Apadana zalı
_(14584070300).jpg)
Apadana (Qədim Fars dili: 𐎠𐎱𐎭𐎠𐎴) İranın Persepolis şəhərindəki böyük bir hipostil salonudur. Böyük Daranın orijinal dizaynının bir hissəsi olaraq, eramızdan əvvəl VI əsrin birinci yarısında Persepolis şəhərinin ən qədim tikinti mərhələsinə aiddir. İnşaatı I Xerxes tərəfindən başa çatdırılmışdır. Modern elm "Apadana relyeflərinin məcazi təbiətini idealizə olunmuş sosial sifarişlər kimi nümayiş etdirir"..[1]
Etimalogiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Apadana (fars dili. آپادانا qədim farsca. "apa-dāna-" "saray", parfca. "pdn" "saray", orta fars dili. "’’ywn" "saray", klassik fars dili ayvān (*apa-dā̊na- > *aβδān > *awyān > aywān) — qədim Fars şəhəri Persepolisdə 24 metr hündürlüyündə 72 sütunla möhkəmləndirilmiş dama malik, 1000 m² sahəsi olan böyük bir zal. Ehtimal edilir ki, Fars memarlığında olmuş bu cür quruluşlu binalar təntənəli kral qəbulları üçün istifadə olunurdu. Qədim Yunan memarlığında bu termin "hipostil" anlayışına uyğundur.[2]
Müasir bir memarlıq və arxeoloji termin olaraq, "apadana" sözü, Altıntepe və Erebunidə aparılmış olan qazıntılar zamanı tapılmış Urartu hipostil salonlarına istinad etmək üçün də istifadə olunur. Bu salonlar İrandakı salonlardan əvvəl tikilmişdir və Urartunun özündən sonrakı Fars hipostil salonlarının üslubi mənşəyi ola biləcəyi fikri irəli sürülmüşdür.[3]
Təsvir
[redaktə | mənbəni redaktə et]Apadana, Persepolisdəki Terasın ən böyük binası idi və Alman arxeoloq Ernst Herzfeld və köməkçisi Fridrix Krefter və Erich Schmidt tərəfindən 1931–1939-cu illərdə qazılmışdı. Qazıntılarla əlaqəli əhəmiyyətli materiallar bu gün Washington DC-dəki Sənət Qalereyasındakı Freerin arxivində saxlanılır.
Böyük ehtimalla kralların əsas salonu idi. Sütunların hündürlüyü 20 m-ə çatırdı və buğa və ya aslan şəklində mürəkkəb başlıqlara malik idi. Burada böyük padşah Əhəmənilər imperiyasındakı bütün millətlərdən xərac almış və əvəzində hədiyyələr vermişdir.
Zala giriş şimalda və şərqdə iki monumental pilləkənlə təmin edilirdi. Bunlar, Fars imperatorluğunun 23 millətinin nümayəndələrinin mərkəzdə oturan I Daraya xərac verdiyini göstərən qabartmalarla bəzədilmişdir. Müxtəlif sənədlərdə, eramızdan əvvəl V əsrdə müxtəlif Fars xalqlarının geyimləri və avadanlıqları haqqında çox ətraflı şəkildə məlumatlar göstərilmişdir. Qədim fars və elam dillərində kitabələr də mövcuddur.
Ölçmələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]Persepolisdəki Apadana zalı, 1000 kvadrat metrlik bir sahəyə malikdir; damı hər biri 24 metr hündürlüyündə 72 sütunla dəstəklənmişdir. Bütün salon e.ə 331-ci ildə Makedoniyalı İsgəndərin ordusu tərəfindən dağıdılmışdır. Sütunlardan olan daşlar yaxınlıqdakı yaşayış məntəqələri üçün tikinti materialı kimi istifadə edilmişdir. XX əsrin əvvəllərində bu nəhəng sütunlardan yalnız 13-ü sağ qalmışdı. 1970-ci illərdə bitirilmiş, lakin dağılmış bir sütun yenidən qurulmuşdur və beləliklə həmin sütun indi Apadananın 14-cü sütunu olmuşdur.
Susadakı Apadana — şəhərin özü kimi — böyük ölçüdə tərk edilmiş və tikinti materialı üçün talan edilmişdi.
Memarlıq xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tikinti zamanı aralarındakı məsafə 8,5 metrə qədər olan hündür və incə sütunların geniş düzülüşünə üstünlük verilmişdir. Bu, azadlıq, məkan genişliyi hissi yaratdı və otağın yaxşı işıqlandırılmasına və havalandırılmasına kömək etdi. Eyni zamanda, işıqlandırma probleminin həlli o dövrlərin memarlığı baxımından yenilikçi bir addım idi: günəş işığı yuxarı dəliklərdən nüfuz etmiş və daş bəzəklərdən və parlaq divar boyası elementlərindən mürəkkəb bir əksolunma oyunu yaratmışdır. Bir qayda olaraq, çox sütunlu apadana otağı düz taxta kirişlərlə taclandırılmışdır.[4]
Miras
[redaktə | mənbəni redaktə et]Apadana salonu Əməvilər memarlığınına təsir etmişdir. İran və İraqda inşa edilən ilk məscidlər bu quruluşu təqlid edirlər.[5]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ M. Root (1986) p. 1.
- ↑ R. Schmitt, Apadana i. Term, in Encyclopaedia Iranica
- ↑ Henri Stierlin, "Greece, from Mycenae to the Parthenon (Taschen's World Architecture)", 1997. p116.
- ↑ Н. И., Баторевич; Т. Д., Кожицева. Малая архитектурная энциклопедия (Kiçik memarlıq ensiklopediyası). «Дмитрий Буланин». səh. 704. ISBN 5-86007-425-5.
- ↑ Arce, Ignacio. "Umayyad Building Techniques And The Merging Of Roman-Byzantine And Partho-Sassanian Traditions: Continuity And Change". Technology in Transition A.D. 300-650 (ingilis). 1 January 2008: 491–537. 23 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 April 2019.