Cored
- Erthygl ar rwystr hydrolig yw hon; ceir hefyd erthygl am gorad bysgod yma.
Mae cored yn rhan o strwythur hydrolig sy'n atal nant neu afon am gyfnod, a lle mae dŵr yn llifo o un lefel i'r llall. Ceir math arbennig o gored i ddal pysgod, cyn y cyfnod modern: cored bysgod.
Disgrifir 'cored' yng Ngheiriadur Prifysgol Cymru fel "Argae i ddal pysgod, sef pyst wedi eu gyrru i wely afon neu yn y môr a gwiail wedi eu plethu rhyngddynt; argae i gronni dŵr; cryw, cawell pysgod"[1] Yn wahanol i gronfa ddŵr dydy'r cored ddim am atal y dŵr rhag llifo'n gyfangwbl i greu llyn artiffial parhaol, ond yn hytrach ei arafu neu ei atal am gyfnod. Arferent ddal pysgod gan fanteisio ar wahaniaeth uchter y môr, rhwng y llanw a'r trai.
Dosbarthiad goredau
[golygu | golygu cod]Yn ôl proffil wal y gored, gellir rhannu'r holl goredau'n dri math:
- cored waliau tenau
- cored proffiliau ymarferol
- cored trothwy uchel
Yn ôl natur cyfuniad y nant â'r afon i lawr yr afon, rhennir gorlifdiroedd yn ddi-lifogydd pan nad yw lefel y dŵr yn yr afon i lawr yr afon yn effeithio ar ollyngiad y gorlifan, ac yn gorlifo pan fydd lefel yr afon i lawr yr afon yn dylanwadu ar lif y dŵr trwy'r gorlifan, gan achosi ei ostyngiad. Yn ôl lleoliad y trothwy o ran gwahaniaethu:
- Cored uniongyrchol yn normal echel y llif
- Coreda ar osgo wedi'u lleoli ar ongl i echel y llif
- Cored ochrol yn gyfochrog ag echel y llif
Yn ôl siâp y toriad yn y wal, rhennir coredau â wal denau:[2]
- petryal
- trionglog
- trapesoid
- cromliniol (parabolig a rheiddiol)
Defnyddio coredau mewn hydrometreg
[golygu | golygu cod]
Mae coredau hydrometrig yn cael eu gosod amlaf ar nentydd bach, yn ogystal ag mewn amodau labordy. Mae defnyddio gorlifan yn ei gwneud hi'n bosibl cynyddu cywirdeb mesuriadau hydrometrig o'i gymharu â dulliau eraill, yn benodol, i gyfrifo cyfradd llif y dŵr gan ddefnyddio'r dull “ardal cyflymder” wrth fesur cyflymder llif â throfwrdd hydromedr.
Defnydd
[golygu | golygu cod]Gan fod cored yn arafu a chrynhoi llif dŵr mae'n cael ei ddefnyddio ar gyfer gwahanol bwrpasau:
- Melin ddŵr - creu corff o ddŵr lle gellir rheoli ei lif yn lled gyson er budd peiriant greu pŵer, megis melin
- Hwylio - wrth arafu llif dŵr mewn afon, gall cored greu corff o ddŵr tawel a dwfn ar gyfer cychod neu longau hwylio neu lanio'n saffach
- Cored Bysgod - defnyddiwyd rhain er mwyn crynhoi a dal pysgod. Esbonir y gair "cored" yn Ngeiriadur Prifysgol Cymru yn benodol fel "argae i ddal pysgod, eu pyst wedi eu gyrru i wely afon neu yn y môr a gwiail wedi eu plethu rhyngddynt; argae i gronni dŵr, cawell pysgod".[1] Gellir tybio mae esblygiad yw'r term daearyddol a pheirianyddol gyfoes o'r arfer gynharaf i ddal pysgod.
Anfanteision
[golygu | golygu cod]Ceir rhan anfanteision i greu cored:
- Rhwystr i Bysgod Mudo - mae'r cored yn gallu bod yn rhwystr i bysgod symud ar hyd llwybr yr afon.[3] O'r herwydd fel greir 'grisiau pysgod' neu 'camfa bysgod' o fath o bysgod mudo yn erbyn llif yr afon ar gyfer silio.
- Dŵr Llonnydd - Yn nodweddiadol gall arafu cyflymder yr afon arwain at siltio (dyddodiad gronynnau mân o silt a chlai ar waelod yr afon) sy'n lleihau cynnwys ocsigen yn y dŵr ac yn mygu cynefin infertebratau a safleoedd i bysgod silio eu wyau. Mae'r cynnwys ocsigen fel arfer yn dychwelyd i normal ar ôl i ddŵr basio dros grib y gored (er y gall fod yn or-ocsigenedig), er y gall cyflymder cynyddol yr afon sgwrio gwely'r afon gan achosi erydiad a cholli cynefin.
Dolenni
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 cored. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 15 Awst 2022.
- ↑ https://web.archive.org/web/20160730232103/http://www.openchannelflow.com/products/weirs/flow-characteristics
- ↑ Tummers, J. S., Winter, E., Silva, S., O’Brien, P., Jang, M. H., & Lucas, M. C. (2016). Evaluating the effectiveness of a Larinier super active baffle fish pass for European river lamprey Lampetra fluviatilis before and after modification with wall-mounted studded tiles. Ecological Engineering, 91, 183-194.