Θέμα Κύπρου

Χάρτης της διοικητικής διαίρεσης του Βυζαντίου (έτος 650)

Το Θέμα Κύπρου ήταν πολιτική και στρατιωτική επαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η οποία περιελάμβανε την Κύπρο, έπειτα από την ανακατάληψή της από τον στόλο του Νικήτα Χαλκούτη το 965. Το θέμα της Κύπρου καταλύθηκε το 1191 από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο, ο οποίος παρέδωσε το νησί στους Λουζινιάν.

Ιστορία

Οι Βυζαντινοί ανακατέλαβαν το νησί από τους Άραβες, αποκτώντας έτσι ένα μέγιστης σημασίας σημείο στήριξης στην ανατολική Μεσόγειο, ώστε να έχουν την προοπτική μίας, έστω τμηματικής, ανακατάληψης της Συρίας. Λόγω της στρατηγικής του σημασίας, η διοίκηση του θέματος της Κύπρου ανατίθετο, στις περισσότερες των περιπτώσεων, σε έμπιστους συμμάχους του αυτοκράτορα. Τέτοια ήταν και η περίπτωση του Ευμάθιου Φιλοκάλη, στρατηγού του θέματος για διάρκεια 20 ετών (από το 1093 έως το 1112 περίπου). Διαδέχτηκε τον Ραψομάτη ο οποίος είχε αντιταχθεί στην αυτοκρατορική εξουσία προτού ηττηθεί από τον Ιωάννη Δούκα. Το θέμα διέθετε, τότε, στόλο με απώτερο σκοπό την οργάνωση στρατιωτικών επιχειρήσεων για την ανακατάληψη της Συρίας και της Αιγύπτου.

Το 1099, ο Φιλοκάλης απέκρουσε πιζάνικη επίθεση εναντίον του νησιού, ενώ εκπροσώπησε τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό στις διαπραγματεύσεις με τους Σταυροφόρους. Επιπλέον, η Κύπρος ανέλαβε σε αρκετές περιπτώσεις τον ανεφοδιασμό των Σταυροφορικών Κρατών, λόγω της πλούσιας γεωργικής παραγωγής της. Στα τέλη του 12ου αιώνα, η Κύπρος χρησίμευε ως βάση για διεκδικητές του αυτοκρατορικού θρόνου: το 1184, ένας ανιψιός του Μανουήλ Κομνηνού με το όνομα Ισαάκ, κατέλαβε το νησί, όπου και αυτοανακηρύχτηκε αυτοκράτορας. Καθώς ο Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός δεν είχε την δυνατότητα να καταστείλει την εξέγερση αυτή, εκδικήθηκε με αντίποινα σε βάρος της οικογένειας του Ισαάκ. Το 1186, ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος, διάδοχος του Ανδρόνικου Α΄, επιχείρησε να θέση τέλος στην αυτονομία της Κύπρου, ωστόσο ο στόλος του ηττήθηκε από αυτόν του Μαργαριτώνη, Νορμανδό ναύαρχο που είχε σταλεί από τον Γουλιέλμο Β΄ της Σικελίας για την υπεράσπιση του Ισαάκ Κομνηνού. Έπειτα από αυτή την αποτυχία, το νησί ξέφυγε οριστικά από τον έλεγχο της Κωνσταντινούπολης. Το 1191, ο Ισαάκ Κομνηνός, όντας απομονωμένος, ηττήθηκε εύκολα από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο, ο οποίος και παρέδωσε το νησί στους Λουζινιάν.

Στρατηγοί και διοικητές του Θέματος της Κύπρου

• Ιωάννης ο ύπατος, 8ος αιώνας.
• Αλέξιος ο Αρμένιος, 8ος αιώνας.
• Πηγάσιος
• Βραχαμίας, 965
• Νικήτας Χαλκούτζης, 965 - .
• Νικηφόρος Βοτανειάτης, 11ος αιώνας.
• Λέων Πλευρής, 11ος αιώνας.
• Θεόφιλος Ερωτικός, 11ος αιώνας.
• Μιχαήλ, 11ος αιώνας.
• Νικηφόρος Μελισσηνός, 11ος αιώνας.
• Κωνσταντίνος Ευφορβηνός Κατακαλών, 11ος αιώνας.
• Κωνσταντίνος, 11ος αιώνας.
• Θεόδοτος, δεύτερο μισό 11ου αιώνα.
• Ραψομάτης, δεύτερο μισό 11ου αιώνα.
• Μανουήλ Βουτομύτης, 11ος αιώνας.
• Ευμάθιος Φιλοκάλης, 1093 έως το 1112.
• Βαρνάβας, τέλη 11ου - αρχές 12ου αιώνα.
• Αλέξιος Βρυέννιος
• Ελπίδιος Βραχάμιος
• Ισαάκ Δούκας Κομνηνός (de facto διοικητής).

Βιβλιογραφία

• Bréhier, Louis (2006). Vie et mort de Byzance. L'évolution de l'humanité. Paris: Albin Michel. σελ. 632. ISBN 2-226-17102-9. .
• Ostrogorsky, Georges (1996). Histoire de l'État byzantin. Paris: Payot. σελ. 647. ISBN 9782228902069.  .
• Skoulatos, Basile (1980). Les personnages byzantins de l'Alexiade : Analyse prosopographique et synthèse. Louvain: Nauwelaerts. Skoulatos1980. .
• Cheynet, Jean-Caude (2007). Le monde byzantin. Nouvelle Clio. II:L'Empire byzantin (641-1204). Paris: PUF. ISBN 2130520073. Cheynet2007.  .