تالاسا (مانگ)

تالاسا
تالاسا
ناو	Neptú IV
ناونراوە لەدوای	Thalassa
زانا	Richard J. Terrile، ڤۆیجر ٢
کاتی دۆزینەوە	١٨ی ئەیلوولی ١٩٨٩
Parent astronomical body	نێپتوون
Provisional designation	S/1989 N 5
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

تالاسا نەپتونی چوارەم، دووەم ناوەوەترین مانگی دەستکردی نێپتوون. ناوی تالاسا بە ناوی خوداوەندی دەریایی تالاسا ناونراوە کە کچێکی ئیتەر و ھێمێرا بووە لە ئەفسانەی یۆنانی. ھەروەھا «تالاسا» وشەی یۆنانییە بۆ «دەریا».

دۆزینەوە

تالاسا کاتێک پێش ناوەڕاستی مانگی ئەیلوولی ١٩٨٩ لە وێنەکاندا دۆزرایەوە کە لەلایەن پشکنەری ڤۆیەجەر ٢ەوە گیراوە. ناوی کاتی S/1989 N 5 ی پێدرا^[١] دۆزینەوەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ١٩٨٩ ڕاگەیەندرا (IAUC ٤٨٦٧)، و باس لە «٢٥ چوارچێوە کراوە کە لە ماوەی ١١ ڕۆژدا گیراوە»، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ڕێکەوتی دۆزینەوەکە کە پێش ١٨ی ئەیلوول بووە. ناوەکە لە ١٦ی ئەیلوولی ١٩٩١ دانراوە^[٢]

تایبەتمەندی فیزیایی

تالاسا شێوەی ناڕێکی ھەیە. پێدەچێت کەڵەکەیەکی داروپەردوو بێت کە لە پارچە مانگە دەستکردە ڕەسەنەکانی نەپتون دووبارە کۆکراوەتەوە، کە بەھۆی تێکچوونەکانی تریتۆنەوە شکێندرابوون ھەر زوو دوای گرتنی ئەو مانگە بۆ خولگەیەکی سەرەتایی زۆر سەرنجڕاکێش^[٣] بە شێوەیەکی نائاسایی بۆ تەنە ناڕێکەکان، وا دیارە بە نزیکەیی شێوەی دیسکی ھەیە.

خولگە

بەو پێیەی خولگەی تالاسی لە خوار تیژڕەوی خولگەی ھاوکاتی نەپتونەوەیە، بە ھێواشی بەرەو ناوەوە دەسوڕێتەوە بەھۆی خاوبوونەوەی مەل و با لە کۆتاییدا ڕەنگە کاریگەری لەسەر بەرگەھەوای نەپتون ھەبێت، یان لەگەڵ تێپەڕبوونی سنووری ڕۆشەکەی بەھۆی کشانی مەل و باوە بشکێت بۆ ئەڵقەیەکی ھەسارەیی. تاڕادەیەک بەم زووانە، ڕەنگە پاشماوەی بڵاوبووەوە بەر خولگەی دێسپینا بکەوێت.

تالاسا لە ئێستادا لە دەنگدانەوەیەکی خولگەیی ٦٩:٧٣دایە لەگەڵ ناوەوەترین مانگ، نایاد لە «سەمای دوورکەوتنەوە». لەکاتێکدا بە دەوری نەپتوندا دەسوڕێتەوە، نایاد کە زیاتر مەیلە، یەک لە دوای یەک دوو جار لە سەرەوە و پاشان دوو جار لە خوارەوە بە تالاسادا تێدەپەڕێت، لە خولێکدا کە ھەر ~٢١٫٥ ڕۆژ جارێکی زەوی دووبارە دەبێتەوە. ئەو دوو مانگە نزیکەی ٣٥٤٠ کم لەیەکتر دوورن کاتێک بە یەکتردا تێدەپەڕن. ھەرچەندە تیژڕەوی خولگەیییەکانیان تەنھا ١٨٥٠ کم جیاوازە، بەڵام نایاد لە نزیکترین نزیکبوونەوەدا ~٢٨٠٠ کم لە سەرەوە یان خوارەوەی تەختەی خولگەیی تالاسا دەسوڕێتەوە. بەم شێوەیە ئەم دەنگدانەوە، وەک زۆرێک لەم جۆرە پەیوەندییە خولگەیییانە، خولگەکان جێگیر دەکات بە زۆرترین جیابوونەوە لە کاتی پەیوەندیدا. بەڵام ڕۆڵی مەیلی نزیکەی ٥°ی خولگەیی نایاد لەم خۆپاراستنەدا لە دۆخێکدا کە سەرنجڕاکێشییەکان کەمترین بن، نائاسایییە^[٤]^[٥]

سەرچاوەکان

^ Green، D. W. E. (٢٩ی ئەیلوولی ١٩٨٩). «Neptune». IAU Circular. ٤٨٦٧. لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ Marsden، B. G. (١٦ی ئەیلوولی ١٩٩١). «Satellites of Saturn and Neptune». IAU Circular. ٥٣٤٧. لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ Banfield، D.؛ Murray، N. (October 1992). «A dynamical history of the inner Neptunian satellites». Icarus. ٩٩ (2): ٣٩٠–٤٠١. Bibcode:١٩٩٢Icar...٩٩..٣٩٠B. doi:١٠.١٠١٦/٠٠١٩-١٠٣٥(٩٢)٩٠١٥٥-Z. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)
^ «NASA Finds Neptune Moons Locked in 'Dance of Avoidance'». Jet Propulsion Laboratory. ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩. لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ Brozović، M.؛ Showalter، M. R.؛ Jacobson، R. A.؛ French، R. S.؛ Lissauer، J. J.؛ de Pater، I. (٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩). «Orbits and resonances of the regular moons of Neptune». Icarus. ٣٣٨ (2): ١١٣٤٦٢. arXiv:١٩١٠.١٣٦١٢. doi:١٠.١٠١٦/j.icarus.٢٠١٩.١١٣٤٦٢. S2CID ٢٠٤٩٦٠٧٩٩. {{cite journal}}: نرخی |arxiv= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)

[IAUC_4867-1] Green، D. W. E. (٢٩ی ئەیلوولی ١٩٨٩). «Neptune». IAU Circular. ٤٨٦٧. لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ ھێنراوە.

[IAUC_5347-2] Marsden، B. G. (١٦ی ئەیلوولی ١٩٩١). «Satellites of Saturn and Neptune». IAU Circular. ٥٣٤٧. لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ ھێنراوە.

[BanfieldMurray1992-3] Banfield، D.؛ Murray، N. (October 1992). «A dynamical history of the inner Neptunian satellites». Icarus. ٩٩ (2): ٣٩٠–٤٠١. Bibcode:١٩٩٢Icar...٩٩..٣٩٠B. doi:١٠.١٠١٦/٠٠١٩-١٠٣٥(٩٢)٩٠١٥٥-Z. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)

[JPLnews2019-4] «NASA Finds Neptune Moons Locked in 'Dance of Avoidance'». Jet Propulsion Laboratory. ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩. لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.

[Brozovic2019-5] Brozović، M.؛ Showalter، M. R.؛ Jacobson، R. A.؛ French، R. S.؛ Lissauer، J. J.؛ de Pater، I. (٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩). «Orbits and resonances of the regular moons of Neptune». Icarus. ٣٣٨ (2): ١١٣٤٦٢. arXiv:١٩١٠.١٣٦١٢. doi:١٠.١٠١٦/j.icarus.٢٠١٩.١١٣٤٦٢. S2CID ٢٠٤٩٦٠٧٩٩. {{cite journal}}: نرخی |arxiv= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]