Bos mutus

Bos mutus; yac
Estáu de caltenimientu
	; Vulnerable (IUCN 3.1)
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Mammalia
Orde:	Artiodactyla
Familia:	Bovidae
Xéneru:	Bos
Especie:	B. mutus; Przewalski, 1883
Distribución
Sinonimia
	Bos grunniens
Consultes
	[editar datos en Wikidata]

El yac^[2] (Bos mutus) ye un bóvidu de tamañu medianu y pelame llanuda, nativu de los montes d'Asia Central y el Himalaya, vive nes altiplanicies esteparias y fríos desiertos del Nepal, Tíbet, Pamir y Karakórum, ente los 4000 y 6000 metros d'altitú, onde s'atopa tantu n'estáu selvaxe como domésticu.

La pallabra 'yac' ye del idioma tibetanu གཡག་ - yag, o gyag, onde solamente'l machu ye llamáu asina, la fema ye una dri o nak.

Descripción

Los exemplares selvaxes (subespecie grunniens), güei escasos, son animales gregarios de pelo invariablemente llargu (sobremanera na zona abdominal, onde puede llegar hasta'l suelu), mestu y negru (nos animales vieyos adopta un tonu marrón) que cuelga a entrambos llaos del cuerpu y tamién de les estremidaes, con una gorrumba sobre los costazos y cuernos llargos d'un metro de llargor que surden a entrambos llaos d'ampliu craniu, cuasi horizontalmente, p'acoldase depués faía enriba y daqué escontra adientro. La cola ye peluda a partir de la so mesma base y lleva nel so estremu una gran guedeya.

Los machos, que son más grandes que les femes (estes solo algamen la metá del tamañu de los machos), pueden llegar a los 2 metros d'altor na cruz —la cual apaez tan alzada por cuenta de un allargamientu de l'apófisis espinoses, que la cabeza paez empezar dende una posición más baxa— y pesar hasta 1000 kg. Les pezuñes tienen una superficie de sofitu amplia, ente que les pezuñes secundaries raspien el suelu mientres esguilen. Les femes tienen dos pares de mames. El cuerpu ye allargáu, lo cual débese, en parte a que tien un par más de costielles (en total 14) que los restantes bóvidos.

Taxonomía

Linneo clasificó a los yacs domésticos como Bos grunniens ("güe gruñidor") en 1766, darréu la variedá montesa clasificóse como Bos mutus ("güe mudu") cuando se demostró que pertenecíen a una mesma especie tenía d'asignáse-y un únicu nome científicu. Xeneralmente en casos como ésti aplicaríase'l principiu de prioridá usáu na nomenclatura científica, qu'establez que tien de permanecer como nome específicu'l rexistráu de primeres, siendo grunniens el más antiguu.

Pero la Comisión Internacional de Nomenclatura Zoolóxica determinó en 2003 na opinión 2027 que los yacs, al igual qu'otres 17 especies doméstiques, teníen de nomase como la so variedá selvaxe, Bos mutus, pa evitar la paradoxa de que los llinaxes anteriores, los monteses, fueren nomaos como subespecies de los sos descendientes. Polo tanto'l nome específicu que prevalez pa los yacs ye Bos mutus, quedando'l términu grunniens como nome trinomial que designa a la subespecie doméstica.^[3]

Los yacs pertenecen al xéneru Bos, polo que tán cercanamente emparentaos coles vaques doméstiques (Bos primigenius taurus). Los analises d'ADN mitocondrial pa determinar la historia evolutiva de los yacs resultaron un tanto confusos. El yac podría diverxer del toru en dalgún puntu ente fai unu y cinco millones d'años, y hai dalgún niciu de que podría tar más cercanamente emparentáu a los bisontes qu'a los demás miembros del so propiu xéneru.^[4] Atopáronse fósiles de lo que paez ser parientes próximos del yac, como'l Bos baikalensis, en Rusia oriental, suxiriendo una posible ruta pola qu'ancestros de bisonte americanu similares al yac podríen entrar nel continente Americanu.^[5]

Comportamientu

Son los ungulaos que xuben a mayor altor, pos pueden llegar a los 6000 metros sobre'l nivel del mar. Alimentar de plantes baxes y escarecen de depredadores, anque pueden sufrir l'ataque (bien raramente) de los osos, llobos y lleopardos de les nieves.

Los fataos de yacs monteses componer de femes, críes y animales nuevos. Los machos viven en solitariu o formando grupos d'hasta 12 individuos. El yac permanez nos llugares qu'ufierten bones camperes, frecuenta les zones de yerbes y liquen; si estos arralecen, darréu emigren escontra otru llugar. El so bon sentíu del olfatu déxa-yos atopar siempres los llugares más fayadizos. Ye un animal que distribúi la so actividá a l'amanecida y el tapecer, siendo un bon escalador en terrenes predresos abruptos y cubiertos de nieve. P'atopase a gustu precisa agua y préstalu amás bañase. Los yacs atarraquitar unos contra otros mientres los temporales de nieve, xirando la so parte trasera escontra'l vientu. Los animales escitaos irguen la cola escontra riba, como si fuera una bandera. Les menaes de llobos ataquen a los yacs y prinden primero de too a los ternerillos. Por felicidá causa un fatáu atacáu asitia, de ser posible, a los sos xatos nel centru.

Percíbense los gurníos del yac mientres la dómina d'apareyamientu. Los machos lluchen entós ente sigo con fuercia, de forma qu'en non poques ocasiones mánquense gravemente. El periodu de celu empieza en setiembre, durando hasta finales d'ochobre. Les femes allumen a un xatu dempués d'una xestación que duró unos 270 díes. Les femes de yac selvaxe solo paren una vegada cada 2 años. Algamen el maduror sexual al cumplir de 6 a 8 años de vida.

Doma

Los yacs fueron adomaos dende hai 3000 años. El yac domésticu tien un altor hasta la cruz de 140 centímetros pa un pesu de 700 kilogramos, pueden cruciase coles vaques doméstiques y xenerar individuos fértiles produciendo más lleche y de mayor conteníu graso. Ello ye que a esta carauterística débense gran parte de les diferencies ente los yacs selvaxes y los domésticos. Estos postreros son abondo más pequeños que los sos antepasaos monteses, tienen cuernos más curtios ya inclusive munchos yacs domésticos escarecen d'ellos y el color del pelo puede ser negru, pardu, castañal, ablancazáu ya inclusive enllordiáu de dellos colores. El yac ye criáu como animal domésticu de les zones fríes n'estenses rexones d'Asia, tomando dende Afganistán y Bukhará hasta Mongolia y norte de China. En feches relativamente recién importáronse yacs nel sur de Groenlandia, siendo l'únicu animal domésticu del so tamañu que llogró aclimatase a la perfeición na isla.

En Asia Central emplégase-yos pa llevar cargues (llega a tresportar una carga de 150 kilogramos a lo llargo d'empinaos senderos de monte), tamién se-y utiliza pa montalo y tirar del aráu. Tamién se críen pola so carne, apoderada pal consumu humanu, produz una lleche bien graso (cola que se faen quesos y mantega de gran calidá) magar en menor cantidá que los animales de raza bovina domésticos y pieles (resistentes y calientes). La cola del yac ye utilizada como espantamoscas.

El yac tosquílase una vegada al añu, siendo la llana de los animales adultos un tanto aspra y llarga, pero dexa ellaborar perfectamente con ella cobertores, cuerdes y otros oxetos. Los escrementos secos son utilizaos como combustible, bien apreciáu nes zones de la so patria probes en maderes, el yac ye un animal bien apreciáu por ello nel Tíbet, onde les families afaten a los sos animales con cintes tantu pa estremalos de los demás como por simples motivos estéticos.

Referencies

↑ Buzzard, P. & Berger, J. (2016). «Bos mutus» (inglés). Llista Roxa d'especies amenazaes de la UICN 2016.3. Consultáu'l 4 de febreru de 2017.
↑ URL de la referencia: https://diccionariu.alladixital.org/index.php?cod=51049.
↑ International Commission on Zoological Nomenclature (2003). «Usage of 17 specific names based on wild species which are pre-dated by or contemporary with those based on domestic animals (Lepidoptera, Osteichthyes, Mammalia): conserved. Opinion 2027 (Case 3010).». Bull.Zool.Nomencl. 60 (1): páxs. 81–84. Archivado del original el 2008-04-22. https://web.archive.org/web/20080422031319/http://www.iczn.org/BZNMar2003opinions.htm#opinion2027. Consultáu'l 2018-02-24.
↑ Guo, S. et al. (2006). «Taxonomic placement and origin of yaks: implications from analyses of mtDNA D-loop fragment sequences». Acta Theriologica Sinica 26 (4): páxs. 325-330. http://english.mammal.cn/Magacín/show.aspx?id=2079.
↑ Leslie, D.M. & Schaller, G.B. (2009). "Bos grunniens and Bos mutus (Artiodactyla: Bovidae)". Mammalian Species 836: 1-17.

Ver tamién

Especies de Artiodactyla

Enllaces esternos

ARKive - images and movies of the wild yac (Bos grunniens) (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
more Information about Yaks / Wildyaks (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).

[1] Buzzard, P. & Berger, J. (2016). «Bos mutus» (inglés). Llista Roxa d'especies amenazaes de la UICN 2016.3. Consultáu'l 4 de febreru de 2017.

[f088ba233e69b87f85859a23e2fc6ce0c1334672-2] URL de la referencia: https://diccionariu.alladixital.org/index.php?cod=51049.

[Opinion2007-3] International Commission on Zoological Nomenclature (2003). «Usage of 17 specific names based on wild species which are pre-dated by or contemporary with those based on domestic animals (Lepidoptera, Osteichthyes, Mammalia): conserved. Opinion 2027 (Case 3010).». Bull.Zool.Nomencl. 60 (1): páxs. 81–84. Archivado del original el 2008-04-22. https://web.archive.org/web/20080422031319/http://www.iczn.org/BZNMar2003opinions.htm#opinion2027. Consultáu'l 2018-02-24.

[Guo2006-4] Guo, S. et al. (2006). «Taxonomic placement and origin of yaks: implications from analyses of mtDNA D-loop fragment sequences». Acta Theriologica Sinica 26 (4): páxs. 325-330. http://english.mammal.cn/Magacín/show.aspx?id=2079.

[Leslie2009-5] Leslie, D.M. & Schaller, G.B. (2009). "Bos grunniens and Bos mutus (Artiodactyla: Bovidae)". Mammalian Species 836: 1-17.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]