Ελάμ

Ελάμ
2700 π.Χ.–539 π.Χ.
Πρωτεύουσα	Ανσάν και Σούσα
Ίδρυση	2700 π.Χ.
Γεωγραφικές συντεταγμένες	29°54′0″N 52°24′0″E
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Με την ονομασία Ελάμ φέρεται αρχαία χώρα ανατολικά της Βαβυλώνας, κατά μήκος των ΒΑ. ακτών του Περσικού κόλπου, της οποίας όμως πρωτεύουσα φέρεται η ιστορική πόλη Σούσα, η οποία όταν την κατέλαβαν οι Πέρσες κατέστη πρωτεύουσα της Σατραπείας της Σουσιανής.
Η χώρα Ελάμ προσδιορίζεται στη θέση του σημερινού Χουζιστάν, όπου και η αρχαία Σουσιανή. Πρόκειται για περιοχή της νοτιοδυτικής Περσίας.

Ιστορία του Ελάμ

Η ιστορία του Ελάμ χωρίζεται σε τρεις περιόδους:

• Η πρωτο – Ελαμίτικη περίοδος (3200 π.Χ. – 2700 π.Χ.)
• Η παλαιά – Ελαμίτικη περίοδος (2700 π.Χ. – 1600 π.Χ.)
• Η μέση – Ελαμίτικη περίοδος (1600 π.Χ. – 1100 π.Χ.)
• Η νέα – Ελαμίτικη περίοδος (1100 π.Χ. – 539 π.Χ.)

Παλαιά Ελαμίτικη περίοδος

Αναφέρονται τρία προϊστορικά πρωτο – Ελαμίτικα κρατίδια : Ανσάν (σημερινό Φαρσί), Αβάν (σημερινό Λουριστάν) και Σιμάσχκι (σημερινό Κερμάν), μερικοί μελετητές συμπεραίνουν ότι είναι το ίδιο το Ελάμ σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Ίχνη κατοίκησης στο Ελάμ υπάρχουν από το 7000 π.Χ. η πρωτεύουσα Σούσα ιδρύθηκε γύρω στο 4000 π.Χ. στις όχθες του ποταμού Καρούν, την πρωτο - Ελαμίτικη περίοδο ως το 2700 π.Χ. τα αρχαιολογικά ευρήματα έδειξαν μια ιδιαίτερη μορφή κεραμικής. Η επίθεση των Σουμερίων με τον βασιλιά της Κις Εμμεμπαραγκέσι (2650 π.Χ.) ήταν η αιτία για την έναρξη της παλαιο – Ελαμίτικης περιόδου, η Σουμεριακή κεραμική αντικατέστησε τότε την Ελαμίτικη. Την παλαιά Ελαμίτικη περίοδο δημιουργήθηκε το κράτος του Ελάμ σαν μια προσπάθεια των παλιών κατοίκων της περιοχής να οργανωθούν στρατιωτικά και διοικητικά απέναντι στην κατοχή της χώρας τους από τους Σουμερίους. Τρεις βασιλικές δυναστείες κυριάρχησαν στο Ελάμ την παλαιά περίοδο:

• Η δυναστεία των Αβάν (2400 π.Χ. – 2100 π.Χ.)
• Η δυναστεία των Σιμάς (2100 π.Χ. – 1970 π.Χ.)
• Η δυναστεία των Επαρτί (1970 π.Χ. – 1770 π.Χ.)

Η δυναστεία των Αβάν είναι γνωστή από τις επιγραφές των Ακκαδίων την εποχή της κοσμοκρατορίας της δυναστείας του Σαργών του Μέγα, ο οποίος αφού κατέκτησε τα Σούσα επιχείρησε βίαια να αντικαταστήσει την Ελαμίτικη γλώσσα με την Ακκαδική. Με την κατάρρευση της αυτοκρατορίας των Ακκαδίων την εποχή του τρισέγγονου του Σαργών Σαρ - καλί - Σαρί η δυναστεία των Αβάν κήρυξε την ανεξαρτησία του Ελάμ με τον βασιλιά Ινσουσινάκ (2240 π.Χ. – 2220 π.Χ. ). Τα Ακκαδικά αποβλήθηκαν εντελώς από την περιοχή, η δυναστεία των Αβάν κατέρρευσε (2100 π.Χ.) ύστερα από επιδρομές της ληστρικής φυλής των Γκούτι από το βόρειο Ιράν που μιλούσαν συγγενική γλώσσα με τους Ελαμίτες. Έναν αιώνα αργότερα ο βασιλιάς Σουλγκί της 3ης δυναστείας της Ουρ κατέλαβε τα Σούσα αλλά η δύναμη των Σουμερίων ξεκίνησε απότομα να φθίνει. Την εποχή του εγγονού του Σουλγκί Ιμπί-Σιν οι Ελαμίτες κυρίευσαν και λεηλάτησαν την Ουρ ανατρέποντας την τελευταία δυναστεία των Σουμερίων (2004 π.Χ.) ο ίδιος ο Ιμπί Σιν μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στα Σούσα με πλήθος από λάφυρα. Η Ακκαδική δυναστεία της Ισίν που αντικατέστησε την 3η δυναστεία της Ουρ έδιωξε τους Ελαμίτες από την Μεσοποταμία επιστρέφοντας τα κλοπιμαία από τα Σούσα όπως το άγαλμα του θεού Νάννα. Η δυναστεία των Επαρτί συνέπεσε με την άνοδο της δυναστείας των Αμορριτών στην Βαβυλώνα, η δυναστεία ανατράπηκε από τον Χαμουραμπί που κατέλαβε ολόκληρη την Μεσοποταμία.

Μέση Ελαμίτικη περίοδος

Η μέση – Ελαμίτικη περίοδος ξεκινά με την άνοδο της δυναστείας των Ανσανιτών (1500 π.Χ.) οι οποίοι έφεραν πλήρη εξελαμιτισμό των Σούσων παίρνοντας τον τίτλο του ‘βασιλιά του Ανσνάν και των Σούσων’. Προηγήθηκαν πέντε βασιλείς των Κυδινουιδών (1500 π.Χ. – 1400 π.Χ.) οι οποίοι εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν την Ακκαδική γλώσσα, αλλά οι διάδοχοι τους Ιγκεχαλκίδες (1400 π.Χ. – 1210 π.Χ.) και Σουτρουκίδες (1210 π.Χ. – 1100 π.Χ.) χρησιμοποιούν τα Ελαμίτικα. Από τους Ιγκεχαλκίδες είναι γνωστοί 10 βασιλείς πολλοί από αυτούς παντρεύτηκαν πριγκίπισσες των Κασσιτών οι οποίοι σποραδικά είχαν καταλάβει το Ελάμ (1320, 1230 π.χ.) τότε καθιερώθηκαν οι Ελαμίτικες θεότητες στα Σούσα. Με τους Σουτρουκίδες η Ελαμίτικη αυτοκρατορία έφτασε στο αποκορύφωμα της δόξας της, ο βασιλιάς Σουτρούκ Νακχουντέ και οι τρεις γιοί του έκαναν σκληρές επιθέσεις στην Βαβυλώνα που βρισκόταν υπό την εξουσία των Κασσιτών. Δημιούργησαν ισχυρό στρατό, έκτισαν λαμπρά κτίρια και ναούς, ο Σουτρούκ Νακχουντέ λεηλάτησε την Βαβυλώνα μεταφέροντας στα Σούσα πολλά πολύτιμα κλοπιμαία όπως το άγαλμα του Μαρδούκ από τον ναό της Εσαγκίλα και την στήλη του Χαμουραμπί. Ανέτρεψε τον Κασσίτη βασιλιά της Βαβυλώνας Ζαμπαμπα – σουμά – ιντίν αντικαθιστώντας τον με τον γιο του Κουτίρ – Νακχουντέ ύστερα από αυτόν οι Κασσίτες ανατράπηκαν στην Βαβυλώνα από μια τοπική δυναστεία της Ισίν την 5η δυναστεία της Βαβυλώνας. Ο βασιλιάς της 5ης δυναστείας Ναβουχοδονόσορ Α΄ ελευθέρωσε ολοκληρωτικά την Βαβυλώνα από τους Ελαμίτες, λεηλάτησε τα Σούσα μεταφέροντας πίσω τα πολύτιμα κλοπιμαία όπως το άγαλμα του Μαρδούκ και την στήλη του Χαμουραμπί. Για την επόμενη περίοδο δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία, αυτό που παρατηρούμε είναι συμμαχίες του Ελάμ με την Βαβυλώνα για να αντιμετωπιστεί η υπερδύναμη της Ασσυρίας, ένας βασιλιάς της Βαβυλώνας ο Μαρ μπιτί απλά ουσούρ ήταν Ελαμίτικης καταγωγής.

Νέα Ελαμίτικη περίοδος

Την νέα – Ελαμίτικη περίοδο παρατηρούμε την ύπαρξη ενός λαού στα οροπέδια του Ιράν που μιλούσε την Ινδο – Ευρωπαική γλώσσα, οι Ασσυριακές πηγές από το 800 π.Χ. μιλούσαν για τους ‘ισχυρούς Μήδους’ .Ανάμεσα στις υπόλοιπες φυλές των Μήδων ήταν η φυλή των Παρσί στις όχθες της λίμνης Ουρμιά, καταγράφονται για πρώτη φορά το 844 π.Χ. τον 7ο αιώνα π.χ. ήταν υποτελείς των Ασσυρίων. Συμμάχησαν με τον σφετεριστή βασιλιά της Βαβυλώνας Μαρδούκ απλά Ιντινά Β' στην επανάσταση του εναντίον του βασιλιά της Ασσυρίας Σαργών Β΄ (722 π.Χ.), σύμμαχοι του Μαρδούκ απλά Ιντινά Β' ως την εποχή που η Βαβυλώνα ανακατελήφθη από τον Σαργών (710 π.Χ.). Ο γιος του Σαργών Σενναχειρείμ συνέτριψε οριστικά τον Μαρδούκ απλά Ιντινά Β' (702 π.Χ.) ο ίδιος ο σφετεριστής Χαλδαίος βασιλιάς κατέφυγε στο Ελάμ όπου παρέμεινε επικηρυγμένος από τον Ασσύριο βασιλιά ως τον θάνατο του. Οι Ελαμίτες κατέλαβαν την Βαβυλώνα (694 π.Χ.) δολοφονώντας τον βασιλιά Ασούρ ναδίν σουμί γιό του Σεναχειρίμπ που είχε τοποθετηθεί στην θέση αυτή από τον πατέρα του, τοποθέτησαν βασιλιά τον Νεργκάλ ουσεζίμπ που αιχμαλωτίστηκε την επόμενη χρονιά από τους Ασσύριους. Οι Ελαμίτες τοποθέτησαν στην συνέχεια βασιλιά τον Χαλδαίο πρίγκιπα Μουσεζίμπ Μαρδούκ, παρέμεινε ως την χρονιά που ο Σενναχειρείμ κατέλαβε και ισοπέδωσε την Βαβυλώνα για να εκδικηθεί τον θάνατο του γιου του (689 π.Χ.). Οι σχέσεις των Ελαμιτών με τους Ασσύριους βελτιώθηκαν μονάχα ένα διάστημα την εποχή του βασιλιά Ουρτακού όταν ήταν βασιλιάς της Ασσυρίας ο Σαρδανάπαλος αλλά τελικά βρήκε και αυτός τον θάνατο από τους Ασσυρίους (665 π.Χ.). Οι εμφύλιες διαμάχες στην συνέχεια εξασθένησαν την χώρα,κάθε βασιλιάς έμενε στον θρόνο ελάχιστα ο Σαρδανάπαλος βρήκε την ευκαιρία να καταλάβει και να ισοπεδώσει τα Σούσα που έγιναν Ασσυριακή επαρχία (640 π.Χ.). Στην περιοχή κυριάρχησαν σύντομα οι Αχαιμενίδες πρόγονοι των Περσών μαζί με τους Μήδους που ζούσαν στην ίδια περιοχή ήταν υποτελείς των Ασσυρίων που εξασθένησαν σημαντικά μετά τον θάνατο του Σαρδανάπαλου. Ο βασιλιάς των Μήδων Κυαξάρης εκμεταλλεύτηκε την αναρχία στην Ασσυρία και ελευθέρωσε το Ελάμ συμμαχώντας με τον Χαλδαίο στρατηγό Ναβοπολάσαρ (616 π.Χ.) τον ιδρυτή της Χαλδαϊκής αυτοκρατορίας.

Πηγές

• David and Patt Alexander "Το εκπληκτικό Εγχειρίδιο της Βίβλου" , Εκδόσεις Πέργαμος, Αθήνα 1993, σελ.671.
• Γένεση 14:1, Νεεμίας 1:1, Ησαΐας 21:2 και Πράξεις 2:9.
• Elam: surveys of political history and archaeology, Elizabeth Carter and Matthew W. Stolper, University of California Press, 1984, p. 4
• Potts, D. T. (1999) "The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State" (Cambridge World Archaeology)
• Kent, Roland (1953). Old Persian: Grammar, Texts & Lexicon. American Oriental Series 33). American Oriental Society. p. 53.
• Vallat, François. 2010. "The History of Elam". The Circle of Ancient Iranian Studies (CAIS)