München

München
Arwyddair	Weltstadt mit Herz
Math	tref goleg, dinas fawr, residenz, metropolis, canolfan ariannol, bwrdeistref trefol yr Almaen, urban district of Bavaria, local government in Germany, prif ddinas ranbarthol
Enwyd ar ôl	mynach
	Bar-München.ogg, De-München 2.oga
Poblogaeth	1,510,378
Sefydlwyd	1158 ;
Anthem	Solang der alte Peter
Pennaeth llywodraeth	Dieter Reiter
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Gefeilldref/i	Caeredin, Kyiv
Nawddsant	Benno
Daearyddiaeth
Sir	Oberbayern
Gwlad	Yr Almaen
Arwynebedd	310.71 km²
Uwch y môr	519 ±1 metr
Gerllaw	Isar, Isar-Werkkanal, Würm, Eisbach, Auer Mühlbach, Kleinhesseloher See, Dreiseenplatte, Kleine Isar, Nymphenburg Canal, Schwabinger Bach
Yn ffinio gyda	Munich, Dachau, Fürstenfeldbruck, Garching bei München, Q55278376, Q55278629, Neubiberg, Oberschleißheim, Ismaning, Unterföhring, Aschheim, Feldkirchen, Haar, Putzbrunn, Unterhaching, Grünwald, Pullach, Neuried, Planegg, Gräfelfing
Cyfesurynnau	48.1375°N 11.575°E
Cod post	80331–81929, 85540
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	maer Munich
Pennaeth y Llywodraeth	Dieter Reiter
Cost	6,600,000,000 Ewro
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Dinas yn ne'r Almaen ac yn brifddinas talaith Bafaria yw München (Bafareg: Minga).

Gyda phoblogaeth o 1.36 miliwn yn Rhagfyr 2006, München yw trydedd ddinas yr Almaen o ran poblogaeth; dim ond Berlin a Hamburg sy'n fwy. Dim ond 24,000 oedd y boblogaeth yn 1700, ond ers hynny mae'r boblogaeth wedi dyblu bob 30 mlynedd. Mae hefyd yn un o ddinasoedd cyfoethocaf Ewrop. Ystyr yr enw yw "mynachod", ac mae'r ffigwr ar bais arfau'r ddinas yn cynrychioli mynach.

Ceir y sôn cyntaf am y ddinas mewn dogfen yn 1158, pan oedd pont dros Afon Isar gerllaw mynachdy Benedictaidd. Pan ad-unwyd Bafaria yn 1506 daeth München yn brifddinas, ac yn 1806 daeth yn brifddinas Teyrnas Bafaria. Rhwng y ddau ryfel byd, yn München y cododd y Natsïaid a'u harweinydd Adolf Hitler i amlygrwydd. Yn 1923 ceisiodd ef a'i gefnogwyr gipio grym yma, ond methodd a charcharwyd ef.

Yng nghanol y ddinas mae'r Marienplatz, gyda Neuadd y Ddinas gerllaw. Yr adeilad enwocaf yma yw eglwys gadeiriol Gatholig y Frauenkirche. Mae nifer o dimau pêl-droed yn y ddinas, yn cynnwys yr enwocaf o glybiau pêl-droed yr Almaen, FC Bayern Munich. Cynhaliwyd y Gemau Olympaidd yma yn 1972. Mae'r ddinas hefyd yn enwog am yr Oktoberfest, sydd, er gwaethaf ei enw, yn cael ei gynnal ym mis Medi, gan orffen ar y Sul cyntaf yn Hydref.

Enw'r ddinas

Yn Bafareg, sef iaith gynhenid Bafaria ac Awstria, enw'r ddinas yw Minga /ˈmɪŋ(ː)ɐ/, tra mai München /ˈmʏnçn̩/ yw'r enw mewn Almaeneg safonol. A hithau'n ddinas bwysig a hanes hir iddi, mae enwau arbennig iddi mewn nifer o ieithoedd Ewropeaidd, megis Munich yn y Ffrangeg a'r Saesneg, a Monachium yn y Bwyleg ac yn Lladin.

Pobl enwog o München

Andreas Baader, 1943 - 1977, chwyldroadwr
Franz Beckenbauer, ganed 1945, pêl-droediwr
Eva Braun, 1910 - 1945, cariad Adolf Hitler
Leon Feuchtwanger, 1884 - 1958, awdur
Heinrich Himmler, 1900 - 1945, prif awdur yr Holocost.
Josef Dieter 'Sepp' Maier, ganed 1944, pêl-droediwr
Gerhard 'Gerd' Müller, ganed 1945, pêl-droediwr
Carl Orff, 1895 - 1982, cyfansoddwr
Franz Josef Strauß, 1915 - 1988, Arlywydd Bafaria
Richard Strauss, 1864 - 1949, cyfansoddwr

gw • sg • go

Dinasoedd yr Almaen