, αλλά όχι με το ίδιο εννοιολογικό πλαίσιο όπως στα ρωμαϊκά χρόνια. Πλέον οι Pragmaticae Sanctiones αφορούσαν σε οποιονδήποτε κανόνα ή νομική διάταξη που διατυπώνεται επίσημα από έναν απόλυτο μονάρχη και προβλέπει θεμελιώδεις πτυχές του Κράτους, που ρυθμίζουν θέματα όπως η διαδοχή στον θρόνο, θέματα κρατικής θρησκείας και άλλα. Οι Pragmaticae sanctiones προσδιορίζονται γενικά από το έτος κατά το οποίο θεσπίστηκαν ή από το όνομα του συντάκτη τους. Όταν παρατίθεται ως κύριο όνομα και δεν χαρακτηρίζεται διαφορετικά, αναφέρεται συνήθως στο Δυναστικό κληρονομικό δίκαιο του 1713.

Κατάλογος Pragmaticarum sanctionum

1. Pragmatica Sanctio pro petitione Vigilii : Νεαρά του Ιουστινιανού που εκδόθηκε το 554 και αφορούσε στην αποκατάσταση διοικητικών θεμάτων που είχαν διαταραχθεί λόγω της εισβολής των Οστρογότθων στην Ιταλία.
2. Pragmatica sanctio του Λουδοβίκου Θ΄ της Γαλλίας, του Μαρτίου 1269, που αφορούσε ποικίλες αλλαγές στον κλήρο
3. Pragmatica sanctio της Μπουρζ του βασιλιά Καρόλου Ζ΄ της Γαλλίας στις 7 Ιουλίου 1438, που περιόριζε την εξουσία του Πάπα στα θέματα της Εκκλησίας στη Γαλλία.
4. Pragmatica sanctio του 1439 των Γερμανών πριγκίπων ηγεμόνων, στις 26 Μαρτίου 1439, με την οποία γίνοντο δεκτά κάποια ψηφίσματα του Συμβουλίου της Βασιλείας, με τροποποιήσεις. Ωστόσο υπάρχει αμφισβήτηση ότι η συγκεκριμένη πράξη ανήκει στην κατηγορία της Κύρωσης, καθότι εκδόθηκε από πρίγκιπες υποτελείς του αυτοκράτορα, χωρίς την επιδοκιμασία του τελευταίου
5. Pragmatica sanctio του Καρόλου Ε΄ της Γερμανίας το 1549, με την οποία οι Δεκαεπτά Επαρχίες στις Κάτω Χώρες καθιερώνονταν ως ξεχωριστή κρατική οντότητα, ανεξάρτητη από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και το Βασίλειο της Γαλλίας
6. Pragmatica sanctio του Κοινοβουλίου της Κροατίας: ο νόμος της Δίαιτας του Βασιλείου της Κροατίας, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως Κροατική Νομική Κύρωση, που όριζε τη δυνατότητα διαδοχής θήλεος τέκνου στον θρόνο της Κροατίας, σε περίπτωση που ο Κάρολος ΣΤ΄ δεν αποκτούσε άρρενα διάδοχο
7. Νομική Κύρωση του 1713 του αυτοκράτορα Καρόλου ΣΤ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στις 19 Απριλίου 1713, που διασφάλιζε ότι ο Αυστριακός θρόνος και τα Αψβουργικά εδάφη θα κληρονομούντο από την κόρη του Μαρία-Θηρεσία.
8. Pragmatica sanctio του Κοινοβουλίου της Ουγγαρίας του Ουγγρικού κοινοβουλίου το 1723, με την οποία επιτρεπόταν η διαδοχή σε θήλυ τέκνο του βασιλείου της Ουγγαρίας. Ο Κάρολος ΣΤ΄ επέτρεψε στην Ουγγαρία να μεταστραφεί σε εκλογική μοναρχία όταν απεβίωνε χωρίς άρρενα διάδοχο. Αυτό επέτρεψε στην αυτοκράτειρα Μαρία-Θηρεσία να γίνει βασίλισσα της Ουγγαρίας.΄
9. Pragmatica sanctio του 1759, εκδόθηκε στις 6 Οκτωβρίου 1759, από τον βασιλιά Κάρολο Γ΄ της Ισπανίας, που καθόριζε τη διαδοχή στους θρόνους του Βασιλείου της Νάπολης, της Ισπανίας, των Δύο Σικελιών και απαγόρευε την ένωση της Ισπανίας με το Βασίλειο των Δύο Σικελιών
10. Pragmatica sanctio του 1776, κύρωση του Βασιλιά Καρόλου της Ισπανίας, εκδόθηκε στις 23 Μαρτίου του 1776 και ρύθμιζε θέματα των βασιλικών γάμων.
11. Η Pragmatica sanctio του 1789, εκδόθηκε από τον Κάρολο Δ΄ της Ισπανίας στις 30 Σεπτεμβρίου 1789, καταργώντας τον σαλικό νόμο.
12. Pragmatica sanctio του 1830 του βασιλιά Φερδινάνδου Ζ΄ της Ισπανίας, που επικύρωνε παλαιότερο διάταγμα του 1789 του Καρόλου Δ΄, που είχε αντικαταστήσει το ημι-σαλικό σύστημα διαδοχής του Φιλίππου Ε΄ με το μεικτό σύστημα, που ιστορικά χαρακτήριζε την καστιλιανική μοναρχία (από την οποία έλκει τις παραδόσεις της και η ισπανική μοναρχία)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Catholic Encyclopedia: Louis IX
• Catholic Encyclopedia: Pragmatic Sanction
• New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, vol. IX: Pragmatic Sanction