Bandi
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | math o chwaraeon, sport with racquet/stick/club, chwaraeon tîm  |
|---|---|
| Math | hoci, sglefrio iâ, chwaraeon peli, pêl-droed |
| Gwefan | http://worldbandy.com |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Camp tîm gaeaf yw bandi[1] (Saesneg: bandy) lle mae pêl yn cael ei tharo â ffon grwca. Mae'r ddau dîm yn gwisgo esgidiau sglefrio ar arwyneb rhew mawr (naill ai dan do neu yn yr awyr agored) tra'n defnyddio ffyn i gyfeirio pêl at gôl y tîm arall.[2]
Mae'n cael ei ystyried yn fersiwn hŷn, gwreiddoil o'r gêm hoci iâ. Mae bandi yn cael ei chwarae yn yr awyr agored ar gae iâ gwastad, ac mae ganddo reolau tebyg iawn i bêl-droed. Y pwerau mwyaf yn y gamp hon yw Norwy, Sweden, y Ffindir, Rwsia, Kazakhstan, yr Unol Daleithiau a Chanada. Dyma'r unig gamp Olympaidd Gaeaf a gydnabyddir gan yr IOC nad yw wedi'i chynnwys yn rhaglen Gemau Olympaidd y Gaeaf. Mae hefyd yn cael ei gydnabod gan Ffederasiwn Chwaraeon Prifysgolion Rhyngwladol.[3]
Hanes
[golygu | golygu cod].jpg)
Mae gan y gamp gefndir cyffredin gyda phêl-droed cysylltiad, hoci iâ, camanachd (shinty), a hoci. Mae gwreiddiau 'bandy' yn ddadleuol, ond trefnwyd a chyhoeddwyd ei reolau cyntaf yn Lloegr ym 1882.
Mae tarddiad cynharaf y gamp yn cael ei drafod. Er bod llawer o Rwsiaid yn gweld eu hen gydwladwyr fel crewyr y gamp - a adlewyrchir gan y teitl answyddogol ar gyfer bandi, "hoci Rwsiaidd" (русский хоккей) - Rwsia,[4] roedd gan Loegr, Cymru, a'r Iseldiroedd chwaraeon neu ddifyrrwch ill dau, fel fel bando, y gellir ei weld fel rhagredegwyr y gamp bresennol.[5] Mae casgliad Deialog Swydd Devon o ganol y ddeunawfed ganrif yn rhestru Bandy fel "gêm, fel Golff, lle mae'r partïon anffafriol yn ymdrechu i guro pêl (yn gyffredinol bwlyn neu gnarl o foncyff coeden),) mewn ffyrdd gwahanol... mae'r ffon y mae'r gêm yn cael ei chwarae â hi wedi'i chamu ar y diwedd".[6]
Safonwyd y set gyntaf o reolau trefniadol a gyhoeddwyd gan y gamp ym 1882 yn Lloegr gan Charles Goodman Tebbutt o Glwb Bandi Bury Fen. Pan sefydlwyd y ffederasiwn rhyngwladol yn 1955, daeth i fod ar ôl cyfaddawd rhwng rheolau Rwsia a Lloegr, lle'r oedd mwy o reolau Lloegr yn drech.
Gan fod pêl-droed cymdeithas eisoes yn boblogaidd yn Lloegr, roedd rheolau'r bandi wedi'u cyfundrefnu yn cymryd llawer o'r rheolau pêl-droed. Fel pêl-droed, mae gemau fel arfer yn ddau hanner 45 munud ac mae 11 chwaraewr yr ochr. Mae ffyn chwaraewyr yn grwm fel ffyn hoci cae mawr ac mae'r bêl bandi tua'r un maint â phêl denis gyda chraidd corc a gorchudd plastig caled. Yn wreiddiol, roedd peli bandi yn goch fel arfer ond erbyn hyn maen nhw naill ai'n oren neu'n fwy cyffredin ceiriosliw.
Etymoleg
[golygu | golygu cod]Daw enw Saesneg y gamp o'r ferf "i bandy", o'r bander Ffrangeg Canol ("i daro'n ôl ac ymlaen"), a chyfeiriodd yn wreiddiol at gêm Wyddelig o'r 17g yn debyg i hoci'r maes. [cyfeiriad angenrheidiol] Y ffon grom ei alw hefyd yn "bandi".[7] Nid yw'r cysylltiad etymolegol â gêm hoci Cymru, sef bando, yn glir.
Rheolau
[golygu | golygu cod]Tîm
[golygu | golygu cod]
Mae'r gêm yn cael ei chwarae rhwng dau dîm gydag 11 chwaraewr yr un. Fel ym mhêl-droed ceir gôl-geidwad, a dyma'r unig chwaraewr sy'n cael cyffwrdd y bêl â'i law. Mae'r safleoedd y gwahanol, eto, fel ym mhêl-droed yn cael eu diffinio'n gyffredinol fel amddiffynwyr, chwaraewyr canol cae ac ymosodwyr.
Hyd gêm
[golygu | golygu cod]Mae'r gêm yn cael ei chwarae mewn dau hanner di-dor o 45 munud, gyda'r posibilrwydd o ychwanegiadau, yn dibynnu ar y tywydd, gellir ei leihau i 30 munud.
Maes
[golygu | golygu cod]
Yn gyffredinol, mae cae bandi yn llawr sglefrio wedi'i osod ar ben cae a ddefnyddir ar gyfer gemau pêl-droed, mae rhwng 90 a 110 metr o hyd, rhwng 45 a 60 metr o led, ar gyfer gemau rhyngwladol ni ddylai fod yn llai na 100 metr o hyd, na 60 llydan, gyda rhwystr 15 cm o uchder ar y llinellau i atal y bêl rhag gadael y cae.
Mae'r gôl yn 3.5 metr o led wrth 2.1 metr o uchder, gydag ardal gosb lled-gylchol o 17 metr mewn radiws, mae'r marc cosb 12 metr o'r gôl. Ceir hefyd ddau faes cicio rhydd gyda 5 metr mewn diamedr, y yr un diamedr â'r cylch canolog, ar bob pen mae marc cornel gyda radiws 1 metr.
Rheol camsefyll
[golygu | golygu cod]Yn wahanol i hoci iâ, mae bandy yn dilyn y rheol camsefyll gan ddefnyddio linell y chwaraewr olaf ar y tîm, yn debyg i bêl-droed.
Bandi a Chymru
[golygu | golygu cod]Nid yw'n glir beth, os o gwbl, yw'r cysylltiad rhwng y gêm Cymreig, bando a'r gêm bandy. Gellir tybio eu bont, ill dau, yn rhan o amrywiaeth o gampau gwerin a chwaraewyr ar draws Ewrop. Cyfeirir at gêm a ddenodd ddiddordeb torfol tebyg i hoci, a chwaraewyd rhwng timau pentref gwrthwynebol o 20-30 o ddynion a bechgyn Morgannwg. Maen nhw'n taro pêl gyda ffon wedi'i phlygu wedi'i gwneud o goed ifanc. Roedd yn boblogaidd ar ddiwedd y 18g ond rygbi oedd amlycaf yn ddiweddarach yn y 19g.
Roedd Iolo Morganwg, yn ôl y sôn yn ofidus am fod cymaint o goed ieuainc yn cael eu torri i lawr i wneud y ffyn. Ceir hefyd sawl cyfeiriad at ymladd a cwrthrwfl yn sgil gemau bando (neu bandy) ym Morgannwg yn y 18g.[8]
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Bandi". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 22 Tachwedd 2024.
- ↑ "Edsbyn Sandviken SM – Final in Upssala". YouTube. Cyrchwyd 7 February 2014.
- ↑ International University Sports Federation (FISU) officially recognized bandy as a sport
- ↑ Bandyns historia http://www.skiro-navelsjo.se/ Archifwyd 2019-04-16 yn y Peiriant Wayback (in Swedish; read on 2 December 2017)
- ↑ Heathcote, John Moyer; Tebbutt, C. G.; Buck, Henry A.; Kerr, John; Hake, Ormond; Witham, T. Maxwell (9 January 1892). "Skating". London : Longmans, Green and Co. – drwy Internet Archive.
- ↑ Palmer, Mary (Reynolds); Palmer, James Frederick (1837). A dialogue in the Devonshire dialect. London, Longman, Rees, Orme, Brown, Green and Longman.
- ↑ "Online Etymology Dictionary, "bandy"". Online Etymology Dictionary. 2011. Cyrchwyd 4 January 2012.
- ↑ "Bandy / Bando, a ball game". Gwefan Early Tourists in Wales 18th and 19th century tourists' comments about Wales. Cyrchwyd 22 Tachwedd 2024.
