Свабода

Свабо́да — у абсалютным сэнсе, кірунак падзеяў такім парадкам, што воля кожнай дзейснай асобы ў гэтых падзеях не падвергнулася гвалту з боку волі іншых.

Свабода — у самім агульным сэнсе, наяўнасьць магчымасьці выбару, варыянтаў зыходу падзеі. Адсутнасьць выбару, варыянтаў зыходу падзеі раўнасільна адсутнасьці волі.

Свабода ёсьць адзін з выглядаў праявы выпадковасьці, скіраванае свабодай волі (усьвядомленая свабода) або стахастычным законам (непрадказальнасьць зыходу падзеі, неўсьвядомленая свабода). У гэтым сэнсе, паняцьце «свабода» процілегла паняцьцю «патрэбнасьць».

У этыцы «свабода» зьвязаная з наяўнасьцю свабоднай волі чалавека. Свабода волі накладае на чалавека адказнасьць і абавязвае ў заслугу яго слова і ўчынкі. Учынак лічыцца маральным толькі ў тым выпадку, калі ён зьдзяйсьняецца свабоднай воляй, зьяўляецца вольным волевыяўленьнем суб'екта. У гэтым сэнсе этыка скіраваная на ўсьведамленьне чалавекам сваёй волі і зьвязанай зь ёй адказнасьцю.

У праве свабода зьвязаная не проста з адказнасьцю суб'екта за свае дзеі, якая разумее яго свабоду волі, але і зь мерай адказнасьці - ступені наяўнасьці сьвядомасьці або непрытомнасьці ўчынку. Выпрацаваньне гэтай меры адказнасьці за дзею выклікана патрабаваньнем справядлівасьці, справядлівай адплаты - меры пакараньня.

У праве — замацаваная ў канстытуцыі або іншым заканадаўчым акце мажлівасьць вызначаных паводзін чалавека (напрыклад, свабода слова, свабода веравызнаньня і г. д.). Катэгорыя «свабода» блізкая да паняцьця «права» ў суб'ектыўным сэнсе, аднак апошняе мяркуе наяўнасьць больш або меней выразнага праўнага мэханізму для рэалізацыі і звычайна карэспандуючага абавязку дзяржавы або іншага суб'екта зьдзейсьніць якое-небудзь дзеяньне (напрыклад, падаць працу ў выпадку права на працу). Наадварот, праўная свабода ня мае выразнага мэханізму рэалізацыі, ёй карэспандуе абавязак устрымлівацца ад зьдзяйсненьня якіх-небудзь парушаючых дадзеную свабоду дзеяньняў.

Свабода — сродак для дасягненьня мэты і сэнсу жыцьця чалавека. У паганцаў ідэалы свабоды паслужылі асновай стварэньня дэмакратычнага грамадзтва, клясычным прыкладам якога сталі Афіны ў Старажытнай Грэцыі. У апошнія стагодзьдзі да гэтых ідэалаў вярнулася і сучаснае грамадзтва.

Глядзіце таксама

• Лібэралізм
• Свабода волі
• Трансцэндэнтальная свабода

Літаратура

• Беляев И. А., Максимов А. М. Свобода целостного человеческого существа в социально-личностном измерении // Вестник Оренбургского государственного университета. — 2011. — № 11 (130), ноябрь. — С. 139-145.
• Беляев И. А., Максимов А. М. Свобода человека как целостного природно-социально-духовного существа // Интеллект. Инновации. Инвестиции. — 2012. — № 1. — С. 202-207.
• Беляев И. А., Максимов А. М. Целостность и свобода человека: монография. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 2004. — 180 c.
• Т. Васильева. Дионис-Либер, бог свободных // Васильева Т.В. Комментарии к курсу истории античной философии. М., 2002, с. 311-315
• Р. Сафрански. Вольные вариации на тему свободы // Позиции современной философии. Вып. 3. Современная философия в Германии. СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2004, с. 57-66
• Завьялова Г. И. Философский анилиз трансформаций свободы (логико - исторический аспект) – Дисс. Оренбург: Оренбургский госуниверситет, 2005.