Theophanu

Dä Artikel behandlet d Theophanu, wo Kaisere vom römisch-dütsche Riich gsi isch. Für anderi Persone mit däm Naame lueg doo.

Dr Otto II. un si Ehefrau Theophanu, vum Christus krönt un gsägnet; Reliefdafele us Elfebei, ca. 982/983, Mailand (?), Museum Cluny, Paris

Hirotsurchunde vu dr Theophanu un vum Otto

D' Theophanu (latinische Form, gr. Theophano Θεοφανώ oder Theophania Θεοφάνια, * ca. 960, nooch menke Agabe 955, im oströmische Riich; † 15. Juni 991 z'Nimwegen, hit Holland), Nichte vum (oscht)römische Kaiser, isch d'Frau vum (Wescht-)Kaiser Otto II. un Mitkaiseri vum Heilige Römische Riich fier 11 Johr un regierendi Kaiseri fier 7 Johr gsi. Si isch eini vu dr iflussriichschte Herrscherinne vum Middelalder gsi un stoht in dr Herrscherfolge vum Kaiserriich zwische ihrem Ehema Otto II. un ihrem Suhn Otto III.. Si isch die erscht Frau gsi, wo Ditschland regiert het.

Dr Namme stammt us em byzantinische Grichisch, Theophaneia (Θεοφάνεια) bezeichnet d'‚Gotteserschinig‘, d' ‚Theophanie‘.

Läbe un Wirke

Weder dr Burtsort un -dag noch d'Eltere vu dr Theophanu sind schriftlich überliferet; bsunders enthaldet d'Hochzitsurchunde entgege vu dr Pflogeheite vu dr Zit keini Agabe iber ihri Eltere, si wird numme as Nichte vum oströmische Kaiser Johannes I. Tzimiskes bezeichnet. Vermuetlich isch d'Theophanu d'Dochter vum byzantinische Feldherr Konstantin Skleros un sinere Frau Sophia Phokas gsi, het demit zwar us hochem byzantinischem Adel gstammt, isch aber nit vu kaiserlicher Abchumft gsi, also keini sognennti "Porphyrogenneta"., wo dr Otto I. usrprünglich as Frau fier si Suhn het ha welle.

Dr Otto dr Gross het zwei Gsandtschafte vergäblich mit em Ziel uf Konstantinopel gschickt, e byzantinischi Prinzessi - as Gmahli fier si Suhn z'gwinne; erscht die dritt Gesandtschaft under dr Füehrig vum Kölner Erzbischof Gero het e gwisse Erfolg gha. D Ottone häi sich die „purpurborene“ Anna (* 963) gwinscht, won e Dochter vum verstorbene Kaiser Romanos II. gsi und später uf Kiew verhirotet worre isch. Dr Gero het aber nume d'Theophanu nooch Italie brocht, e Nichte vum amtierende Kaiser Tzimiskes, wo aber au numme Regent fier die minderjährige Söhn vum Romanos gsi isch. Demit het Byzanz im Otto d'Anerchenning as glichwertger römischer Kaiser versagt, denn d'Theophnau isch, wil nit purpurbore, nit ganz ebebürtig gsi. Sällewäg het's uf dr ditsche Site Stimme gä, d'Braut wiider heimz'schicke. Säll hät aber dr Otto dr Gross mit Rucksicht uf d'Beziehige zue dr Griche vu Byzanz wohl chum mache chänne..

So isch d'Theophanu am 14. April 972 z'Rom mit em Otto II. verhirotet worre. Us dr Ehe sin fimf Chinder hervorgange:

• d'Adelheid, Äbtissi vu Quedlinburg
• d'Sophia, Äbtissi vu Gandersche un Esse
• d'Mathilde, späteri Ehefrau vum Pfalzgraf Ezzo
• dr Kaiser Otto III.
• vermuetlich e Zwillingsschwester vum Otto III., fier sälli dr Otto II. direkt nooch dr Burt e Requiem het abhalte loh.

In dr Hochzitsurchunde vu dr Theophanu isch z'entnämme, dass si bi ihrer Hirot z'Rom vum Papscht Johannes XIII. zur römische Kaiseri krönt worre isch. In dr Urchunde vum Ottos II. wird d'Theophanu oft erwähnt (in guet eme Viertel vu allene Urchunde), was ihr bevorzugts un iflussriichs Interessi an dr Staatsgschäfte zeigt.

Regentschaft vu dr Kaiserinne (985–994)

Noochdem dr Otto II. am 7. Dezember 983 iberraschend an dr Malaria gstorbe isch, het dr Mainzer Erzbischof Willigis, d'Theophanu un ihr Schwigermueder Adelheid, us Italie nooch Ditschland gruefe. Uf em Riichstag z'Rara (Rohr bi Meininge in Thüringe) het anno 984 dr Heinrich vu Bayern, as nächschter männlicher Verwandter vu dr herrschende Dynasti, wo sällewäg Asprüch uf d'Vormundschaft un d'Regentschaft erhobe het, dr chlei, noch umündig Otto III. - erscht drei Johr ald aber scho zum Chenig krönt - an d'Theophanu ibergä.

Im Mai 985 isch dr Theophanu z'Frankfurt am Main endgültig d'Herrschaft zuegsproche worre, was d'Erblichkeit vu dr Riichskrone abahnt het. Mit dr in dr gliche Zit z'Konstantinopel regierende Kaiser Basileios II. un Konstantinos VIII. isch d'Theophanu ibrigens nit bluetsverwandt gsi (entsprechendi Behauptige in dr äldere Literatur entbehre in jedere sachliche Grundlag). D'Theophanu isch bis zue ihrem Dod anno 991, uf em Höchepunkt vu ihrer Macht, d'Regenti vum Heilige Römische Riich gsi.

Si het zämme mit ihrer Schwigermueder Adelheid d'Riichsherrschaft bsunders in Lothringe un Italie gfeschtigt, aber au an dr slawische Oschtgrenze (Anno 986 sin nooch mehrere Feldzüg vu dr Kaiseri d'Slawefürschte vu Böhme un Pole in Friide zum Hofdag z'Quedlinburg erschine). Durch ihri klug Machtpolitik isch es ihre glunge, ihrem Suhn Otto III. dr Kaiserthron 'sichere.

D'Theophanu het offizielli Dokumente in Usüebig vu ihrer Regierigsgwalt -also in ihrem eigene Namme - usstelle loh - fier e Frau in sällere Zit absolut unüblich. In dr Ravennater Urchunde vum 1. April 990 het si in dr byzantinische Tradition as Kaiser signiert (nit as Kaiseri, lueg: d'Kaiseri Eirene un d'Kaiseri Theodora II., wo beidi an dr Stelle vu ihre Söhn regiert hän), idrucksvoll as Theophanius gratia divina imperator augustus - Theophanius, durch göttlichi Gnade erhabener Kaiser. D'Johr in dr Urchunde sin nooch ihre zellt worre, wie bi eme männliche Kaiser. S'Startdatum isch debei 972 gsi.

D'Kaiseri Theophanu isch nooch churzer Chranket am 15. Juni 991 z'Nimwegen gstorbe un isch uf ihrem Witwesitz z'Köln in dr Abteikirche St. Pantaleon bestattet worre. Nooch em Dod vu dr Theophanu het ihr Schwiigermueder, d'Kaiseri Adelheid, ohni Schwirigkeite d'Regentschaft fier dr Enkel Otto III. bis am End vu 994 witterfüehre chänne.

Kunschthistorischer Ifluss

Grad in dr Zit um 1000 het sich d'Chunscht im Riich an byzantinische Vorbilder in dr Buechmolerei un Goldschmidechunscht oreintiert; D'Theophanu het us Konstantinopel e Gfolge an Chünschtler, Architekte un Chunschthandwercher mitbrocht, durch sälli sich u. a. dr Ifluss vu dr byzantinische Chünschte im Riich verbreitet het.

Kultureller Ifluss

Durch d'Theophanu isch s'Nikolaus-Brüchtum in Weschteuropa igfüehrt worre. Si het usserdem dr Gebruch vu dr Gable in Weschteuropa igfüehrt - zue sällere Zit het mer in Weschteuropa noch mit dr Finger gesse.

Grabstätte St. Pantaleon z'Köln

Sarkophag vu dr Kaiseri Theophanu

D'Theophanu isch uf eigene Wunsch im Weschtwerch vu St. Pantaleon z'Köln bigsetzt worre (ein vu ihre Lieblingsheilige isch dr heilig Pantaleon gsi). Ihri ledschte Ruhestätte het si (nooch mehrere Umbettige) im vun Sepp Hürten nej gstaltete Sarkophag us wissem Naxos-Marmor gfunde, wo am 28. Dezember 1962 e Bleibehälter mit dr wänige sterbliche Iberreschte vu dr Kaiseri ibettet worre isch.

An dr Stirnsite vum Sarkophag isch, in Alähnig an s'obe abbildet Elfebeirelief us em 10. Johrhundert, e Christus z'sähe, wie er s'Herrscherpaar krönt un sägnet. Usserdem isch d'Hagia Sophia (Konstantinopel) sowie Sankt Pantaleon (Köln), as Symbol vu dr geinte Chilche zue dr Zitte vum Ottos II. un dr Theophanu em hittige Wunsch um Einigkeit abbildet. Dr Sarkophag wird vu dr folgede Schrift umgä: Domina Theophanu, Imperatrix, uxor et mater Imperatoris, quae basilicam sancti Pantaleonis summo honore coluit et rebus propriis munificenter cumulavit, hic sepulcrum sibi constitui iussit (Kaiseri Theophanu, Gatti vu eme Kaiser un Mueder vu eme Kaiser, wo dere Chilche vum hl. Pantaleon besunderi Gunscht erwiise un si us ihrem Besitz grosszügig beschenkt het, het sich an dere Stell bestatte loh).

Sit 1989 findet jährlich am 15. Juni, em Todestag vu dr Theophanu, am Sarkophag vu dr Kaiserin e Eucharistifiir fier d'Einheit vu dr Christe in Oscht un Wescht statt, dere ihr chilchlichi Einheit anno 1054 im Morgeländische Schisma usenanderbroche isch.

Quelle

• Thietmar von Merseburg: Chronik, übersetzt von Werner Trillmich (Freiherr vom Stein- Gedächtnisausgabe 9) Darmstadt 1957, Nauausgabe: nach der Übersetzung von J. C. M. Laurent, J. Strebitzki und W. Wattenbach, übertragen und bearbeitet von Robert Holtzmann, Mitteldeutscher Verlag 2007.

Literatur

• Karl Uhlirz: Theophanu. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 37, Duncker & Humblot, Leipzig 1894, S. 717–722.

Sachbüecher

• Gabriele Hoffmann: Frauen machen Weltgeschichte. Von Kaiserin Theophanu bis Rosa Luxemburg. Area, 2007 ISBN 978-3836110143
• Hans K. Schulze, Die Heiratsurkunde der Kaiserin Theophanu, Hannover 2007 ISBN 978-3-7752-6124-1
• Marilyn Yalom: Birth of the Chessqueen. A History. Perennial Books, New York 2005 ISBN 0060090650.
• Peter von Steinitz (Hrsg.): Theophanu. Regierende Kaiserin des Westreichs. Verlag Freundeskreis St. Pantalon, Köln 2000 ISBN 3980519716
• Ekkehard Eickhoff: Theophanu und der König. Otto III. und seine Welt. Stuttgart 1999 ISBN 3-608-91798-5
• Adelbert Davids (Hrsg.): The Empress Theophanu. Byzantium and the West at the turn of the first millenium. Cambridge University Press, Cambridge 1995 ISBN 0521524679
• Anton von Euw, Peter Schreiner (Hrsg.): Kunst im Zeitalter der Kaiserin Theophanu. Locher, 1993 ISBN 978-3980180146
• Anton von Euw, Peter Schreiner (Hrsg.): Kaiserin Theophanu. Begegnung des Ostens und Westens um die Wende des ersten Jahrtausends. Gedenkschrift zum 1000. Todesjahr der Kaiserin. Schnütgen-Museum, Köln 1991 (2 Bde.) ISBN 978-2263026980
• Helmut Fußbroich: Theophanu. Die Griechin auf dem deutschen Kaiserthron. Wienand, Köln 1991 ISBN 3879092591
• Gunther Wolf (Hrsg.): Kaiserin Theophanu. Prinzessin aus der Fremde, des Westreichs Große Kaiserin. Böhlau, Köln 1991 ISBN 3412054917
• Dieter Matthes (Hrsg.): Die Heiratsurkunde der Kaiserin Theophanu. 972, April 14. Müller & Schindler, Stuttgart 1980
  • 1. - Faksimile-Ausgabe nach dem Original im Niedersächsischen Staatsarchiv in Wolfenbüttel (6 Urk. 11)
  • 2. - Kommentar, Transkription und Übersetzung
• Frederic Harrison: Theophano - The Crusade of the Tenth Century. T. Fisher Unwin, London 1904

Belletristik

• Petra Welzel: Theophanu. Von Gottes Gnaden Kaiserin. Krüger, 2006 ISBN 3810523496
• Kathrin Lange: Jägerin der Zeit. Rowolt, Hamburg 2005 ISBN 349923940X
• Eberhard Horst: Geliebte Theophanu. Der Lebensroman einer deutschen Kaiserin aus Byzanz. Rowohlt, Reinbek 2004 ISBN 3499236982
• Eva Verma: Die Griechin auf dem deutschen Kaiserthron. in: …wo du auch herkommst. Binationale Paare durch die Jahrtausende. dipa, Frankfurt 1993 ISBN 3763801960 (S. 24 - 34)
• Luigi Malerba: Das griechische Feuer. Wagenbach, Berlin 1991 ISBN 3803131022
• Henry Benrath: Die Kaiserin Theophanu. Historischer Roman. DVA, Stuttgart 1991 ISBN 342106590X

Müsik

• Ottone: Oper in drei Akten von Georg Friedrich Händel, 1722 Partitur von Ottone (Händel-Werkausgabe, hrsg. v. Friedrich Chrysander, Leipzig 1881)
• Dorothée Hahne: Theophanu Konzert für Sopran, Flöten & Live-Elektronik (2000), ensemble newsic, newsic CD2003005

Film

• Geschichte Mitteldeutschlands - Theophanu. MDR, 2004, ASIN B0009XD91U

Weblink

 Commons: Theophanu – Sammlig vo Multimediadateie

• Theophanu: Der Ruf nach einer byzantinischen Prinzessin (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.netzwerk.wisis.de
• Hochzitsurchunde vu dr Theophanu (Latinisch/Ditsch)
• Homepage vu dr Pfarrchilche Sankt Pantaleon z'Köln, wo dr Sarkophag vu dr Theophanu stoht

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Theophanu_(HRR)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.