Schtilli

Stilli
S Wappe vo Stilli
Basisdatä
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Aargau (AG)
Bezirk:	Broggw
Gmeind	Villige
PLZ	5233
Koordinate:	659748 / 26304847.5154658.231827333
Höchi:	333 m ü. M.
Flächi:	5,7 km²
Iiwohner:	397 (31. Dezämber 2004)
Schtilli, über d Aare glueget Schtilli, über d Aare glueget
Charte
Charte vo Stilli ww

Dialäkt: Aargäuerdütsch

Schtilli esch es Dorf im Bezerk Brogg vom Schwiizer Kanton Aargau.

Geografii

S Dorf liit öbbe drüehalb Kilometer nordöschtlech vom Zäntrum vom Bezerkshauptort Brugg. Bes am Änd vom Johr 2005 esch Schtilli no e eigeständigi politischi Gmäind gsii. Siit dem ghörts zo Villige. Met ere Flächi vo 57 Hektare esch Schtilli die zwoitchliinschd Gmäind vom Kanton gsii.

S ehemolig Gmäindsgebiet vo Schtilli het sech uf e drüü Kilometer lange, zwösche 25 ond 210 Meter bräite Ufersträife am weschtleche Ufer vo de Aare beschränkt, wobii s Flossbett meh als ein Drettel vo de Flächi ignoh hed. D Gemäindsgränze zo Villige esch dor e 40 Meter hochi Böschig beldet worde. S Dorf liit rond 1,5 Kilometer nördlech vo de Möndig vo de Limmat id Aare, im sognännte Wasserschloss vo de Schwiiz. I de Aare liit die chlii Ensle Feschergrien, wo dor ahgschwämmts Gschieb entstande esch.

Gschecht

Schtilli isch oms Johr 1450 ome gröndet worde, wo d Bsetzer vo de Herrschaft Schänkebärg bschlosse händ, a dere Stell e Fehri öber d Aare iihzrechte zum neui Iihnahmequelle z erschlüüsse. Om d Taverne ond d Möli ome esch e chliini Sedlig entstande, wo d Bewohner hauptsächlich vom Feschfang ond vom Scheffsverchehr gläbt händ. D Scheffer vo Schtilli händ Güeter vo Bärn, Lozärn ond Zöri bes nach Laufeborg ond Zurzi, teilwiis sogar bes nach Holland beförderet. D Aare ab sind au vil Flösser cho.

Grond ond Bode send Täil vom Hoof Rhäi gsii, wo am Chloschter Wettiche im Kenzigtal im Schwarzwald ghört hät. Wo 1460 d Stadt Bärn s Gebiet weschtlech vo de Aare erobert hät, hed sech a de Rächt vom Chloschter nüt gänderet. D Nonne händ allerdings d Iifüerig vo de Reformation im Johr 1528 heeneh müese. 1544 heds Chloschter de Hof Rhäi am Graaf Hartme vo Hallwiil verchauft. 1566 esch Schtilli de Hauptort vomene neue Grechtsbezerk worde, wo au d Dörfer Lauffohr, Mönthal, Rhäi, Remige, Rinike, Rüfenach ond Villige umfasst hed. Zwöschen 1588 ond 1599 hed d Stadt Brugg zwoi Drettel vom Hof erworbe, d Stadt Bärn de räschtlich Drettel.

Im März 1798 hend d Franzose d Schwiiz eroberet ond händ denne die Helvetisch Republik usgruefe. De Hof Rhäi esch zom neue Kanton Aargau cho. 1799 esch d Frontlinie im Zwoite Koalitionskrieg mette dorch s ondere Aaretal verloffe. Ide Region heds mehreri Feldlager vo de französische Armee gha. Dor Requisitione ond Plönderige hend d Dorfbewohner grossi Not erliide müesse.

1803 esch de Hof Räi ufglöst worde, die äinzelne Dörfer send zo sälbschtschtändige Gmäinde erhobe worde. 1903 hed de traditionsriich Fährebetrieb met de Eröffnig vonere Brogg öber d Aare ufghört. Im Septämber 2003 hend die Stemmberechtigte vo Schtilli beschlosse, d Äigeständigkeit vo ihrer Gmäind ufzgeh ond sich per 1. Januar 2006 ade Gmäind Villige ahzschlüsse.

Wappe

S ehemalige Gmäindswappe gseht so uus: "In Blau weisser Anker, überdeckt von kreuzweise gestelltem weissem Ruder und weissem Stachel." S Wappemotiv esch erschtmols 1838 ofemene Papiersegel erschene. Erenneret werd met dem a d Flossschefffahrt, wo emol de met Abschtand wechtigscht Wertschaftsfaktor vode Gemäind gsii esch.

Bevölkerig

Bevölkerigsentwicklig
Johr	Iiwohner
1653	19
1702	144
1750	254
1850	392
1900	252
1930	308
1950	280
1960	292
1970	313
1980	474
1990	443
2000	357

Am 31. Dezember 2004, es Johr vode Iigmäindig, hend 397 Mänsche in Schtilli gläbt, de Ossländerahteil hed 25,9 % betroge. Bede Volkszählig 2000 send 38,8 % reformiert, 32,2 % römisch-katholisch ond 10,9 % moslemisch gsii. 84,9 % hend Dütsch, 5,0 % Italiänisch, 2,5 % Serbokroatisch als ehri Hauptsproch bezäichnet.

Wertschaft

In Schtilli heds nor öbbe 40 Arbetsplätz, meh als d Hälfti devo im Dienschtläischtigsberiich. Dorom schaffet die meischte Erwerbstätige osswärts ond pendlet i die grössere Gmäinde vo de Region Brugg und Bade.

Verchehr

Schtilli liiht ade Strosse, wo uff e Brogg öber d Aare nach Wörelinge goot. Es het zwoi Poschtautplinie, wo vo Brugg uus uf Zurzi beziehigswiis uf Döttige führed (met Zuesatzkörse zom Paul-Scherrer-Inschtitut z Villige). D Bahnstation Siggethal-Wörelinge liit öppe en halbe Kilometer entfernt of de andere Siite vom Floss.

Schuele

De Chendergarte ond d Primarschuel send z Villige. D Realschuel ond d Sekondarschuel chame z Rüfenach bsueche, d Bezerksschuel z Brugg. Die nöchste Kantonsschuele send in Bade ond Wettige.

Weblink

 Commons: Stilli – Sammlig vo Multimediadateie

• Max Baumann: Stilli. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.