Iudaea

Iudaea
Math	Talaith Rufeinig
Enwyd ar ôl	Jwdea
Prifddinas	Caesarea Maritima
Sefydlwyd	6 ;
Pennaeth llywodraeth	Coponius
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Lladin
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Roman Palestine
Lleoliad	Tiroedd Israel
Sir	yr Ymerodraeth Rufeinig
Gwlad	yr Ymerodraeth Rufeinig
Gerllaw	Môr y Lefant
Yn ffinio gyda	Ægyptus
Cyfesurynnau	32.5°N 34.9°E
Cyfnod daearegol	y cynfyd clasurol
Pennaeth y Llywodraeth	Coponius
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Talaith Rufeinig yn ardal Judea, Palesteina o'r wlad sy' nawr yn Israel oedd Iudaea (Hebraeg: יהודה, Groeg: Ιουδαία; Lladin: Iudaea). Enwyd y dalaith ar ôl Teyrnas Jwda.

Cyrhaeddodd y Rhufeiniaid i'r ardal yn 63 CC, pan fu'r cadfridog Pompeius Magnus yn ymgyrchu yno. Diorseddwyd y brenin Judah Aristobulus II, a gwnaed ei frawd Ioan Hyrcanus II yn frenin dan awdurdod Rhufain.

Am gyfnod bu Judea yn deyrnas dan benarglwyddiaeth Rhufain; o 40 CC hyd 4 CC roedd yn rhan o deyrnas Herod Fawr. Yn dilyn ei farwolaeth ef, rhannwyd ei deyrnas, gyda rheolwr pob rhan yn dwyn y teitl tertrarch ("rheolwr dros bedwaredd ran"). Tetrach Judea oedd mab Herod Fawr, Herod Archelaus, ond yn 6 OC diorseddwyd ef gan yr ymerawdwr Augustus yn dilyn apêl iddo gan ddeiliaid Herod.

Cyfunwyd Judea gyda Samaria ac Idumea i greu talaith Rufeinig Iudaea. Bu nifer o wrthryfeloedd yn erbyn y Rhufeiniaid, yn cynnwys y Gwrthryfel Iddewig Mawr (66-70), Rhyfel Kitos (115-117) a gwrthryfel Simon bar Kochba (132-135). Wedi gwrthryfel Bar Kochba, newidiodd yr ymerawdwr Hadrian enw'r dalaith i Syria Palaestina ac enw Jeriwsalem i Aelia Capitolina.

Roedd y dalaith yn un o'r ychydig daleithiau Rhufeinig oedd yn cael ei llywodraethu gan Rufeiniwr o radd ecwestraidd, un radd gymdeithasol yn is na'r llywodraethwyr o radd seneddol yn y taleithiau eraill. Un o'r llywodraethwyr oedd Pontius Pilat, o 26 hyd 36.

Rhwng 41 a 44, roedd Iudaea yn deyrnas dan Herod Agrippa. Wedi ei farwolaeth ef, bu dan reolaeth uniongyrchol Rhufain am gyfnod, cyn ei rhoi i fab Herod Agrippa, Marcus Julius Agrippa, yn 48. Pan fu ef farw tua 100, daeth yn dalaith unwaith eto.

Taleithiau'r Ymerodraeth Rufeinig tua 120 OC