Proyektor effekti
Proyektor effekti – insanların başqaları tərəfindən həqiqətən olduğundan daha çox fərq edildiklərinə inandıqları psixoloji fenomen. İnsan öz dünyasının mərkəzində olduğu üçün başqalarının ona göstərdiyi diqqəti həddən artıq qiymətləndirmək meylinə malikdir. Bu effekt fərdlərin sosial mühakimələrində yanılmalara səbəb olur və onların başqalarının fikirlərini qavrama tərzinə təsir edir.[1]
Tarixi
[redaktə | vikimətni redaktə et].jpg)
"Proyektor effekti" termini 1999-cu ildə Tomas Giloviç, Viktoriya Medvek və Kennet Savitski tərəfindən təqdim edilmişdir.[2] Bu anlayış ilk dəfə həmin il Current Directions in Psychological Science" jurnalında dərc edilmiş bir məqalədə elmi ədəbiyyata daxil olmuşdur, lakin bu effektə bənzər hadisələr əvvəllər də müxtəlif tədqiqatlarda araşdırılmışdır. Məsələn, Devid Kenni və Bella DePaulo fərdlərin başqalarının onları necə qəbul etdiyini nə dərəcədə düzgün təxmin edə bildiyini öyrənmişlər. Onların tədqiqatları göstərmişdir ki, insanlar başqalarının onlar haqqında nə düşündüyünü əsasən öz mənlik qavrayışlarına əsaslanaraq qiymətləndirirlər.[3]
Tədqiqatlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]Giloviç və həmkarları 2000-ci ildə "Personality and Social Psychology" jurnalında apardıqları araşdırmanı dərc etdilər. Bu araşdırmada tələbələrə ictimai baxımdan utancverici hesab edilən bir köynək geyindirilərək digər insanların reaksiyaları öyrənilmişdir. Tələbələr otaqda olan insanların təxminən 50%-nin onların köynəklərini fərq etdiyini düşündülər, lakin reallıqda yalnız 25%-i bunu fərq etmişdi. Bu, insanların özlərinə göstərilən diqqəti həddən artıq qiymətləndirdiyini göstərir. İkinci təcrübədə tələbələrə daha az diqqət çəkən köynəklər geyindirilmişdir. Yenə də iştirakçılar otaqda olanların yarısının onların geyimlərini fərq edəcəyini düşündülər, lakin bu dəfə reallıqda yalnız 10%-dən az insan köynəkləri fərq etmişdi. Bu tədqiqatlar göstərir ki, insanlar özlərinin sosial görünüşünü reallıqdan daha əhəmiyyətli hesab edirlər.[3]
Proyektor effekti sosial psixologiyanın müxtəlif sahələrində əhəmiyyətli rol oynayır. Tomas Giloviç, Viktoriya Medvek, Kennet Savitski və Tomas Kruqer bu mövzuda geniş tədqiqatlar aparmışlar. Onların araşdırmaları sosial mühakimələr, fərdi töhfələrin dəyərləndirilməsi və başqalarının fərdləri necə qəbul etdiyinə dair yanlış təsəvvürlər üzərində cəmlənmişdir.[4]
Təsirləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Proyektor effekti fərdlərin sosial qarşılıqlı təsirlərində və özünə inamında mühüm təsirə malikdir. Bu fenomen xüsusilə böyük qruplar və ya ictimai vəziyyətlərdə müşahidə olunur. Sinif mühazirələri və ya idman tədbirləri kimi şəraitlərdə fərdlər diqqətin yalnız onların üzərində cəmləşdiyini düşünə bilərlər, lakin əslində diqqət qrupun müxtəlif aspektləri arasında bölünür. Bu yanlış qavrayış sosial narahatlıq, özünütənqid və hətta performans narahatlığına səbəb ola bilər.[5]
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Denton-Mendoza, R. "The Spotlight Effect". Psychology Today (ingilis). 2012-06-05. İstifadə tarixi: 2020-01-15.
- ↑ Gilovich, T.; Medvec, V. H.; Savitsky, K. "The spotlight effect in social judgment: An egocentric bias in estimates of the salience of one's own actions and appearance" (PDF). Journal of Personality and Social Psychology. 78 (2). 2000: 211–222. doi:10.1037/0022-3514.78.2.211. PMID 10707330. 2013-10-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ 1 2 Kenny, D. A.; Depaulo, B. M. "Do people know how others view them? An empirical and theoretical account". Psychological Bulletin. 114 (1). 1993: 145–161. doi:10.1037/0033-2909.114.1.145. PMID 8346325.
- ↑ Sanderson, Catherine A. Social Psychology. John Wiley & Sons. 2010. ISBN 9780470595213.
- ↑ Gilovich, Thomas; Kruger, Justin; Medvec, Victoria Husted. "The Spotlight Effect Revisited: Overestimating the Manifest Variability of Our Actions and Appearance" (PDF). Journal of Experimental Social Psychology. 38. 2002: 93–99. doi:10.1006/jesp.2001.1490. 2014-09-13 tarixində arxivləşdirilib (PDF).