Κύπειρος
| Κύπειρος | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Kύπειρος ο υφαντικός (Cyperus textilis)
| ||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||
| Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981 | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Είδη | ||||||||||||
|
Γύρω στα 600, δείτε κείμενο | ||||||||||||
Ο κύπειρος είναι γένος μονοκοτυλήδονων φυτών που περιλαμβάνει περίπου 600 είδη ριζωματωδών πολυετών ποωδών υδρόφιλων φυτών με παγκόσμια εξάπλωση. Ανήκει στην οικογένεια των κυπειρoειδών. Φύεται σε ρυάκια, υγρότοπους, λιμνάζοντα νερά, όχθες λιμνών, κ. ά. Μερικά είναι καλλωπιστικά, άλλα όμως αποτελούν δυσεξόντωτα ζιζάνια.
Περιγραφή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι κύπειροι έχουν συμπαγή τριγωνικό βλαστό, με παράρριζα, συνήθως, φύλλα και μικρά διγενή άνθη σε πυκνές ταξιανθίες. Στην Ελλάδα απαντούν περίπου 10 αυτοφυή είδη κύπειρου, γνωστά με την κοινή ονομασία κύπερη. Φύονται σε όχθες ποταμών ή σε παραθαλάσσιες τοποθεσίες, σχεδόν ολόκληρης της Ελλάδας. Τα σημαντικότερα είδη του γένους είναι:
- Cyperus alternifolius (Κύπειρος ο εναλλασσόφυλλος), το οποίο καλλιεργείται για καλλωπιστικούς σκοπούς. Ιθαγενές φυτό της Μαδαγασκάρης είναι πολύ ευαίσθητο στον παγετό. Φτάνει στο ύψος τα 60-80 εκ., αναπτύσσει πολλά στελέχη που φέρουν στην κορυφή τους έναν θύσανο από γραμμοειδή φύλλα. Τα μικρά άνθη του σχηματίζουν σκιαδόμορφες ταξιανθίες. Πολλαπλασιάζεται με σπέρματα και με διαχωρισμό της τούφας των στελεχών.
- Cyperus rotundus, ένα από τα σοβαρότερα ζιζάνια των καλλιεργειών,
- Cyperus esculentus (Κύπειρος ο εδώδιμος, κοινώς, κίτρινη κύπερη), με εδώδιμα κονδυλώδη ριζώματα, πλούσια σε άμυλο. Είναι γνωστός ως μάννα, αυτοφυές στους υγρούς τόπους των Ινδιών, της Αιγύπτου, της Αφρικής, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ελλάδα. Από αυτό παρασκευάζεται στην Ισπανία το ποτό Ορτσάτα (Horchata http://en.wikipedia.org/wiki/Horchata )
- Cyperus longus, με αρωματικό έρπον ρίζωμα και πολύ μακριά, τραχιά φύλλα,
- Cyperus niger (Κύπειρος ο μέλας),
- Cyperus papyrus, ο κύπειρος ο πάπυρος. Φύεται στη Συρία και την Αίγυπτο. Από αυτό κατασκευάζεται ο γνωστός σε όλους πάπυρος των αρχαίων. Καλλιεργείται σε δεξαμενές και ενυδρεία.
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο κύπειρος αναφέρεται από τον Όμηρο, αλλά και από λυρικούς ποιητές της αρχαιότητος. Επίσης, αναφέρεται στις πινακίδες Γραμμικής Β΄ από το Ανάκτορο του Νέστορος[1]. Τη μεγαλύτερη παραγωγή στην αρχαία Ελλάδα είχαν η πόλις των Αθηνών, η Κόρινθος, αλλά προ πάντων το Άργος.Η αρχαία ελληνική ονομασία του φυτού είναι η και ο κύπερος , κύπειρος ή κύπαιρος , κύπειρον, ερυσίσκηπτρον, πάρις ή μαλινάθαλλη. Λαϊκές ονομασίες: αγριοκύπερη, κύπερη (στη Θεσσαλία), μάννα (πληθ. οι μάννες), σαριά, κάπουρας (στην Κύπρο), τροπαλάκι ή τρουπαλάκι (στην Πελοπόννησο). Περιφραστικές ονομασίες: Για την αγριοκύπερη: γαρύφαλλο του Άργους, αμύγδαλο του Άργους. Για τον κύπειρο τον εδώδιμο: αμύγδαλο της γης, μάννα τ’ ουρανού. Για τον στρογγυλό: γαρύφαλλα αθηναϊκά.
Χρήσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Kατά τον Διοσκουρίδη «άλλοι το ονομάζουν ερυσίσκηπτρον, όπως τον ασπάλαθο. Έχει φύλλα όμοια με πράσο, αλλά πιο μακριά και λεπτότερα, κοτσάνι με μήκος έναν πήχυ ή και μεγαλύτερο, που σχηματίζει γωνία, όμοιο με του βούρλου, και στην κορυφή του υπάρχει ένα βλάστημα από μικρά φύλλα και σπόρους. Από κάτω έχει ρίζες - και είναι αυτές που χρησιμοποιούνται - σαν μακρουλές ελιές, κολλητές η μία με την άλλη, ή και στρογγυλές, μαύρες, ευωδιαστές, λίγο πικρές». Ο Θεόφραστος λέει πως η καλύτερη είναι αυτή των Κυκλάδων, την οποία ονομάζει πάρι ή μαλινάθαλλη. Και χαρακτηρίζει το φυτό στυπτικότερο και του σχίνου και του καλάμου. Σήμερα γνωρίζουμε ότι χρήσιμα μέρη του φυτού αυτού είναι το ρίζωμά του, το οποίο συλλέγεται άνοιξη ή φθινόπωρο. Το φθινόπωρο συλλέγεται η ρίζα του κ. του εδώδιμου.
Άλλη γνωστή χρήση του φυτού είναι σε υγροβιότοπους (φυσικούς ή τεχνητούς), όπου μαζί με άλλα φυτά, όπως βούρλα και καλάμια, επεξεργάζονται με φυσικό τρόπο υγρά απόβλητα οικισμών.
Είδη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα] |
Αυτό το λήμμα παρουσιάζει το θέμα από ελληνική οπτική γωνία ή δίνει δυσανάλογο βάρος στην ελληνική πτυχή ενός παγκόσμιου θέματος. Προσπαθήστε να το ανασκευάσετε ή και να προσθέσετε πληροφορίες έτσι ώστε να καλύπτει πληρέστερα και περισσότερο ουδέτερα το θέμα. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος. |
Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 10 αυτοφυή είδη κύπειρου, γνωστά με την ονομασία κύπερη. Συναντώνται σε όχθες ποταμών ή σε παραθαλάσσιες τοποθεσίες, σχεδόν ολόκληρης της Ελλάδας, και τα περισσότερα είναι δυσεξόντωτα ζιζάνια των καλλιεργούμενων αγρών. Σημαντικότερα από αυτά είναι τα είδη: Cyperus rotundus, ένα από τα σοβαρότερα ζιζάνια των καλλιεργειών, Cyperus esculentus (κοινώς, κίτρινη κύπερη), με εδώδιμα κονδυλώδη ριζώματα, πλούσια σε άμυλο, Cyperus longus, με αρωματικό έρπον ρίζωμα και πολύ μακριά, τραχιά φύλλα.
- Κύπειρος ο μακρός (Cyperus longus)
Φύεται στις όχθες των λιμνών και των ποταμών σχεδόν όλης της Ελλάδος. Ζιζάνιο αλλά και νομευτικό. Έχει στερεώτατη ρίζα. Αυτή η ρίζα της αγριοκύπερης έχει ευχάριστη οσμή, που θυμίζει το άρωμα του ίου. Το χορτώδες μέρος της είναι άοσμο και άνοστο. Περιέχει ένα ρητινώδες κόμμι, με κύριο συστατικό το άμυλο και σε μικρή ποσότητα πτητικό έλαιο. Το υδατώδες εκχύλισμα είναι άοσμο και λόγο δριμύ, ενώ το οινοπνευματώδες έχει αρωματική οσμή και γεύση. Έτσι, παλαιά οι αρωματοποιοί χρησιμοποιούσαν τη ρίζα για να παρασκευάζουν μασητικό για την ευωδίαση του στόματος και της αναπνοής. Γι’ αυτόν τον σκοπό άλλωστε επωλείτο στα αρχαία αρωματοποιεία και το μασούσαν όπως τη μαστίχα, ιδίως κατά τις ώρες των συναναστροφών και των συζητήσεων. Παλαιότερα εθεωρείτο και θαυμάσιο στομαχικό φάρμακο. Στις μέρες μας έπαψε πια να χρησιμοποιείται.
- Κύπειρος ο εδώδιμος (Cyperus esculentus)
Είναι ένα πολύ ενοχλητικό ζιζάνιο. Φύεται σε αμμώδεις, παράκτιες, καλλιεργούμενες ή χέρσες τοποθεσίες της ηπειρωτικής Ελλάδος, της Πελοποννήσου και της Κρήτης. Οι ρίζες και τα ριζώματα (τα λεγόμενα αμύγδαλα της γης) του εδώδιμου κύπειρου είναι λεπτά, με κίτρινες διογκώσεις ωοειδείς ή σφαιρικές, μεγέθους φουντουκιού, έχουν γλυκειά σακχαρούχα και ευχάριστη γεύση, που μοιάζει με εκείνη του κάστανου. Είναι δε ωραία και εύπεπτη τροφή και τρώγεται από αρχαιοτάτων χρόνων. Από χημικής απόψεως, περιέχουν λεύκωμα, λίπος, γόμμα, άμυλο, κλπ. Μάλιστα, το άμυλό τους είναι εφάμιλλο των πατατών. Χρησιμοποιούνταν παλαιά για θρεπτικές κρέμες και σούπες. Στην Ισπανία καλλιεργείται σε μεγάλη έκταση. Σε πολλά μέρη της Ισπανίας πωλούν ένα είδος δροσιστικής σουμάδας (chufa) που παρασκευάζουν από ριζώματα εδώδιμου κύπειρου, τους κονδύλους του. Σε πολλά μέρη, καβουρδίζουν τη ρίζα, την αλέθουν και παρασκευάζουν ένα είδος καφέ, με πολύ ευχάριστη γεύση. Τα ριζώματα του εδώδιμου κύπειρου με έκθλιψη δίνουν άφθονο έλαιο. Κόνδυλοι του φυτού βρέθηκαν και σε φαραωνικούς τάφους στην Αίγυπτο.
- Κύπειρος ο στρογγυλός (Cyperus rotundus)
Ο κύπειρος ο στρογγυλός απαντά αυτοφυώς στη Συρία και την Αίγυπτο. Καλλιεργούμενος συναντάται και στην Ελλάδα, τη μεσημβρινή Γαλλία, την Ιταλία, τα Πυρηναία. Φύεται σε χέρσες αμμώδεις και υγρές τοποθεσίες. Οι ρίζες του είναι λίγο πικρές και δριμείες, ρητινώδεις, αρωματικές. Στις Ινδίες το χρησιμοποιούν ως έξοχο στομαχικό φάρμακο. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Αιγύπτιοι έκαναν ευρεία χρήση αυτού του φυτού.
- Κύπειρος ο πάπυρος (Cyperus papyrus)
Ο κύπειρος ο πάπυρος απαντά στις όχθες του Νείλου στην Αίγυπτο, στη Β. Αφρική, στην Παλαιστίνη, στη Συρία, και στη Ν. Ιταλία. Γνωστός από την αρχαιότητα, αναφέρεται και από τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη ως πάπυρος. Από την εντεριώνη που περιέχει κατασκευάζεται ο γνωστός πάπυρος.
Άλλα είδη
- Cyperus alternifolius (Κύπειρος ο εναλλασσόφυλλος)
- Cyperus bulbosus (Κύπειρος ο κονδυλόρριζος)
- Cyperus conicus (Κύπειρος ο κωνικός)
- Cyperus capitatus (Κύπειρος ο κεφαλωτός)
- Cyperus dentatus (Κύπειρος ο οδοντωτός)
- Cyperus erythrorhizos (Κύπειρος ο ερυθρόριζος)
- Cyperus giganteus (Κύπειρος ο γιγάντιος)
- Cyperus niger (Κύπειρος ο μέλας)
- Cyperus odoratus (Κύπειρος ο εύοσμος)
- Cyperus tetraphyllus (Κύπειρος ο τετράφυλλος)
- Cyperus textilis (Κύπειρος ο υφαντικός)
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Bennet, Jonh (1998). Davis, J. L., επιμ. Sandy Pylos: An Archaeological History from Nestor to Navarino. Princeton: The American School of Classical Studies at Athens. σελ. 112.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Γεννάδιος, Λεξικόν φυτολογικόν. Αθήνα 1914.
- Ετυμολογικόν λεξικόν της αρχαίας Ελληνικής. Hofmann.
- Δημητράκου, Μέγα λεξικόν όλης της ελληνικής γλώσσης
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Κύπειρος Αρχειοθετήθηκε 2012-05-24 στο Wayback Machine.
- Η κίτρινη κύπερη
- Κύπερη
- Το ζιζάνιο κύπερη