Hirsebreifahrt

Dialäkt: Strosburjerditsch

De Hirsebreifahrt isch e Course mét'm Schiffle, e Fàhrt geje d'Ühr gsin, wie de Züricher, wo domols Alliirte vun Strosburi gsin sin, im Johr 1456 g'màcht hen. De Zürcher han mit de Fàhrt de Bewiis uffg'stellt, ass se innerhàlb vun 24 Stunde in Strosburi sin könne fer uem im "Ernschtfall" bi`m-e Siège/Belàjerung vun d´r Stàdt helfe ze kenne. 'S Bewiismittel isch de Hirsebrei gsin, wo üss Züri im-e Topf métgebroocht wore un in Strosburi noch wàrm gsin isch.

D Fahrt goot d Limat, d Aare und de Rhy durabb.

Im Gedenke àn de "Bundesg'nosse" heisst de greescht Stross ém Strosburj'r Vértel Krütenöi „Züricher Stross“ – „rue de Zurich“. Uff'm Kàtzeplätzel (Place du Pont aux Chats) im Vértel steht e Monüment f'r de Zürich'r un de Jean Fischart üss de ditsche Zitte. – Druff `s geflüjelt Wort "Und er war noch warm...!"

Titelblatt vun Fischarts *Das glückhafft Schiff*

Historisch Kontext

In friehere Zite hàn ze Strossburi Fäldschiesse stattgfunde, wo zsàmme mit vrbündeti Stedt gmàcht wore sin.

1262 : Status vun Reichsunmittelbarkeit fr Strosburi un Züri. Züri: Absterbe vun de Zähringer Lini ano 1218 (De Titel freie Reichsstadt het de de facto Unabhängigkeit fer e Stadt beditet).
1351 : Züri tuet sech (zuer Sicherung vun sinere Unabhängigkeit geje`s uffstrebend südditsch (Urspring ém Aargau) Adelsgeschlecht vun de Habsburger) an de Schwizer Eidgenossenschaft anschliesse (zsamme mit Bern Vorort vum Staatenbund (Basel 1501, Melhüse 1515).
1354 : Grindung vun de "Décapole", de Zehnstäedtebund vun de Richsstäedt am Oberrhin (bis 1466 mét Melhüse).
1439 : Ém-e Interessekonflikt mét Schwyz (nit de Schwiz!) uem dr Influess én dr (hitig) Oschtschwiz geht Züri (1442) e Bindnis mét`m Habsburjr Erzfind - wie zue derer Zit schun dr Ditsch Künnij stelle, in un bringt dodemit de gànz Eidgenosseschàft vun zällemols geje sich uff, wàs dr „Àlt Zürichkriej“ üssleest. Diss bréngt de Stàdt e Hüffe Vrluschte un (dodurch) in de Habsburjr öi numme Probleme wil ihri Base ém Voràlpelànd jetz öi vun de Eidgenosse bestirmt were.
1444 : Mét Züri uff dr Vrliirerstrooss bitt Künnij Friedrich III. sinr franzeesch Kollej (un schlimmscht kontinental Konkürrent) Karl VII. uem Hilf. Där het vum Hundertjahrich Kriej (geje England un de Burgundr) nooch`m Armistice vum 28. Mai 1444 gràd e Päus zuem Vrschnüüfe un schickt de Dauphin Luewi selbsch mét e Àrmee vun ca. 40'000 Mànn, wii mr nooch de Kreijspàrtei (un`m Adelsgschlecht) Armagnake genennt het, wii üss de wieschtesti Mercenaire (Seldnr) bstànde ésch un wo`r zue där Zit eh nit gewisst het, wàs`r dodemit màche sott. De Truppe het zällemols schun e àrig schläächtr Ruef én dr Gejend bi Basel ghet, wil se 1439 schun Teile vum Elsass geplinderet un verwieschtet het. `S Ziel un eijentlich Interess vum Karl isch öi nit Kriej geje de Eidgenosse gsin, sondern meh de Eroberung vun Basel (noch nit drbi), wil r de Machtsphär vun Frànkrich uff`s Elsass het üssweite welle. Wohrschins ésch öi `s Interesse vum Friedrich uff Basel gericht gsin, un`r het vrsuecht, `s dert vrsàmmelt Konzil untr Druck ze setze, wii gràd de Graf vun Savoyen àls Felix V. zuem Gejepapscht geje Papscht Eugen IV. bestimmt het. De Konflikt het öi Üsswirkung bis én`s Untrelsass ghet wil de (én Frànkrich nimm beneetigte) Armagnake nooch dr Schlàcht vun St.Jakob an dr Birs vrstrait plindrnd durch`s Ländl gezöje sin. – Z. B. muen de habitants vun Rhinau éhr Stadt (?) geje se vrteidiche.
1552 : De frànzeesch Künni Henri II (Heinrich de Zweit) màcht bi de Üssdeehnung vun Frànkrich nooch Oschte Näjel mit Kepf. Er tröjt nit, de Herzog vun Lothringe direkt ze attackiire, àwwer er schnàppt sich de in sini Länder lijende (Oïl-sproochig Richsstàdt Metz (1551). Mét Luscht uff mehr geht´r noch iwwr de Vogese, màcht Tourisme àn der stauffisch Kaiserpfalz in Hawenau un schlàjt e Laawer ze Hüsberje uff – vor de Toore vun Strosburi. De Stàdt griesst ne un schiesst mit ihrer greeschte Kanoon. Henri krijt Heimweh un vrschwind nooch Frànkrich.
1592: Im „Bischofskriej“ (?) kumme 2500 Schwizr, nit nur Zürichr, aach Bernr, àls Renfort fr de Truppe vum (protestantisch) Magistrat vun Strosburi. `S geht geje de Stritmàcht vum katholisch Herzog vun Lothringe. Siwwe Kompanie Landsknechte were de 20 juillet geje de lothringisch Stellunge ze Erstein ingsetzt. En passant branne se Fegersheim un Rhinau nédr.

Zitfahrt

Ém Johr 1456 han d'Zürich'r diss Verspreche ing'leest. Se han e Hirsebrei züebereitet un sin losgfahre. Un wirkli han se's g'schafft, innert 22 Stunde Strosburi ze erreiche un de Topf no wàrm ze iww'rgenn.

Widerholunge

De Fàhrt isch druff àm 20. Jüni 1576 wid'rholt wore un aach domols isch de Brei so heiss ànkumme, dass sich de Strossburjer bim Esse „de Lefzen“ v'rbrannt han solle.

Beriehmt isch d's 1174 Verse langi Lob-Gedicht, wo de Jean Fischart üss dem Anlass verfasst het: Das glückhafft Schiff von Zürich, Hrsg. vom Alois Haas, Stuttgart 1967 (Reclams Universalbibliothek Bd. 1951).

Sit'r 1946 wurd de Fàhrt àlli zehn Johr wid'rholt (mit Üsnahm vun 1966). Aach 2006, vom 24. August bis zum 27. August, het de Limmat-Club Zürich zesamme mit de Schützengesellschaft der Stadt Zürich, de Gesellschaft der Bogenschützen in Zürich un de Stadtmusik Zürich e Hirsebrei-Fahrt noch Strosburi organiséert.

Isch in frienere Zyte dr Zürcher Stapi (Stadtpresi) nur uff eme Teilstygg drby gwe, het dr Elmar Ledergeber em 2006 de ganz Faart mitgmacht. Wie alli Reisende hett er drby die ganz Zyt e historisch Goschdyym treit.

Wäg de villne Weer, Staumuure und Schlüüsse – total 29 – duuret d'Faart hitte dytlig länger als dodezmol: Eppe 2.5 Dääg. D'Yfaart z'Strossburi isch immer e Volksfescht mit grosser Beteiligung vo Bevelkerig und de Behörde. Am Dag druff findet e Wettschiesse und Schiffersteche statt.

Literatur

Über d' Quellen vo de beide historische Hirsebreifahrte orientiert:

Jacob Bächtold: Das glückhafte Schiff von Zürich. Zürich 1880 (Mitteilungen der Antiquarischen Gesellschaft in Zürich 20,2,2).

Bilder

Darstellung vun d'r Hirsebreifahrt vun 1797
Darstellung vun Johann Conrad Werdmüller
Krutenau
Bartholdi - Strossburjer Denkmol ze Basel, wo au an d Hirsebreifaart erinneret.