Şahmat terminlərinin lüğəti
Naviqasiyaya keç
Axtarışa keç
Şahmat terminlərinin lüğəti — Şahmat ədəbiyyatında tez-tez rast gəlinən əsas şahmat anlayışları və terminləri verilir.
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
- Axmaq matı — şahmatda ən tez mümkün olan mat növü.
- Alexin müdafiəsi — şahmatda debüt, 1. e2-e4 Ag8-f6. gedişləri ilə başlayır.
- Armaqedon
- Avanpost
- Cinah — Şahmat taxtasının bir hissəsi sol cinah ağlar üçün vəzir, qaralar üçn isə şah cinahı adlandırılır[1].
- Çevrilən piyada — Sonuncu xanaya çataraq şahdan başqa istənilən fiqura çevrilən piyadaya deyilir[1].
- Çəngəl — Piyadanın və ya atın eyni vaxtda iki fiqura və ya piyadaya hücumu[2].
- Daimi şah — "Şah"ların ardıcıl seriyasıdır ki, şah özünə sığınacaq tapa bilmir[1].
- Dəyirman — Topun və filin iştirakı ilə açıq silsilə şahlar elan edən kombinasiyanın adı[2].
- Dəyişmə — Bir-birinə bərabər olan fiqurların dəyişməsi gedişidir[1].
- Düzgün olmayan başlanğıc — Bir sıra az işlənən və nəzəriyyəcə zəif işlədilmiş başlanğıcların (1.d3-Andersson debütü; 1.e3-van Kruysa debütü; 1.c3-Saraqossa başlanğıcı; 1.d3-Mizes başlanğıcı) və adsız başlanğıcların (1.b3, 1. Ac3, 1.g4, 1. Ah3 və s.) ümumi adı[3].
- Endşpil — Şahmat oyununun sonluq hissəsi belə adlanır. Başlıca xüsusiyyəti odur ki, taxta üzərində fiqurlar az olur[2].
- Fiqurların qarşılıqlı əlaqəsi — Şahmat mübarizəsinin mühüm strateji prinsipi olaraq vahid plana tabe olan fiqurların dəyişdirilməsidir[4].
- Götürmə — Taxta üzərindən rəqibin fiqurunu və ya piyadasını çıxarmaq. Bu zaman oyunçu fiqurunu və ya piyadanı rəqibin fiqurunun və ya piyadasının tutduğu xanaya qoyur[2].
- Həmlə — Konkret məqsədə nail olmaq üçün bir və ya bir neçə gediş həmlə adlanır[2].
- İki at müdafiəsi — İtalyan şahmatçısı və nəzəriyyəçisi D. Polerianın əlyazmalarında təsadüf olunur[5].
- İkiqat şah — Eyni vaxtda iki fiqurun şaha təhlükə törətməsi[1].
- Qədim hind başlanğıcı (Benko debütü, Macarıstan görüşü) — Bu debütü ilk dəfə olaraq XIX əsrdə tətbiq edən Hindistan şahmatçılarının şərəfinə adlandırılmışdır[4].
- Qədim hind müdafiəsi — Bu debüt qədimdən məlumdur və K. Yanişin əsərlərində xatırlanır[4].
- Oppozisiya — Bu, şahların elə bir yerləşməsidir ki, şaquli, üfüqi, yaxud diaqonal xətlər üzrə onların arasındakı xanaların sayı tək olsun[2].
- Pirs-Ufimsev müdafiəsi — Yuqoslaviya qrossmeyestri və sovet ustasının şərəfinə adlandırılmışdır[5].
- Ponsiani debütü — İlk dəfə XVIII əsrdə italyan nəzəriyyəçisi tətbiq etmişdir[6].
- Reti debütü — Nəzəri cəhətdən yaradan və onu sistematik olaraq praktikasında tətbiq edən çex qrosmeysterinin şərəfinə adlandırılmışdır[6].
- Şimal qambiti — İlk dəfə olaraq 1867-ci ildə danimarkalı usta Martin From və isveç şahmatçısı Hans Linden tərəfindən praktikaya tətbiq edilmişdir[4].
- Təcrid olunmuş piyada — Mürəkkəb şaquli xətlərdə öz piyadası olmayan piyada[1].
- Vyana görüşü — XIX əsrdə Qampenin başçılığı altında bir qrup Vyana şahmatçısı tərəfindən işlənmişdir[6].
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 5 6 Zeynallı, Əliyev, 1986. səh. 14
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Zeynallı, Əliyev, 1986. səh. 13
- ↑ Zeynallı, Əliyev, 1986. səh. 11-12
- ↑ 1 2 3 4 Zeynallı, Əliyev, 1986. səh. 12
- ↑ 1 2 Zeynallı, Əliyev, 1986. səh. 11
- ↑ 1 2 3 Zeynallı, Əliyev, 1986. səh. 10
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Zeynallı, Azər; Əliyev, Pərviz. Sadıqova, H. (redaktor). Şahmat aləminə səyahət. Bakı: İşıq. 1986. 112.