Вергилий

Вергилий
Publius Vergilius Maro
Исеме:	Публий Вергилий Марон
Тыуған көнө:	15 октябрь б. э. т. 70({{padleft:-70|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:15|2|0}})
Тыуған урыны:	Андес Мантуя янында
Вафат булған көнө:	21 сентябрь б. э. т. 19({{padleft:-19|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:21|2|0}}) (50 йәш)
Вафат булған урыны:	Бриндизи
Эшмәкәрлеге:	боронғо рим шағиры

Публий Вергилий Марон (лат. Publius Vergilius Marō), йыш ҡына уны Вергилий тип кенә атайҙар (15 октябрь беҙҙең эраға тиклем 70 йыл, Мантуя янындағы Андеста — 21 сентябрь беҙҙең эраға тиклем 19 йыл, Брундизий) — Боронғо Римдең иң күренекле шағирҙарының береһе. Уны «Мантуан аҡҡошо» тип йөрөткәндәр.

Август быуаты шағиры

Вергилий — Август быуатының иң атаҡлы шағиры. Беҙҙең эраға тиклем 70-се йылда Мантуя янында тыуа, тәүге тәрбиәне Кремонда ала; ун алты йәшендә бәлиғ булыуын раҫлаусы кейемгә эйә була. Был тантана Лукрецийҙың үлгән йылы менән тап килә, шуға ла замандаштары башлап яҙыусы шағирға De rerum natura йырсыһының туранан-тура вариҫы булараҡ ҡарай. Вергилий артабан белем алыуын Миланда, Неаполдә һәм Римдә дауам итә; унда ул грек әҙәбиәтен һәм философияны өйрәнә. Эпикуреизм менән ҡыҙыҡһыныуына һәмЛукрецийҙың ижады алдында баш эйеүенә ҡарамаҫтан, Вергилий эпикурей тәғлимәтенә ҡушылмай; уны Платон һәм стоицизм үҙенә ылыҡтыра.

Был осорҙа ул ваҡ шиғырҙар яҙыу менән мауыға, Марциал, Светоний һәм Стаций Culex («Серәкәй») шиғырын ышаныслы рәүештә Вергилийҙыҡы тип таный. Цезарь үлгәндән һуң Вергилий Мантуяға ҡайта һәм боронғо грек шағиры Феокриттың ижадын өйрәнә башлай; әммә уның тыныслығын граждандар һуғыштары боҙа. Беҙҙең эраға тиклем 42 йылда боронғо македон ҡалаһы Филиппы янында цезариандар ғәскәре (икенсе триумвират) менән республика яҡлылар араһында бәрелеш була, унда триумвират ғәскәре еңә. Бына шул ғәскәр ветерандарына ер таратҡанда Вергилийға Мантуаялағы ерҙәрен юғалтыу ҡурҡынысы ике тапҡыр янай; тик һәр ваҡыт уны Октавиандың шәхси күрһәтмәһе ҡотҡарып ҡала. Рәхмәт йөҙөнән шағир уға арнап ике маҡтау эклогын яҙа (I һәм IX).

Вергилий үҙ биләмәһен хәстәрләү буйынса Римгә йыш килә, бына шунда ул Меценат һәм уны уратып алған шағирҙар менән дуҫлаша; һуңынан был даирәгә Гораций индерелә, артабан ике шағир ҙа уларҙы ҡурсалаусы Меценат менән бергә Брундизийға сәйәхәт ҡыла, был сәйәхәт икеһенең дә ижадында маҡтау шиғырҙары булып урын ала. Беҙҙең эраға тиклем 37-се йылда Вергилий үҙенең тәүге өлгөргән әҫәрен "Буколика"ны тамамлай, артабан Меценат үтенесе буйынса "Георгики"ны яҙа, уны Неаполдә 30-сы йылда тамамлай. Алдан байтаҡ мәғлүмәт туплағандан һуң Вергилий 29-сы йылда "Энеида"ны яҙа башлай, үҙ поэмаһында барасаҡ ваҡиғалар урынын өйрәнеү һәм ижадында тормоштоң дөрөҫлөгөн яҡтыртыу өсөн ул Греция һәм Азияға сығып китә. Афинала ул Августы осрата, уның кәңәшен тотоп, Италияға ҡайтырға ҡарар итә. Юлда ауырып китә һәм беҙҙең эраға тиклем 19-сы йылда Брундизияла вафат була. Үлер алдынан тамамланмаған, уның фекеренсә, камил булмаған эпопеяһын яндырыуҙарын үтенә. Философтың был үтенесен ҡайһы бер ғалимдар (Бартенштейн, мәҫәлән) түбәндәгесә аңлатырға тырыша: Август хакимлыҡ иткән осорҙа яҙған әҫәрҙәрендә тиранды маҡтауын аңлай һәм эпопеяһы ярҙамында Августҡа үлемһеҙлек бүләк итергә теләмәй.

Буколика

Тәүге әҫәре — «Bucolica» (10 эклогтан тора һәм 43-37-се йылдарҙа яҙылған.) — Вергилий латин шиғриәтенә грек шиғриәтенең тел үҙенсәлектәрен, ябайлығын һәм тәбиғилеген индерергә теләй, һәм Феокритҡа оҡшатып ижад итә башлай. Әммә ул маҡсатына тулыһынса өлгәшә алмай, Вергилий урыны-урыны менән Сицилия шағирының әҫәрҙәрен туранан-тура тәржемә итергә тырышһа ла Буколикала ябайлыҡ та, тәбиғилек тә юҡ. Шул уҡ ваҡытта Фиокриттың көтөүселәре үҙ эштәренән йәм табып, ҡәнәғәтлек менән йәшәһә, Буколика көтөүселәре — граждандар һуғышы осоронда күҙәтелгән ҡыйынлыҡтарҙан зарланыусы шиғри образдар ҡына. Был образдарҙа Вергилий шул дәүерҙең ҡайһы бер күренекле шәхестәрен һүрәтләй; мәҫәлән, Дафнис образында Цезарҙы танып була.

Иң ныҡ дан ҡаҙанған һәм, ысынлап та, тантаналы кәйефе һәм бәйнә-бәйнә тасуир ителеүе буйынса иң ҡыҙыҡлыһы — IV эклог (ул Рим консулы Гай Азиния Поллион исеме буйынса «Pollio», йәғни «Поллион» тип тә атала), унда Вергилий алтын быуат етәсәген генә түгел, ә ерҙәге тормош барышын үҙгәртәсәк бала тыуасағын да юрай. Шағир буласаҡ бәхетле тормошто һүрәтләй: уныңса, ғөмүмән ерҙә эшләү талап ителмәйәсәк, кеше үҙенә кәрәк нәмәне һәр саҡ таба аласаҡ (omnia tellus omnis fert). Христиан яҙыусылары был эклог Христостың тыуыуын юрай, тип раҫларға тырыша, шуға ла урта быуаттарҙа Вергилийҙы күрәҙәсе тип таныйҙар. Вергилий был шиғырында, бәлки, Августың апаһының улы Марцелланы күҙҙә тотҡандыр, һуңынан "Энеида"ның VI йыры эпизодында уның иртә үлеме хаҡында һөйләй.

Х эклогта Вергилий бөтә Рим йәмғиәтенең тыныслыҡҡа табан ынтылышын сағылдыра. Буколиканың төп әҙәби әһәмиәте, нигеҙҙә, Вергилий шиғырының камиллыҡа эйә булыуында.

Георгики

«Георгики», Вергилийҙың дүрт китаптан торған икенсе поэмаһы. Был әҫәр хәрби хеҙмәттәре өсөн ер участкалары алған һуғыш ветерандары күңелендә иген игеүгә һөйөү уятыу маҡсатында яҙыла. Вергилий Гесиодты өлгө итеп ала, уның маҡсаты — ауыл тормошо матурлыҡтарын шиғри образдарҙа сағылдырыу. Гесиодтан ул бәхетле һәм бәхетһеҙ көндәрҙе күрһәтеүҙе генә ала. Поэманың иң яҡшы өлөшө — күбеһенсә Лукрецийҙан алынғаны.

«Георгики» Вергилийҙың иң камил әҫәре тип иҫәпләнелә. Шуның менән бер рәттән шағирҙың характеры, уның тормошҡа һәм дингә ҡаршы сағыла; әҫәр — хеҙмәттең өҫтөнлөктәре тураһындағы шиғри этюдтар. Уныңса, игенселек — кешеләрҙең ергә ҡаршы алып барған изге һуғышы, ул йыш ҡына игенселекте хәрби тормош менән сағыштыра. «Георгики» һуңғы ваҡытта тарала башлаған республика атеизмына ҡаршы протест булып та тора. Шағир Августың Римдә йәшәүселәрҙә Аллаға ышанысын нығытыуына булышлыҡ итә.

Вергилийға оҡшатып яҙыусыларҙың береһе — Луиджи Аламанни.

Энеида

«Энеида» — Вергилийҙың тамамланмаған патриотик эпосы, 29-19 йылдар арауығында яҙылған 12 китаптан тора. Вергилий үлгәндән һуң "Энеида"ны бер ни тиклем үҙгәрештәр һәм ҡыҫҡартыуҙар менән дуҫтары Варий менән Плотий баҫтырып сығара.

Вергилий. Мәскәү Кремле Благовещен соборының көнбайыш галереяһындағы фреска

Христиан дине ингәнгә тиклем йәшәп, мәжүси булған Вергилий антик авторҙар араһында ҙур абруйға эйә була. һәм Рим шиғриәтендә иң юғары бейеклеккә күтәрелгән шағир тип иҫәпләнелә. Күп кенә христиан әҫәрҙәрендә Вергилийҙан туранан-тура үҙләштереүҙәр, һылтанмалар һәм уның реминисценциялары осрай. Вергилийҙы христианлыҡ килеүҙең хәбәрсеһе тип иҫәпләйҙәр, сиркәү уны христианлыҡҡа тиклем ер йөҙөнә килеп киткән генийҙарға һәм батырҙарға тиңләй. Ғибәҙәтханаларҙың стеналарына төшөрөлгән һүрәттәр араһында Вергилийҙың һүрәте лә йыш ҡына осрай (тик изге булыуын күрһәткән билдә генә ҡуйылмай), әммә иконостас составына инә..

Уның хөрмәтенә Плутонда Вергилий бураҙнаһы аталған (атаманы Халыҡ-ара астрономия союзы 2017 йылдың 7 сентябрендә раҫлай).

Тәржемәләр

Урыҫ теленә тәржемәләр

Вергилийҙың урыҫ теленә тәржемәләре бик күп. Тәүгеләре XVIII быуатҡа ҡарай. «Энеида назнанку» китабын Николай Осипов 1791 йылда баҫтырып сығара. XIX быуат аҙағында — XX быуат башында «Энеида» Рәсәйҙә төп нөхсәлә мәктәптәр өсөн күп тапҡырҙар баҫтырыла. өсөн күп тапҡыр баҫылып сыҡты. мәктәп нөсхәһе xix быуат аҙағы-xx быуат башында.

«Буколика» һәм «Георгик» тәржемәләре:

• Георгик, или О земледелии четыре книги. / Пер. под ред. В. Г. Рубана. СПб, 1777. 104 стр.
• Эклоги П. Виргилия Марона. / Пер. А. Мерзлякова. М., 1807. XXXII, 86 стр.
• Виргилиевы Георгики. / Пер. А. Райча. М., 1821. XL, 181 стр.
  • Буколики и Георгики Виргилия. / Пер. И. Соснецкого. М., 1873. 80, 118 стр.
  • Одна из Эклог переведена В. С. Соловьёвым («Русское Обозрение», 1891).
  • Публия Вергилия Марона Буколики или пастушеские поэмы. / Пер. А. В. Рудзянского. Севастополь, 1897. 52 стр.
  • Вергилий. Сельские поэмы: Буколики. Георгики. / Пер. С. Шервинского. (Серия «Сокровища мировой литературы»). М.-Л., Academia. 1933. 167 стр. 5300 экз. (неоднократно переиздавался, в том числе в «БВЛ»)
  • Вергилий. Георгики. Песнь IV / Пер. Е. Иванюк // Новый Гермес. № 3 (2009). С. 153—181.

"Энеида"ның тулы тәржемәләре:

• • Еней. Героическая поема Публия Виргилия Марона. / Пер. В. Петрова. СПб, 1781—1786. 308, 254 стр.
  • Энеида Виргилия. / Пер. И. Шершеневича. Варшава, 1868. 331 стр. (впервые в «Современнике» за 1851—1852 годы, т. 30-36). Текст в Викитеке.
  • Энеида Виргилия. / Пер. И. Соснецкого. М., 1872. 520 стр.
  • Энеида Вергилия. / Пер. А. Фета с введ. и проверкою текста Д. И. Нагуевского. М., 1888. XXVIII, 201, 196 стр.
  • Энеида Виргилия. / Пер. Н. Квашнина-Самарина. СПб, 1893. 306 стр.
  • Вергилий. Энеида. / Пер. В. Брюсова и С. Соловьева. (Серия «Памятники мировой литературы»). М.-Л., Academia. 1933. 379 стр. 5300 экз.
  • перевод «Энеиды», сделанный С. А. Ошеровым, впервые опубликован в издании: Вергилий. Буколики. Георгики. Энеида. (Серия «Библиотека всемирной литературы», т.6). М., ХЛ. 1971. 447 стр. 300000 экз. (неоднократно переиздавался)

"Энеида"ның ҡайһы бер өлөшләтә тәржемәлере:

• • «Энеиду» перевёл В. Санковский (изд. 2-е, с предисловием и объяснениями В. Рубана, 3 части, СПб., 1775);
  • Вергилиевой Энеиды песнь первая, <…> в стихах и в метре подлинника переведенная Иродионом Ветринским <…> приложен и самый подлинник. — Санкт-Петербург, 1820.
  • «Энеида» (4, 5, 6, 9 и 12 книги, перев. А. Соколова, Киев, 1881-83);
  • «Энеида. V песнь», перев. В. Алексеева (М., 1886);
  • «I песнь» С. Манштейна (с примечаниями, Москва, 1878);
  • Р. А. Шарбе, «Перевод и разбор IV Эклоги» («Учёные записки Казанского университета», 1854, IV, 69-120);
  • «Энеида» песнь I, В. Бегака и Ф. Блонского (Киев, 1879); песнь III, перевод Соколова (Киев, 1874); песнь IV—VI, перев. Логинова (Киев, 1886): песнь VIII—IX, перев. И. Горовый и Е. Котляр (Киев, 1884-87).
  • Публий Вергилий Марон. Первая книга «Энеиды». / Под общ. ред. А. В. Подосинова. (Серия «[./https://ru.wikipedia.org/wiki/AD_USUM_SCHOLARUM(недоступная ссылка) AD USUM SCHOLARUM]»). М.: Импэто, 2009. 104 стр. 400 экз.

Айырым баҫмалар:

• • «Р. Vergilii Maronis Aeneidos L. I—VI» (с прим. по Ладевигу, Каппесу, Фрейнду и друг., сост. П. Н., СПб., 1878);
  • «Энеида» (кн. 1-6, с введением и примечаниями Д. И. Нагуевского, 2 и 5 т. учебного изд. лат. классиков, 2 изд., Казань и Лейпциг, 1885-86);
  • С. Орловский, «Вторая книга Энеиды» (с подробными комментариями, Одесса, 1885);
  • Фоков, «I Буколика» (с примечаниями, в «Журнале министерства народного просвещения» 1873, ч. 169);
  • Д. Нагуевский, «Словарь к I—III книгам Энеиды» (Рига, 1884 и сл.).

Башҡалар:

• Латин тексы «Vergiliana Appendix»
• Комар. / Пер. К. Котельников. Ревелдән, 1894. 15 стр
• Вергилий. Буколика. Георгики. Энеида. (Серия «Библиотека античной литературы»). М., нәфис әҙәбиәт. 1979. 550 стр. (в этом издании впервые вместе переведены поэмы т. н. «Appendix Vergiliana»: «Комар», «Скопа», «Проклятия», «Лидия», «Трактирщица», «Завтрак»)

Башҡа телдәргә тәржемәләре

• «Loeb classical library» серияһында 2 томлыҡ нәшер ителә (№ 63, 64).
• «Collection Budé» серияһында 5 том баҫтырып сығарыла . 5 томда.

Әҙәбиәт

• Альбрехт М. фон. История римской литературы. / Пер. с нем. Т. 2. М., 2004. С. 735—780.
• Бондаренко М. Е. Вергилий. М.: Молодая гвардия, 2018. — Серия: «Жизнь замечательных людей».

Рус ғалимдарның Вергилий тураһындағы мәҡәләләре:

• Венгерова Зинаида Афанасьевна. Виргилий // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• [./https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%86%D0%B5%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87 Аверинцев С. С.] Две тысячи лет с Вергилием // Аверинцев С. С. Поэты. — М.: Школа «Языки русской культуры», 1996, с. 19-42
• [./https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%81,_%D0%90%D0%BB%D1%8C%D1%84%D0%BE%D0%BD%D1%81_%D0%AD%D1%80%D0%BD%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 Вормс А. Э.] Беседа с Л. Н. Толстым о Вергилии. «Яснополянский сборник — 2002» (публикация и биогр. справка И. В. Егорова и Н. И. Шлёнской), Тула, Изд. дом «Ясная Поляна», 2003, с. 228—235.

Һылтанмалар

• Латин текст Вергилий
• Вергилий . максим мошков китапханаһының
• «Георгик», тәржемә менән яңы 2013 йыл 2 март архивланған.