Saxophon

Saxophon
ängl.: Saxophone, ital.: Sassofono
Klassifikation	Aerophon Holzblõsinschtrumènt mit Eifach-Roorblatt
Donumfang	b0 bis fis3 (höcheri Döön mit Spezialgriff, Klang luèg bi Tǜpè)
Verwandti Instrumänt	Klarinettè
Musiker
Lischtè vo Saxophonischtè

S Saxophon (nõch reformyrter Schriibwys au Saxofon) isch è Musiginschtrumènt uss Messing. S Roor isch konisch, es wittet sich also zum Ènd hy uff. Dõdemit unterschydèt sich d Bauwys vom Saxophon öppè vo dè zǜlindrischè Klarinettè. S Saxophon ghört dè Definition nõch, anderscht als sin metallischè Korpus vomuètè lòt, zuè dè Familliè vo dè Holzblõsinschtrumènt, well dè Dòn mit èm Roorblättle gmacht wörd.

Gschichte un Allgmeines

S Inschtrumènt isch als „Saxophon“ vom Belgièr Adolphe Sax (eigèntlich Antoine Joseph Sax) im Johr 1840 erfundè un am 21. März 1846 unter dè Nummèrè 3226 u Frankrych patentyrt. Im Badèntaadrag begründet dè Sax sini Erfindung mit èm Fäälè vo guèt klingendè Holzblõsinschtrumänt i dè düèfè Laag un hèt mit dè Erfindung vom Saxophon è Holzblõsinschtrumènt kreyrè wellè, wo klanglich zwǜschè m „wärmend-biègsamè“ Klang vo dè Klarinèttè un èm ehnder durchdringendè, nasalyrendè Sound vo dè Oboè lyt.

S èrschte vo Adolphe Sax baute Saxophon isch è Bassinschtrumènt in C. Er hèt s neue Instrumènt vo vorneiè für d Stimmlagè vo Sopran bis Subkontrabass konzipyrt, je abwechsèlnd im Quart-/Quintabschtand. Dõdeby hèt er d C/F-Stimmung für dè Gebruuch im Symphonyorcheschter vorgsää, wôrend d B/Es-Stimmung für d Milidärmusig denkt gsi isch. Diè C- un F-Inschtrumänt wörrèd hüt kaum nò hèrgschtellt un hèn niè diè Bedütung ghaa, wo si nõch irèm Erfinder hättèd haa söllè. Einzig s C-Melody-Saxophon isch bis i d 1950er-Johr baut und im Jazz ygsetzt worrè, vor allem im Swing.

Dè Sax hèt mit sim Zwitter-Inschtrumènt uss Holzblõs- un Blèchblõsinschtrumènt è Revolution vo dè Blõsorcheschter-Inschtrumentyrung blaant, wa uss dè Abdeggung vo dè komplèttè Orcheschter-Skala (Sopran bis Subkontrabass) resultyrt hèt. Um sèlli Revolution in Schwung z bringè, sin zuè sèllèrè Zit komplètti Saxophon-Orcheschter uff d Bei gschtellt worrè. Allerdings hèt d Revolution schlièßlich nit stattgfundè.

Anno 1929 hèt dè Henri Selmer d Pariser Wärchschtatt vom Adolphe Sax übbernõ un isch zum offizièllè Inhaber vom Sax sinè Badènträcht worrè. 2010 hèt s Unternämmé Henri Selmer Paris s 125-jöhrige Firmèjubiläum gfièrèt. Saxophöner vo Henri Selmer Paris, bsunders s Mark VI, hèn mittlerwyl Kultschtatus un ghörèd zuè dè handwärchlich herussragendè Brodukt uff èm Saxophonmärkt.

Èrscht längeri Zit nõch sinèrè Erfindung hèt schlussèndlich mit èm Uffchò vom Jazz z New Orleans d Renaissance un dè eigèntliche Sygeszug vo sèllèm Inschtrumènt stattgfundè, well dè zimli variable Klang un dè große dǜnamischè Umfang dèsèll begünschtigt hèt.

Uffgrund sinèrè Hischtoriè isch s Saxophon also nit für dè Jazz erfundè worrè, sondern isch eigèntlich für diè klassische „èrnschthafti“ Orcheschtermusig vorgsää gsi, i dèrrè s sich allerdings bis hüt nu bedingt (zmindescht nit aasatzwys wiè im Jazz) behauptè hèt chönnè.

Entgègè dè vobreitètè Meinung isch s Saxophon abber bi witèm kei Inschtrumènt, wo nur im Jazz z bruuchè isch. Datsächlich wörrèd Saxophöner sit ém 20. Johrhundert in diversè Musikgenre vowendèt, yschlièßlich Pop, Rock ’n’ Roll, elegtronischer Musig, abber au in serièller Musig sowiè zaalrychè wittèrè Genres. Au bi Konzärt un i dè Danzmusig isch es eins vo dè belièbteschtè Soloinschtrumänt, un vill bekannti Saxophon-Solischtè hèn iri eigènè Bands odder Combos gründèt.

Uffbau un Bauformè

Zwei voschidèni Mundstüggle von èm Tenorsaxophon mit Blättle un Ligaturè

S-Bogen mit Mundschtüggle vom
Tenor- (obbè) un Altsaxophon (unnè)

Dè Don entstòt bim Saxophon durch è einzelnes schwingendes Roorblättle (wiè z. B. au bi dè Klarinèttè). Deswegè zellt s Saxophon zuè dè Holzblõsinschtrumänt un nit, wiè sich uffgrund vom Korpusmatriaal vomuètè lò würd, zuè dè Blèchblõsinschtrumènt.

S Saxophon isch in drei Einzeldeil zerlegbar:

1. Mundstüggle mit Blättle un Blattschruubè (Ligatur)
2. S-Bogè
3. Korpus

S Sopranino- un Soprillo- sowiè mèngi graad Sopransaxophon bschtôn nur no uss Korpus un Mundstüggle.

Bim Spillè wörd s Inschtrumènt meischtens an èm Rièmè feschtgmacht, wellè sich dè Spiller um dè Hals hängè duèt. Für größeri Inschtrumènt (ab Baritonsaxophon un größer) sowiè für chlyneri Saxophonischtè git s au Ruggè- odder Schultergurt, wo s Gwicht uff Schulter- un Bruschtgürtel vodeilt. Ruggè- un Schultergurtè setzèd sich wègèm höchèrè Dragekomfort in jüngerer Zit au mee un mee bi Tenorsaxophonischtè durrè, schränkèd abber d Beweglichkeit un Spilldǜnamik stark y. Sopransaxophon un Sopraninosaxophon spillt mò oft ooni Rièmè. Basssaxophon un größeri wörrèd meischtens im Ständer un im Sitzè gschpillt, well sie für èn Gurt odder Rièmè z schwèr sin.

Anderscht wiè d Klarinettè übberblõst s Saxophon nit i d Duodezimè, sondern (wiè d Querflötè un d Oboè) in d Oktavè. Séll wörd durch dè konischè Volauf vo dè Schallröörè (äng am Mundschtüggle un zimli wit am Schallbecher) voursacht. Grifftechnisch isch s Inschtrumént stark mit dè B-Klarinettè un deilwys auch mit dè modèrnè Querflötè vowandt.

Am hüüfigschtè in Gebruuch sin Alt- un Tenorsaxophon, gfolgt vo Sopran- un Baritonsaxophöner un aaschlièßend èm Basssaxophon, wôrend d Variantè i dè ekstreemè Lagè sèltèner – solistisch odder zuè dè Berycherung vo dè Klangfarbè in größerè Ensemble – ygsetzt wörd. S Altsaxophon isch nit zletscht dõrum am belièbteschtè, well s vo dè Größe, Priis un Gwicht hèr auch als Aafängerinschtrumènt für Kinder un Jugendlichi geignet isch. Dõdezuè chunnt, dass diè hochè Döön kein bsunder guètè Aasatz un diè düèfè nit z vill Luft bruuchèd.

Saxophöner un iri Stimmlaag

Bauform	Abchürzung	Stimmung	notyrts c1 klingt als	klingendè Dònumfang
Soprillo		B	b1	as1 – d4
Sopranino	sss, ssi
		Es	es1	des1 – as3
C-Sopran		C	c1	b0 – f3
Sopran	ss, sop	B	b0	as0 – es3 (e3)
Mezzosopran		F	f0	es0 – b2
Alt	as, alto, asx	Es	es0	des0 – as2 (a2)
C-Melody	c-mel, cmel	C	c0	B – f2
Tenor	ts	B	B	As – es2 (e2)
Bariton	bar, bars, bs	Es	Es	(C) Des – a1
Bass	bsx, bassax, b-sax, bsax, bss, basssax	B	B1	(G1) As1 – e1
Kontrabass	cbsx, cb-sax	Es	Es1	(C1) Des1 – a0
Subkontrabass		B	B2	As2 – e0

Witteri Bauformè

Sopransaxophon i dè gradè Bauwys.

Subkontrabasstubax

Sit Aafang vom 21. Johrhundert git s è nò chlyners Saxophon wiè s Sopranino: S Soprillo in B-Stimmung i dé graadè Bauform mit Applikatur bis zum hochè e, bi normalem Fingersatz. È Besunderheit isch diè obberi Oktavklappè, wo im Mundschtüggle ybaut isch. D Schallröörè vom Soprillo hèt è Längi vo 30 cm.

Öppè sit dè glychè Zit git s au zimli guèt spyllbari Kontrabass- un Subkontrabass-Saxophöner. Iri Bauform wycht è bitzeli vo dè klassischè Form ab: S Hauptroor isch nòmòl bogè. Sèllèwäg wörréd sèbbi Inschtrumänt kompakter. I dè modernisyrtè Bauform, Tubax benamst, wörrèd Kontrabass- un Subkontrabasssaxophöner z Dütschland vom Benedikt Eppelsheim hèrgschtellt. Beidi hèn chlyneri Mundschtüggle (Barydon- bzw. Basssaxophonmundschtüggle), wa d Aaschprõch vobesserè duèt, un è ängeri Mensur, wodurrè wènniger Luft vobruucht wörd un dè Dòn länger uusghaaltè wörrè cha.

D Beweglichkeit un Villsitigkeit vom Saxophon füürt zuè vill Expèrimänt. S Conn-O-Sax (um 1928) isch in èrè graade Form mit èm buuchigè Schallbecher baut. Diè graad Form vom Saxophon git im Inschtrumènt èn Klang wiè bi nèrè Oboè. Bim Conn-O-Sax wörd durch dè kugelartigi Schallbecher dè nasale Klang von èm Doppelroorblättleinschtrumènt (Oboè, Änglischhorn odder Fagott) nõchgmacht. D F-Stimmung vo sèbbèm Inschtrumènt isch glych wiè bim Änglischhorn, lyt also èn Ganzdon höcher wiè bim Altsaxophon in Es un entschpricht dõdemit dè urschprünglichè Intention vom Sax, è symphonyorcheschtertauglichs Inschtrumènt z bauè. Obwoll sini Vordeil gegèübber m Änglischhorn übberwygèd, hèt sich s Inschtrumènt nit durrègsetzt.

S Saxello isch è Bb-Sopransaxophon mit zruggbogènèm Kopfändi un fürrè bogèner Spitze. S isch ab öppè 1924 vo dè King H. N. White Company baut worrè (King Saxello), sini Broduktion isch abber i dè 1930er Johr wôrend dè Großè Depression yschtellt worrè. Hüt abber wörrèd Saxellos widder broduzyrt. Bekannt worrè si u. a. durch dè Jazzmusiger Rahsaan Roland Kirk, wo au uff èm äänlichè Manzello gschpillt hèt. Er hèt au è Stritch gschpillt, è umbautes Altsaxophon vo Buescher.

È anderi Entwicklung hèt zuè Saxophöner gfüürt, wo uss Holz baut wörrèd, um èn weicherè Klang z chriègè. Sèlli Formè sind allerdings inschtruméntèbaulich schwèr hèrzschtellè un wysèd starki Intonationsbrobleem uff. S Holzsaxophon isch in èrè Klarinèttè un èm ungarischè Tárogató zimli äänlich.

Grafton-Saxophon uss Blaschtik

I dè 1950er Johr hèt d Firma Grafton é chlyni Seriè vo Saxophöner uss Kunschtoff baut, wo durch dè Ornette Coleman un dè Charlie Parker bekannt worrè isch. S Konzèpt vom Blaschtik-Saxophon isch mit èm èrschtè Võibratosax vo dè thailändischè Firma Vibrato sit 2010 widderbeläbbt worrè.

Au bi dè Technig vo dè Tonlöcher-Abdeggung sin diversi neui Aasätz vofolgt worrè. Normalerwys wörrèd au hüt no hooli Medallchlappè bruucht, wo innè mit Filzbolschter uusgfüllt sin, wo mit Lèdder überzogè isch. S Matriaal vo sèllè Bolschter isch durch dié technisch Èntwicklung au durch moderni Kunschtoffmatriaaliè (Codera, TopTone odder Jim Schmidt (USA)) ersetzt worrè, bolschterti Chlappè sin abber bis hüt Standard. Um s Resonanzvohaaltè z vobessèrè, wörrèd bi dè größerè Chlappè voschiddeni Ufflaagè uss Medall odder Kunschtoff (sognannti Resonatorè) vowendèt, wo uff s Bolschter uffgniètet sin, im Fall vo dè Buescher-Snap-In-Bolschter au ygschruubt sy chönnèd. Hüt wiè dõmòls wörrèd bi 99 % vo allnè Saxophöner lèdderbezogeni Bolschter vobaut. D Matriaaliè Lèdder un Filz hèn allerdings diè uuaagnämi Bsunderheit, dass es Matriaal bschtimmti Eigèschaftè volyrt, wenn s nass wörd, wa bim Spillè im Règè odder Schnee, also im Freyè, nit z vohindèrè isch. Im spezièllè dichtet d Bolschter nimmi guèt s d Chlappèränder ab, wa bin èm Saxophon unschöni Folgè für dè Klang hét.

È Uusnaam stellt è Selmer i dè USA bauts Saxophon dargschtellt, wo i dè Zit vo 1938 bis 1941 temporär broduzyrt worrè isch: In Zämmèarbèt mit èm dõmòls renommyrtè US-amrikanischè Hèrschteller Buescher isch è Saxophon ooni Chlappèbolschter („a padless saxophone“) entwicklèt worrè, bi wellèm d Dichtung vo dè Donlöcher durch èn Lèdderring am Donloch sèlber un mit absolut plaangschliffènè Messingchlappè gmacht worrè isch. Obwoll s Resonanzvohaaltè un d Aaschprõch vom Modèll als rächt guèt beschribbè worrè isch, sin diè dünnè Dichtungsringle uff Duèr z aafällig gsi, wèg sèllèm isch Sischteem bald widder vom Märkt voschwundè.

È bsunderi Form vo Chlappèbolschter git s bim Kunschtoff-Saxophon Vibratosax: d Bolschter bschtôn gänzlich uss flexiblèm Silikon un sin dirèkt am Hebel draa feschtgmacht, an èm Pungt, wo vohältnismäßig chly un nu è baar Millimeter Durchmèsser hèt, sin si ringelum bewèglich uffghängt. D Chlappè sin dõdurrè vollschtändig sèlbschtnivellyrend, wa dõdefür gsorgt hèt, dass d Donlöcher immer so guèt wiè möglich zuè gmacht hèn. Dè Wartungsuffwand isch dõdeby gegübber dè traditionèllè Donlochabdeggungè stark reduzyrt.

Ehnder wegè sim Nammè Däschlesaxophon un sim Klang wiè vo dè charakteristischè Inschtrumäntè-Eigèschaftè hèr, abber wènniger wèg sinèrè Form cha mò s Däschlesax als Saxophon aaluègè, sèll Inschtrumènt isch abber ehnder é Mittelding zwǜschè Klarinettè un Flötè.

Spilltechnig

Rollèvobindung (dõ: Sopransax)

S Mundschtugg wörd asè witt i s Muul gnõ, bis diè obbèrè Schneidezää vornè uff dè schrägè Flächi ligèd. eim klassischè (zuègmachtè) Aasatz wörd d Unterlippè lycht übber diè unterè Zää nõch innè zogè un gègè s Blättle druggt, gnauso wiè bi dè Klarinèttè. S Gegèdeil isch dè modèrne (offene) Aasatz, wo d Unterlippè nõch ußè gwölbt isch, dõdeby dürfèd d Zää s Blättle nit berüürè. Mit èm offènè Aasatz entschtòt è härteri Klangfarb. Dèmit s Blättle lychter aaschpricht, wörd s vor èm Spillè vo beidè Sitè aagfüüchtèt.

Diè link Hand bediènt diè obbèrè Klappè vom Saxophon. Dè Dummè vo sèllèrè Hand lyt uff dè Dummèblattè un hebt asè dè obbèrè Deil vom Korpus. Bi Bedarf druggt er d Oktavklappè, wo graad obberhalb isch, um s Übberblõsè z erlychtèrè. Diè rächt Hand bediènt diè unterè Klappè. Mit èm rächtè Dummè hebbt dè Spiller s Inschtrumènt i dè Mitti, idèm er s am Dummègriff lycht vo sich wèg druggt. Für Zeige-, Mittel- un Ringfinger vo dè rächtè un linkè Hand hèt er je ei Klappè. Dè Zeigefinger vo dè obbèrè Hand bediènt ußerdèm diè chlyni B-Klappè un d Flageolet-Klappè. Dè chly Finger vo dè rächtè un linkè Hand bediènèd je zwei Klappè, wo für d Erlychterung vom Klappèwèchsel mit Rollè vobundè sin.

Fingersatztabèllè exischtyrèd sowoll für dè normale Dòn- wiè au für dè Altissimo-Berych.

Saxophonmusig

Diè èrschtè Saxophonsätz vo dè früènèrè Swingorcheschter Èndi vo dè 1920er Johr hèn sich uss zwei Altsaxophöner un eim Tenorsaxophon zämmè gsetzt (z. B. Fletcher Henderson). Mit dè Größi vom Orcheschter hèn au d Saxophonsätz zuègnõ, znägscht uff vyr Musiger (zwei Altsaxophöner, zwei Tenorsaxophöner) un denn uff füüf als Standardbsetzung vo dè Bigbands i dè 1940er Johr mit zwei Altsaxophöner, zwei Tenorsaxophöner un eim Baritonsaxophon. Sèlli Formation gildèt sitdèmm als üblichi Bigband-Bsetzung, obwoll s immer au abwychendi Zämmèsetzungè mit èm bsunderè Sound gää hèt. Byschpill dõdèfür sin d „Four-Brothers-Bsetzung“ vom Woody Herman mit drei Tenor- un eim Baritonsaxophon odder dè Saxophonsatz vom Glenn Miller, wo von èrè Klarinèttè aagfüürt worrè isch. I dè 1950er-Johr isch dè Saxophonsound vom Billy Vaughn populär worrè, bi dèm diè (zweischtimmigi) Melodyfüürung durch zwei Altsaxophöner i dè hochè Laag erfolgt isch. Üblicherwys sin d Saxophöner in eim Saxophonsatz barallel meeschtimmig gsetzt, woby bim érschtè Altsaxophon d Melodyfüürung lyt, wôrend s Barydonsaxophon d Basslinniè uusfüllt. Sèltè git s au èmòl è Bass-Saxophon in èrè Orcheschterbsetzung, allerdings i dè Regel nit als Mitglyd vom Saxophonsatz, sondern als Ersatz für d Tuba odder m Kontrabass.

Wenn d Saxophöner in Musig-Combos ygsetzt wörd, handlèt s sich hüfig um è Tenorsaxophon (tǜpisch für d Bsetzung von èrè Rock-’n’-Roll-Combo) odder au um è Altsaxophon (mèngmòl i dè Rockmusig). Bi nèm dreischtimmigè Bläsersatz in èrè Pop- odder Rockmusig-Combo bschtòt sèbbi meischtens uss eim Saxophon (Alt odder Tenor) zämmè mit èrè Drumbeetè un èrè Bosuunè. In größerè (Blõs-)Musigkapèllè vo dè ehnder volgsdümlichè Art hèn d Alt-Saxophöner oft d Alt-Schtimm (in vyrschtimmigè Sätz diè zweit Stimm) un ersetzèd mee un mee d Alt- odder Es-Hörner, d Tenor-Saxophöner hèn entwedder d Tenor-Stimm (in vyrschtimmigè Sätz diè dritt Stimm) zämmè mit dè Tenorhörnern. Bi moderner Literadur fungtionyrèd d Alt- un Tenorsaxophöner au i dè Blõskapèllè als Saxophonsatz mit Alt-Sax i dè hochè un Tenor-Sax i dè düèfè Laag. S Barydonsax hèt immer d Uffgaab, d Basslinniè vo dè Tubè mit irèm mitteldrochènè Holzdòn z ergänzè.

Blõsorcheschter

Tenorsaxophonischt vom Sousa sim Blõsorcheschter anno 1917

Diè längscht Tradition hèt s Saxophon i dè Blõsorcheschter. Dört hèt s Saxophon è wichtigi Bedütung für dè Klang, well s d Holz-Regischter, d Holzblõsinschtrumän mit èm Blèch-Regischter, also dè Blèchblõsinschtrumänt, vobindèt. Die klanglichi Fungtion hèt sich vo Aafang aabotè, well dè Sax Adolphe jò absichtlich è Holzblõs-/Blèchblõszwitter i d Wält brocht hèt. Einersits hèt s Saxophon d Beweglichkeit von èm HolzblǑsinschtrumènt, anderersits stòt s i dè Lutschtärki in èm Blèchblõsinschtrumènt kaum nõch. 1844 hèt dè Berlioz im Saxophon wèg sini Eigèschaftè è großi Zuèkumpft prophezeyt.

Klassischi Musig

I dè klassischè Musig wörd s Saxophon vor allem als Soloinschtrumènt, in Saxophonformationè (vor allem im Saxophonquartett) un in Kammermusigbsetzungè ygsetzt. Im Symphonyorcheschter findet mò s kaum. Obwoll èrschti Bauartè vom Saxophon schu im 19. Johrhundert entschtandè sin, isch es i dè klassischè Kunschtmusig èrscht am Aafang vom 20. Johrhundert mee un mee ygsetzt worrè. Als eins vo dè woll bekannteschtè, sèltènè Byschpill uss èm (spôtèrè) 19. Johrhundert gildèt im Georges Bizet sini L'Arlésienne. Bekannti Byschpill uss èm 20. Johrhundert sin u. a. im George Gershwin sini Rhapsody in Blue un èn Amrikaner z Paris, Maurice Ravels Boléro, Alban Bergs Violinkonzèrt un Lulu odder d Sinfonia domestica vom Richard Strauss. S Inschtrumènt wörd dõdeby abber i dè Regèl von eim vo dè Klarinettischtè als Näbbèinschtrumènt volangt. Eins vo dè früèschtè Saxophonkonzärt isch s Altsaxophonkonzert in Es-Dur Opus 109 vom Alexander Konstantinowitsch Glasunow. Im Wittèrè hèt u. a. dè DDR-Sinfoniker Max Butting è Vorlièbi für dé Klang vom Inschtrumènt ghaa un hèt s i dè meischtè vo sinè Orcheschterwärch bruucht. In jüngerer Zit hèn s u. a. dè Luciano Berio, Pierre Boulez odder Péter Eötvös s Saxophon im Orcheschter ygsetzt; mittlerwyl isch s i dè zitgenössischè Orcheschterliteradur nimmi èn seltènè Gascht.

Saxophon solo

Anthony Braxton mit Sopranino

Bsunders i dè Neuè Musig wörd s Saxophon als Soloinschtrumènt ygsetzt. D Komponischtè betonèd in irè Kompositionè dôdeby bsunders diè avantgardistischè Klangmöglichkeitè un diè technischè Aschpäkt vom Saxophon: Multiphonics, Flageoletttechnigè, Klappègrüüsch, Glissando, Tremolo un vill witteri.

È baar vo dè Komponischtè, wo Wärch für Saxophon-Soli gschribbè hèn: Eckart Beinke, Paul Bonneau, Pierre-Max Dubois, Anders Eliasson, Jean Françaix, Alexander Konstantinowitsch Glasunow (wellè allerdings is 19. Johrhundert ghörè duèt), Jacques Ibert, Paul Hindemith, Nicolaus A.Huber, Christian Lauba, Fabien Lévy, Jean-Marie Londeix, Ryō Noda, Guido Rennert, Bertold Hummel, Fuminori Tanada, Pierre-Max Dubois, Jean Rivier, Sigfrid Karg-Elert odder Patrice Sciortino.

È Reiè vo Wärch für Altsaxophon un Orchèschter sin im US-amrikanischè Altsaxophonischtè John-Edward Kelly gwidmèt worrè. Asè hèt dè Anders Eliasson sini füüfsätzigi Sinfonia concertante: Symphonie Nr. 3 für Alt-Saxophon und Orchester (1989; anno 2010 isch è Fassung für Sopransaxophon entschtandè), Pehr Henrik Nordgren Phantasme (1992) un Jan Sandström My Assam Dragon (1996) für Kelly. Ebbèfalls für Kelly isch s Konzert für Streicher und Altsaxophon (2003, Fassung für Sopransaxophon 2009) vom Anders Eliasson un d Kammersinfonie Nr. 3 für 20 Streicher und Altsaxophon (1996/97) vom Kalevi Aho entschtandè. Dè Aho hèt für s Raschèr Saxophone Quartet è Konzert für Saxophon-Quartett, Glocken und Streicher (mit ém Titel Kellot / Gloggè) gschribbè.

Uff Wunsch vom schwedischè Saxophonischt Anders Paulsson hèt dè Anders Eliasson 2009 un 2010 Fassungè vo sinèrè Sinfonia concertante: 3. Symphonie für Alt-Saxophon und Orchester un s Konzerts für Streicher und Altsaxophon für s Sopransaxophon vofasst. Ebbèfalls für s Sopransax hèt dè Friedrich Cerha gschribbè, sy Konzert für Sopransaxophon und Orchester isch 2004 uruffgfüürt worrè.

Sit neueschtem git s sogar è Konzèrt für Baritonsaxophon un Orchèschter vom Georg Friedrich Haas, wo am 3. Mai 2008 vom WDR-Sympfonyorchèschter Köln unter Leitig vom Emilio Pomarico uruffgfüürt worrè (Livesendung im Radio), dè Solischt isch dè Marcus Weiss gsi.

Für dè Saxophonschpiller Dieter Kraus hèt dè Timo Jouko Herrmann 2009 è Konzèrtstüggle gschribbè, wo uff s Gedicht Morphine vom Heinrich Heine aaschpillt. Bsetzt hèt er s mit großem Orchèschter, i wellèm dè Solischt ständig zwǜschè Sopran- un Altsax gwèchslèt hèt.

Saxophon i dè Kammermusig

I dè Kammermusigbsetzung wörd s Saxophon in Kombination mit andrè Soloinschtrumänt bruucht. È baar vo dè Kombinationè, wo in Kompositionè Vowendung findèt, kombinyrèd s Saxophon unter andrem mit Gsang, Giigè, Flötè, Klarinettè, Oboè, Fagott, Drumbeetè, Bosuunè odder au Schlagzüüg. Bsunders hüüfig wörd s Saxophon als Hauptinschtrumènt mit Begleitung ygsetzt. Oft git s d Kombination vo Saxophon un Klavyr, abber s exischtyrèd au Stüggle in Begleitung vo dè Orglè, Akkordeon, Harfè, Kontrabass un Gitarrè.

Saxophonformationè

D Formationè, wo s Saxophon i dè klassischè Musig bruucht wörd, sin a d Formationè vo dè Striichinschtrumänt aaglèènt. Bsunders wörd s Saxophon im Saxophonquartett un in größerè Saxophonensembles gschpillt. D Standardbsetzung vom Saxophonquartett isch Sopran, Alt, Tenor un Barydon. Wichtigi klassischi Saxophonquartett sin u. a. s Raschèr Saxophone Quartet, s Aurelia Saxophone Quartet, s Sonic.art Saxophonquartett odder s Pindakaas Saxophon Quartett. D Bsetzung vo dè größerè Saxophonensembles variyrt je nõch Ensembleleiter un Komposition. D Standardzämmèsetzung vom Saxophonensemble, wo dè Jean-Marie Londeix ygfüürt hèt, bschtòt uss eim Bass-, zwei Barydon-, drei Tenor-, drei Alt-, zwei Sopran- un eim Sopraninosaxophon. Anderi, bsunders chlynèri Saxophonensembles, wiè zum Byschpill s Rova Saxophone Quartet, voändèrèd je nõch Komposition d Zämmèschtellung vo dè Inschtrumänt. Au dõ wörrèd diè sechs gängigè Saxophonartè bruucht.

Jazz

Dè Jazz isch vor èm Swing vo dè Drumbeetè dominyrt worrè. Sit èm Swing isch dè Jazz mee un mee „saxophonisyrt“ worrè. S hèt gää un git kaum è Jazzensemble mee, i wèllèm s Saxophon nit zmindescht è wichtigi Solischtèrollè uusfüllt. Am hüfigschtè findet mò Quartettbsetzungè, also è Rhǜthmusgruppè mit Saxophon. Dõdevò abgleitet muè mò d Triobsetzungè aaluègè, bi dènnè s Harmonyinschtrumènt, also d Gitarrè odder Piano, wègglõ wörd.

Reini Saxophonbsetzungè sin sèltèner, nämmèd abber nit nu in Gränzgebièt vom Jazz wèg dè fascht unbegränztè Klangmöglichkeitè è intressanti Rollè yy, wiè öppè s World Saxophone Quartet odder d Kölner Saxophon Mafia belegèd, sèll sin zwei zimli langläbbigi Ensembles. Wichtig sin Saxophöner au in èrè Big Band, dört sin si meischtens folgendermassè bsetzt: èrschtes un zweites Altsaxophon, èrschtes un zweites Tenorsaxophon sowiè è Baritonsaxophon.

Um im Jazz è individuèlli Klangfarb z haa, isch näbbè m eigèntlichè Inschtrumènt s Equipment, also s Zuèbehör, entscheidend. Nit nu s Matriaal vom Mundschtugg (meischtens Metall odder Ebonit) un sini Form, sondern au d Bauart vo dè Ligatur beyflussèd d Klangfarb. Dõdeby isch s nit sèltè, dass es Mundschtugg nòchdräglich i dè Form aabasst („refaced“) worrè.

Popmusig

Dè ehemòlige US-Bräsident Bill Clinton isch unter andrem für si Saxophon-Spillè bekannt

È „röörendes“ Saxophon hèt è wichtigi Rollè im klassischè Rock ’n’ Roll gschpillt, am meischtè im Twischt. Bsunderi Belièbtheit erfreut sich s Saxophon i dè amrikanischè, schwarzè Musig, im Soul un Blues. Au im jamaikanischè Ska isch kei Blôseraektion ooni Saxophöner uuschò, einèwäg isch sèll im Soul un dè Dancehall-Musig i dè spòtè fuffziger un früènè sechziger Johr asè gsi. Nit so oft isch es dört au als Soloinschtrumènt bruucht worrè. I dè Rockmusig, bsunders im New Wave un im reanimyrtè Two-Tone-Ska vo dè 1980er Johr, isch s Saxophon als Soloinschtrumènt sowiè als Sektions-Inschtrumènt ebbèfalls zimli populär un è regèlrechts Modeinschtrumènt gsi.

Literadur

• Eugen Brixel: Die Klarinette und das Saxophon. I dè: Schriftèreiè für Jungmusiger. Heft 1. Musikvolaag Stefan Reischel, Obbernüükirchè, Öschterrych, 1983.
• Bernhard Habla: Solo-Saxophon und Blasorchester. Verzeichnis von über 350 Solowerken für ein oder mehrere Saxophone und Blasorchester. I dè: Werke für Soloinstrument mit Blasorchester. Band 5. Wyn 1996.
• Matthias Hochheim: Saxwelt, das deutsche Saxophonbuch. Books on Demand, 2004 (Uusfüürliche Seriènnummèrèlischtè, S C-Melody, D Geschichtè vom Saxophon un siné Hèrschteller) ISBN 3-8334-2187-8.
• Jaap Kool: Das Saxophon. J.J. Weber, Leepzisch 1931. Neuuusgaab: Bochinsky, Frankfurt/M. 1989, ISBN 3-923639-81-3.
• Uwe Ladwig: Saxofone. buchwerft-verlag.de, Kyl, 2011, ISBN 978-3-86342-280-6.
• Jean-Marie Londeix: 150 ans de musique pour saxophone. Roncorp Publications, USA 1995. (Sèll dickes, düües Buèch lischtet diè wältwitte Gsamtheit a Kompositionè uff, wo jemòls für mindeschtens ei Saxofon im Zitruum vo 1844 bis 1994 komponyrt worrè sin yschlièßlich vo pädagogischer Lektürè, Kammermusig, Ensemble un Konzärt, glychè sowiè gmischtè Besetzungè.)
• Patrick Murphy: Extended Techniques for Saxophone. An Approach Through Musical Examples. (Dissertation) Arizona State University, 2013
• Peter Ninaus: Voraussetzungen für den Bläserunterricht am Beispiel der Klarinette. Eine Betrachtung unter den Aspekten der Musikpädagogik, Psychologie, Physiologie und des Instrumentenbaus. Bakkalaureatsarbèt a dè Universidät für Musig un darschtellende Kunscht z Graz, 2004.
• Jean-Pierre Thiollet: Sax, Mule & Co. H & D, Paris 2004, ISBN 2-914266-03-0.
• Karl Ventzke, Claus Raumberger, Dietrich Hilkenbach: Die Saxophone. Beiträge zu ihrer Bau-Charakteristik, Funktion und Geschichte 4. Ufflaag, Erwin Bochinsky, Frankfurt 2001, ISBN 3-923639-45-7.

Weblinggs

 Commons: Saxophone – Sammlig vo Multimediadateie

• Instrumenten-Scout.de – S Saxophon: D Erfindung un sin Schöpfer – Vobreitung – Bau z Dütschland
• Hèrschtellung Saxophon
• Akuschtik vom Saxophon (änglisch)
• Koschtèlosi Grifftabèllè für Saxophon mit vill Alternatyvgriff, Top Tones usw.
• Benedikt Eppelsheim – bsunderi Saxophonmodäll

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Saxophon“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.