Hen Oes y Cerrig yng Nghymru

Cyfnodau cynhanes
H	La Tène			Protohanes
	Hallstatt
	Oes yr Haearn
	Oes ddiweddar yr Efydd
	Oes ganol yr Efydd
	Oes gynnar yr Efydd
	Oes yr Efydd
	Chalcolithig
	Neolithig Oes Newydd y Cerrig			Cynhanes
	Mesolithig Oes Ganol y Cerrig
P	Paleolithig diweddar Hen Oes y Cerrig
	Paleolithig canol Hen Oes y Cerrig
	Paleolithig cynnar Hen Oes y Cerrig
	Hen Oes y Cerrig Hen Oes y Cerrig
	Oes y Cerrig

Mae cyfnod Oes yr Hen Gerrig yng Nghymru yn cynnwys hanes bodolaeth pobl yn y tir a elwir Cymru heddiw o'r cyfnod boreuaf hyd at tua 9000 CC. Enw arall ar Hen Oes y Cerrig yw'r Paleolithig. Ni wyddom i sicrwydd os bu pobl yn byw yng Nghymru yn y cyfnodau cynnes rhwng y gyfres o Oesoedd Iâ a gafwyd yn Ewrop gan fod y rhew wedi gorchuddio'r tir a dinistrio tystiolaeth bosibl ac eithrio yn achos rhimyn gul o dir ar arfordir y de. Ond mae'n bur bosibl fod ambell grŵp o bobl wedi croesi'r pont tir sych i hela ar y gwastadeddau gwelltog a adewid ar ôl y rhew yn y cyfnodau cynnes, efallai mor gynnar a 200,000-100,000 CP.

Rhennir Hen Oes y Cerrig yn dair rhan ac mae'n rhychwantu cyfnod hir o amser 227,000 - 11.700 CP:

• Hen Oes y Cerrig Isaf (Lower Paleo) - 2.5 miliwn CP - dyfodiad dyn (225,000 yng Nghymru) - Ogof Bontnewydd
• Hen Oes y Cerrig Canol (Middle) - 225,000-50,000 - Ogof Coygan ac Ogof Paviland
• Hen Oes y Cerrig Uchaf (Upper) - 50,000-10,000 - Ogof Paviland, Ogof Hoyle's Mouth ac Ogofâu Cae Gwyn a Ffynnon Beuno.

Yn Ogof Pontnewydd yn nyffryn Afon Elwy yn Sir Ddinbych cafwyd hyd i ddannedd a darn o ên yn perthyn i ffurf gynnar o Ddyn Neanderthal oedd yn byw rhwng 230,000 a 180,000 o flynyddoedd yn ôl.

Mamoth

Mae ein gwybodaeth yn dibynnu ar dystiolaeth archaeolegol o'r ogofâu a breswylid gan bobl Paleolithig. Daw'r darganfyddiadu cynharaf ar ddiwedd Oes yr Hen Gerrig o ogofâu calchfaen yng ngogledd a de-orllewin Cymru. Gellir cymharu'r offer callestr o'r cyfnod hwnnw gydag offer cyffelyb sy'n perthyn i ddiwylliant Aurignac (a elwir ar ôl ogofâu ger Aurignac, de Ffrainc).

Mae'r sgerbwd a ddarganfuwyd yn Ogof Paviland yn 1823 yn dyddio o tua 16,500 CC. Roedd diwylliant y grwpiau bychain o helwyr yng Nghymru yn perthyn i'r diwylliant paleolithig a elwir yn Greswelaidd ac a geir yn gyffredinol yn ne Prydain. Ychydig iawn o bobl fu'n byw yng Nghymru, efallai cyn lleied â rhai cannoedd ohonyn nhw, ac roeddent yn rhannu'r tir ag anifeiliaid gwyllt megis y mamothiaid diflanedig, eirth a cheirw anferth tebyg i'r elc yng ngogledd America. Yn ogystal â hela anifeiliaid roeddent yn hel llysiau a bwyd gwyllt arall. Does dim tystiolaeth ddibyniadwy am baentio ar furiau ogofâu.

Argraffiad o ben Neadnderthal, gan arlunydd.

Safleoedd Paleolithig eraill

• Ogof Nana, Ynys Bŷr
• Plas-y-Cefn, Sir Ddinbych

Dolenni allanol

• Ceir rhestr gyflawn o holl ogofâu'r cyfnod ar y wefan hon Archifwyd 2010-10-26 yn y Peiriant Wayback