Basler Fasnacht

d Schränz-Gritte, e Guggemusig, a dr Basler Fasnacht

Dialäkt: Baseldytsch

D Basler Fasnacht isch die greeschti Fasnacht in dr ganze Schwiz. Im Dezember 2017 isch si in d Repräsentatyv Lischt vom immaterielle Kulturerb vo dr Mänschhait ufgnoo worde.

Wenn und wo

D Basler Fasnacht foot am Mäntig no-n-em Äschermittwuch gnau am Vieri de Morge mit em sogenannte Morgestraich aa. D Fasnacht duurt denn gnau 72 Stund und heert drum am Donschtig Morgen am Vieri mit em Ändstraich wider uff. Wäärend deere Zyt isch d Altstadt vo Basel in feschte Händ vo de Fasnächtler, wo dur d Stroosse zien und musiziere und intrigiere drbyy. Fir e Huffe Basler isch es dr wichtigschti Aaloss im Joor, drum saage si deere Zyt au "die drey scheenschte Dääg".

D Fasnacht im Baselbiet

D Basler Fasnacht isch aber nit numme e Schtadtbasler Aagläägehait. Au im Baselbiet wird d Fasnacht gfyyrt. D Buurefasnächt in de Derfer fange am Sunndig vor em Basler Morgestraich aa und hai e Hufe Ähnligkaite mit dr schedtische Fasnacht. Die greeschti Baselbieter Fasnacht isch die vo Lieschdel, wo Zähduusigi vo Zueschauer aazieht. D Baselbieter mache aber au bi dr Fasnacht in dr Schdadt mit, und es git grad sovil Aktyvi vom Land wie us dr Schtadt sälber, bi de Schnitzelbänggler si d Landschäftler sogar e bedytendi Mehrhait.

Goschdyym

E jeede vo den ebbe 18'000 aktyve Fasnächtler drait e Goschdyym und e Larve (Dasch e Masgge, aber kumm jo nie uff d Idee das in Basel eso zsaage!). E Masgge isch in Basel e Goschdyymierte, aso aine won e Goschdyym und a Larven aahet. E Goschdyym aa zhaa bedyted unerkannt zsy und es isch au e Gattig, as me sich nit zerkenne git. In de Clique und Fasnachtsgsellschafte drait me vor allem wääred em Cortège ainhaitligi Goschdyym, wo jedes Joor zum ene bestimmte Sujet passe dien. Ussnaame sin dr Morgestraich und dr Fasnachtszyschtig, wo men im sognannte Charivari laufe duet (Gmischti, individuelli und traditionelli Goschdyym). Am Cortège gseet men e huffe verschiideni Goschdyym, wo hyffig beriemti Persone daarstelle, mängmool au Dierli oder Zaichedriggfigure. Mänggmool seet men au die klassische Figuure (oder Variante drfoo) wie zem Byschpil dr Harlekin, wo de Offizier vo dr franzeesische Armee nochenempfunden isch oder nadyyrligg dr Waggis.

Do e woorschynlig unvollständigi Uffzellig vo tradizionelle Goschdyym:

• Altfrangg: Er kunnt drhär wien e Herr, gseht aber e bitzeli dumm us und isch e Parodyy uf die mehbessere Byrger gsi. Ursprynglig isch dr Altfrangg e Bannerdräger gsi, wie män en no bim Vogel Gryff ka gseh. Hytzudags si d Altfrangge Raritete.
• Alti Dante: Sicher isch das ains vo de beliebtischte Fasnachtsgoschdyym. Alti Dante hai maischtens e Handdäschli, s "Ridicule", bi sech, wos Siessikaite din het. Ursprynglig het mä fir s Goschdyym aifach alti Fraueklaider gnoh, hytzudags si die alte Dante e bitz vornähmer und kemme in Samt und Syyde drhär.
• Blätzlibajass: Die Figur kunnt as Pagliaccio us dr Commedia dell’arte und isch emol en Art Liebeserklärig gsi. Wenn nämlig e Baslere ebberem e Blätzlibajass gnaiht het, het das bedyytet, ass si en wirklig gärn het.
• Domino: E Domino isch e lange, schwarze Umhang mit ere Kapuze, aber ohni Ermel, historisch e Glaidigsstigg vo de italiäänische Gaistlige und speeter vo sonige, wo nid hai welle ass mä sä erkennt. Vo do isch wohrschynlig d Fasnachtsfigur vom Domino koo.
• Dummpeter (Trumpeter): Das Goschdyym isch e zyytlilang us dr Mode koo, isch aber wider populärer worde in de letschte Johr. Dr Dummpeter het es kindligs, verdreimts Gsicht mit Pfuusbagge.
• Harlekin: Ursprynglig e Dienerfigur us dr Commedia del Arte isch s Harlekingoschdyym erst in letschter Zyyt an dr Fasnacht beliebt worde.
• Hemmliglunggi
• Junteressli: D Masgge gseht us wien e Ryter uf eme zwaibainige Ressli. D Junteressli ghere bim Cortège zum Vordraab, verdaile Zeedel und mache Blatz fir d Pfyffer und d Damboure.
• Pierrot: Dr Pierrot isch e klassischs Goschdyym, wo bi de maischte Cligge beliebt isch. D Figur het e klassisch scheens Gsicht. Es isch emol ä beliebts Goschdyym fir Kinder gsi, wo si im Allgemaine ohni Larve aagha hai. S Vorbild vom Pierrot isch dr italiänisch Arlecchino.
• Stänzler: D Stänzler hai Uniforme aa, wie mä sä in dr erschte Helfti vom 19. Johrhundert drait het, mit eme lange Wafferogg mit Epaulette und eme Tschakko uf em Kopf
• Ueli: D Figur vom Ueli isch scho bim Vogel Gryff drbyy. Syys Goschdyym mit dr Narrekappe isch an das vom Eulespiegel aaglehnt und dr Name isch wohrschynlig en Abkyrzig vo Eulespiegel.
• Waggis: Dr Waggis isch e lyycht iberspitzti Karikatuur vommene Elsässer Buur. Die sinn friener als uff d Basler Määrt koo und hänn iiri Waaren aabotte. S Goschdyym vom Waggis isch dämentsprächend aifach (Kutteli, halblangi Hoose, Gneisoggen und Zoggeli) und in de franzeesische Nationalfarbe Blau, Wyss und Rot ghalte.

Sujet

Die maischte Grubbe an dr Fasnacht hän jeedes Joohr e Sujet (Franzeesisch fir: Thema). Normalerwyys gryfft men eso ebbis uff, wo im vergangene Joor passiert isch und me mechts uff die typisch baslerisch witzigi Art kritisiere. S Usspiile vo de Sujets kamme immer während em Cortège (so sait me zum Umzug am Mändig und am Mitwuch) beobachte. Die untrennbar derzuegheerende Ladäärne seet me scho am Morgestraich. Nadyyrlig hän bragdisch alli Clique e Zeedel wo si dien unter em Volk verdaile. Dert kasch denn au Genauers iber s Sujet noochelääse.

Räppli

E baar lokali Hischtoriker behaupte as s Wärfe vo Räppli (so sait me z Basel de Konfetti) e dypischi Tradition vo dr Basler Fasnacht syg und erscht speeter sich in die ganzi Wält verdailt haigi. Laider gits fir die Theorie kai Bewyys. Ainewäg isch d Mängi vo Räppli wo während dr Basler Fasnacht "verdailt" wird, gewaltig im Verglyych ze andere Fasnachte und Carnevals. In syne Urspring sin d confetti Siessigkaite (vo comfit, confect) gsi wo me-n-in Form vo glaine Zuggerkiigeli verdailt hett oder ebbe in d Lyt gworfe hett. Das isch denn aber im 19te Joohrhundert verbotte worde. Als Ersatz hän d Fasnächtler drum uff glaini Papierschnääfeli zruggriffe (Usserdäm isch es bis zem Verbott mitti zwanzigschts Johrhundert au normal gsi, Spreier (das isch Abfall, wos bim Waize dresche git, anstatt Räppli z verwände. Das Zyg hett saumässig bisse uff dr Hut, wenns under d Glaider grooten isch). Als Zueschauer sottsch immer uffpasse, dass de nit uff ai Mool Opfer vom ene räpplibewaffnete Waggis wirsch. Das bsunders, falls de kai Blaggedde a hesch. Anderersyts isch es e ungschriibe Gsetz, as me kaini Persone, wo Goschdyym oder gar Larve ahän, duet mit Räppli bewärfe!

Allewyl am Oobe sin denn d Route knecheldief mit Räppli bedeggt. Es isch immer wiider yydrigglig wie s Baudepartement s schafft in dr Nacht die riisige Mängene vo Räppli und anderem Drägg in weniger als zwai Stund uss de Stroosse z butze. Nochhär ka men amme kuum no erkenne was am Vordaag in dr Stadt abgange isch. Interessanterwys kamme z Basel nur aifarbigi Räppli kaufe (also pro Sagg nur ai Farb, Segg gits aber in verschiidene Farbe). Die regionale Räppli Härsteller hänn das abgmacht, will si so die bis denn iebligi Praxis hänn welle unterbinde, as "bruuchti" Räppli vom Bode yygsammlet und wiederverkauft wärde. Uss däm Grund isch s Wärfe vo gmischlete Räppli in Basel unerwyntscht will me si woorschynlig vo dr Strooss uffgläse het und das isch aifach gruusig und au unhygienisch. (Syt vyyle Jooren isch dr Verkauf vo meefarbige Räppli polizeilig verbotte.)

Grubbierige

An dr Basler Fasnacht kamme vorallem die folgende fimpf Arte vo Grubbierige beobachte:

Clique

Zue de ältischte Formatione keere d Fasnachtscligge (mänggmool au Fasnachtsgsellschafte). Si marschiere dur d Altstadt und spiilen uff Piccolo und Basler Drummle Fasnachtsmärsch. E soone Formation bestoot in dr Regel usseme Vordrab wo fir dr neetigi Blatz sorgt, Zeedel verdailt und oft au ze dr Ladäärne aane non e Requisit mitziet. Denne Pfyffer mit ihre Piccolo, dr Dambourmajor wo dr Taggt aagit und d Damboure wo drummle (ruesse). Usser am Cortège laufe d' Clique nid uff feschtgleggte Route. Drum ische nid ussergwehnlig as sich d Clique gryze mien. In somene Fall stoppt die ainti Clique und loot die anderi verby. (Es git kai Rächtsvordritt oder bestimmti Regle). Zueschauer anderersyts wärde heeflig vom Vordraab ab dr Route beglaitet.

Gugge

An dr Basler Fasnacht laufen au Guggemuusige, churz Gugge, umme (lueg au d Lischte vo Gugge). Die setze sich äänlig zämme wien e Marschmuusig oder e Blächorcheschter. Es git s Spiil mit Drumbeete, Posuune, Heerner usw. und dr Schlag mit Pauke, Drummle, Snaredrums, faarbare Schlagzyyg, Xylofoon und no meh Inschtrumänt. D Gugge mache nit am Morgestraich mit. Si laufe am Mändig und Mittwuch am Cortège, z Oobe in de Gasse und speziell am Zyschtig z Nacht hänn si ihri beriehmte Gugge Konzärt.

Schnitzelbangg

E Schnitzelbangg isch e Sänger (oder e Grubbe), wo sich in gsungene Värs ironisch-witzig bis sarkastisch iber aggtuelli Eraignis rund um Basel luschtig macht. Mee und mee kemmen au Sujet, wo nit diräggt mit Basel z due hän, zem Zug (ächt will me denn eender im Färnsee kunnt?). Drzue wärde Helge zaigt, wo ze den ainzelne Värs passe. Me ka dr Schnitzelbangg im wyytschte Sinn mit de Büttenred verglyyche, au wenn de Büttenrede eender de "Zeedel", wo am Cortège vertailt wärde, glyyche.

D Schnitzelbängg drätte vor allem am Mändig und Mittwuch z Oobe in de Baizen uff. Als wie mee sin Bängg aber au am Zyschtig unterwäggs. Denn aber vor allem in de Clique-Käller, de paragaschdronomische Baize vo de Fasnachtsgsellschafte.

Waage

e Waage an dr Fasnacht 2005: "Yszyt"

Nummen am Cortège kamme d Wääge (oder: Waggiswääge) gsee. Das sin dekorierti Aahänger, wo vo Traggtore zooge wärde und wo Waggis druffsitze und Sache verdaile. Vorwiegend wärde Orange, Mimösli und Dääfeli uusegeh, aber au Schnäpsli, Spielzyyg und vyyli Glainigkaite meh. Usserdämm sin d Waggis uff de Wääge au d Hauptquelle fir die bekannte Räppli.

Vyyli vo däne Wääge sin vom Mäntig z Oobe bis am Mittwuch morge uff em Kasärnenareal ussgstellt.

Chaise/Schäse

Äänlig wiene Waage sin d Chaise, nur halt gmäächliger und nadyyrlig vyyl firnäämer. Schliesslig kemme si mittere Pfärdekutsche und verdailen in Gschtalt vo zwai bis vier Alte Tante ihri Mimösli und Siessigkaite.

Ainzelmasgge

Laider gseht men als wie weniger Ainzelmasgge wo mit aigene Sujet am Cortège laufe. An dr Fasnacht 2007 sin grad emol vier Ainzelmasgge bim Comité agmolde gsi. Zue verainzelte, streunende, "wilde" Waggis sait men ammen au Ainzelmasgge.

Morgestraich

Morgestraich – Basler Fasnacht 2003

Dr Morgestraich am Mändigmorge am Vieri ereffnet d Basler Fasnacht. Genau am 4:00 geen in dr ganzen Innerstadt d Liechter uss, d Basler Stadtwärgg stelle sogar d Stroossebelyychtig ab. S ainzig Liecht wo jetzt no schyynt isch säll vo de vyylee Ladäärne. Es git "Zugsladäärne" vo de Cliquene, wo äntwäder uff glaine Wääge mitzooge oder vo zwei bis vier Ladäärneträger drait wärde. Denn git s d Stäggeladäärne wo vom Vortrab drait wärden und d Kopfladäärnli wo am Morgestraich fascht jede Fasnächtler uf dr Larve montiert het und wo drum zwangsläufig e bitz glainer sin. E baar vo de Clique hän ainhaitligi Kopfladärnli will me jo bekanntlig am Morgestraich im Charivari lauft und kai ainhaitligg Goschdyym soll draage.

Uff s Kommando "Morgestraich, vorwärts marsch!" vo de Dambourmajore feen alli Cliquen mit em glyyche Marsch aa, em "Morgestraich". Dää wird während dr ganze Fasnacht nummen ai ainzig Mool gspiilt. Zem Morgestraich hän fascht alli Baize in dr Innestadt offe. Do drzue kemme die vyyle Cliquekäller, wo nur an dr Fasnacht effentlig zuegänglig sin. All die Yykeehrmeegligkaite blyybe in dr Regel, bis es am Dunnschtig am Vieri, wenn s Ändi vo dr Fasnacht schloot, ohni Unterbruch offe. Egal was sunscht s Joor duure im Lokal serviert wird, an dr Fasnacht kasch druff goh, as dr die traditionelle Fasnachtsgricht – e Määlsubbe und e Ziibele- oder Kääswähjie glängt wärde.

Dr Cortège

Dr Cortège isch en Art e Parade wo allewyl am Mändig- und am Mittwuchnomidaag stattfindet. Er folgt zwai vordefinierte Ringroute. Dr inneri Ring verlauft im Uhrzaigersinn und dr isseri Ring lauft entgegegsetzt. (Me heert au d Bezaichnig Blaui- oder Rooti Route no dr Farb uff em offizielle Routeplan vom Comité.)

Gugge Konzärt

e Gugge

Am Zyschdig Oobe gheert s Gebiet umme Märtplatz, em Barfi und em Claraplatz de Gugge und iire riisige Platzkonzärt. D Clique und Damboure & Pfyffergruppe zien sich denn in d Sytegasse zem "gässle" zrugg.

Dypisch fir d Gugge isch au, as si in dr Innestadt marschiere, kurz fir e glai Ständeli halt mache fimpf Stiggli Spiile und wyter zien. Oder si gän in ere Baiz e Konzärt fir die aawäsende Gescht.

Kinder- (und Familie-) Fasnacht

D Kinder- und Familiefasnacht isch am Zyschtig. Au denn zien e huffe Gruppe in riesige Parade dur d Stadt. Nur dismool sins nid d Clique sälber sondern Familie mit ihrne Kinder, wo mit Laiterewäägeli dur d Stroose ziehn. Als wie meh wärde die Gruppene vo Clique oder Gugge beglaitet, wo d Kinder sogar sälber dörfe mitrassle und lärme.

Vo de Glainschte kamme nadyyrligg noonig erwarte as sy die ganz Zyt e Larve aahän. Drum gseht me deert no vili gschminggti Gsichter und näbe traditionelle Goschdyym au mol e Kauboi oder es Prinzässli.

Ladärne Usstellig

im 2003 isch uff de Laterne dr George W. Bush e beliebts Sujet gsi

Praggtisch alli Ladäärne steen vom Mäntig z Oobe bis am Mittwuch de Morgen uff em Minschterplatz und sin deert gratis z bschaue. Me sait es sigi die wältwitt greeschti Freyliechtkunschtusstellig und grad z Nacht wenn d Latärne belyychtet sin isch es definitiv e Bsuech wärt.

Gässle und Gugge

Näb de zimli organisierte Aläss wie Morgestraich, Cortège und Guggekonzärt exischtiert no e freji Form vor Fasnacht; s Gässle und Gugge. Gässlet wird theoretisch die ganz Fasnacht lang, also 72 Stund. Während em Morgestraich und de Cortèges wie au a de Vormittääg isch es aber praktisch inexischtänt: Am Morgestraich sin d Clique jo scho beschäftigt und Gugge nid zuegloo, am Cortège sin praktisch alli Aktyve yygspannt und a de Vormittääg wird usgspannt oder gschafft. Die intensivscht Zyt vom Gässle und Gugge isch drum a de drej Fasnachtsoobe und -nächt (am Dunschtig bis am vieri am Morge). Bim Gässle sin d Formatione vo de Clique uffgleest, d Fasnächtler us de verschiidenschte Clique oder au Fasnächtler, wo gar nid zunere Clique gheere, dräffe sich zu glainschte, glaine und mittelgrosse Verbänd und ziehn drummelnd und pfyffend dur d Gasse vo dr Innerstadt (vo do au dr Usdrugg Gässle). D Guggemusigge blybe normalerys in ihrer Formation – wäge de vile verschiidene Inschtrumänt und Repertoire ka me schlächt ad hoc Verbänd bilde. D Gugge ziehn dur die grössere Stroose vor Innerstadt. Vo Beiz zu Beiz underwägs sin am Obe au d Schnitzelbängg. Au uff dr Gass sin Waggis, wo meischtens mit em grosse Sagg Räppli usgrüschtet am Marodiere sin.

Ändstraich

Dr Ändstraich isch s Änd vor Basler Fasnacht. Dä Aloss, wo nid resp. nur cliquenintärn organisiert isch, findet in de letschte Minute vorem vieri am Donschtig morge statt. Die Aktyve kemme vom Gässle zrugg und vereinige sich mit ihrer Clique, jedi Clique wählt en andere Dräffpunkt. E letschts Mool wird im Verband e Marsch pfiffe und drummlet und dr Frau Fasnacht Aadie gsait. Mit em Gloggeschlaag am Vieri (theoretisch, in dr Praxis maischtens um die vieri ume) verstumme d Instrumänt und d Larve wärde abzooge.

Intrigiere

Mit Intrigiere maint mä an dr Fasnacht, wenn e Masgge öbber uf en Arm nimmt. Dä muess dr Masgge nyt schuldig blyybe und kha zymftig zrugggee. Mä kha sich scho allerhand erlaube, es sotte aber nie Schlötterlig si und ooni Humor wird s Intrigiere schnäll zun ere Belaidigung. Bsundrigs handfest bim Intrigiere si im Allgemaine d Waggis, wo vo iire Wääge aabe d Zueschauer stichle, iine mänggisch, vor allem de hybsche junge Fraue, Hampflewyys Räppli in Kraage iine stegge und am Schluss, wie as Entschuldigung, iine e Struuss Mimöösli vereere. Alti Fasnächtler si dr Mainig, ass dr Standard bim Intrigiere sit em Aafang vo dr Massefasnacht am Ändi vo de 1940er Joor, stargg gsungge sig, vor allem wil sich d Lyt hytzudags kuum me kenne.

S Publikum

Anders als bim dytsche Karneval kunnt em Publikum – also allne Lyt, wo nid mit Goschdyym und Larve usgrischtet sin – e bsunders passivi Rolle zue. Gschminkti Gsichter, Goschdyymierige und anders "luschtigs" Zyyg sind gar nid gärn bim Publikum gseh. S Publikum drait Strooseaaleegi und – als Fasnachtsbezug – e Plaggedde. A de Cortège balgd sich Jung und Alt um Orange, Dääfi und Mimöösli und versuecht, de Räppliladige zentkoo, aber susch blybt s Publikum passiv. Am Cortège und Morgestraich sin d Stroose fir die Aktyve reserviert, s Publikum hett am Rand zstoo; bim Gässle isch de Clique dr Vordridd zloo.

Schnitzelbängg, Märsch, Guggekonzärt etc. wärde in aller Regel schwyygend gnosse, me singt als Publikum nid mit und klatscht nume am Schluss zem Applaudiere. E Doodsynd ischs Fötele am Morgestraich mit Blitzliecht: Dodrby wird d Stimmig kaputtgmacht – und s Foteli au.

Au wenn ar Basler Fasnacht au Alkohol drungge wird, fiechtfrehlig wirds nid. Ibermässige Alkoholgnuss isch verpönt, vili Aktyve verzichte freiwillig ganz.

A de offizielle Fasnachtsaläss wie Morgestraich, Cortège und Guggekonzärt dörfe nume die offiziell agmäldete Basler Fasnachtsgsellschafte dailnee. Nume bim Gässle und Gugge derfe Uswärtigi aktyv mitmache, solang si d Grundregle vor Basler Fasnacht (Vollgoschdyym mit Ganzkopflarve, Plaggedde, als Inschtrumänt Gugge, Piccolo oder Drummle) reschpeggtiere. Uswärtige kenne zuedäm au Mitgliid in ere Basler Fasnachtsgsellschaft wärde - vili Aktyvi stamme hytte nimmi us dr Stadt Basel, sondern em Umland.

Ereignis rund um d Fasnacht

Es git e groossi Zahl vo Veraastaltige wo vor und nooch dr Fasnacht stattfinde. Do e Uflischtig vo de Wichtiggschte:

Vorfasnachtsverastaltige

Wie dr Namme scho sait kamme vor dr Fasnacht scho divärsi Verahstaltige bsueche. E baar glänze dur groosartigi Experimänt mit em Thema Fasnacht wie zem Byyschbyyl emene Fasnachts-Musical oder Musigstigger wo Fasnachtsinstrumänt und Märsch mit "klassische" oder fremde Instrumänt und Kläng dien fusioniere. Bi de Maischte vo dene Ahläss kemme au Schitzelbängg oder anderi satirischi Elemänt zem Traage. Do isch e Ufflischtig vo Ainige vo dene Vorfasnachtsverahstaltige:

• Mimösli im Häbse-Theater
• Offiziells Pryysdrummle und -pfyffe (dr offizielli Wettbewärb fir Tamboure und Pfyffer)
• Pfyfferli im Theater Fauteuil
• Charivari im Volkshuus
• Räppli-Serenade im Rhypark (s letscht mol isch 2005 gsi)
• Stubete im 'tis (Restaurant 'Atlantis')
• Kinder-Charivari im Theater Basel
• Monstre-Drummelkonzert (au bekannt als "Drummeli") im Musical-Theater Basel
• Fasnachtsbändeli (fir Kinder und Familie), Theater Arlecchino
• S Ridicule vo dr Helmut Förnbacher Theater Company im Badische Bahnhof
• S Fasnachtskiechli mit Almi & Salvi

Latärne yypfyffe

S Latärne yypfyffe findet immer am Sunntig vor dr Fasnacht statt. D Zugslatärne (die meischte no mit Lyndiecher verhillt, will erscht am Morgestraich die ganzi Pracht sell enthillt wärde) sinn uff ere kurze Route vom Ort wo si gmoolt, oder montiert worde sin (usserhalb vo der Altstadt), zem Ablaufplatz vo dr Clique (in der Altstadt) am Morgestraich unterwäggs. Biglaitet wärde si nur vo de Pfyffer. D Drummler sinn fir aimool nur Zueschauer und hänn d Drummle dehaim glooh.

Ladärne verabschyyde

Stimmigsvolli Ladärne-Verabschiidig

S „Ladärne Verabschyyde“ findet in dr Nacht vom Fasnachtsmittwuch uff e Dunschtig statt. Doderby wird e clique-spezifischs Ritual duregspilt. Maischtens bildet die ganzi Clique e Greis um ihri Ladärne und intoniert dr Wettstaimarsch, d Daagwach, d Retraite, dr Basler Marsch, "le Lancier" oder en anderi Komposition. Während em Vortrag wärde denn d Liechter im Ladärneninnere langsam glöscht. Maischtens findet das Ritual am Punggt 04.00 zum Abschluss vo dr Fasnacht statt, mänggmool aber au friener am Oobe, und das normalerwys vor em jewylige Stammlokal.

Kehrussball

Am Samschtig nooch dr Fasnacht gits an vyyle Ort Masggebäll wo alli zämme unter em Namme Kehruss oder Kehrussball bekannt sinn. Vyyli Clique und Gugge verahstalte aigini Bäll in ihrne Clique Käller.

Bummel Sunntig

Nooch dr Fasnacht halte d Clique und d Guggene e Bummel ab und zwoor immer an aim vo de drey folgende Sunntige noch dr Fasnacht. Dä Ahloos bekundet denn s Änd fo dr Fasnacht und beinhaltet maischtens e glaine Ussflug und e z Nachtässe. Sowohl underwäggs als au bi dr Riggkehr noch Basel wird nonemol gässlet und musiziert. Dismool aber ohni Goschdyym und Larve.

Organisation

Sitt 1911 wird d Basler Fasnacht vom Fasnachts-Comité organisiert, wo als offizielle Ahsprächpartner duet fungiere. S Comité isch au verantwortligg fir d Blaggedde wo jedes Johr uusegää wird. Es git vier verschiideni Variante: Die Kupfrigi fir 9 Stutz, die Silbrigi fir 18 Stutz, die Goldigi fir 45 Stutz und s Bijou fir läppischi 100 Stutz. D Yynaame geen iber Subventione zem greeschte Dail in d Kasse vo de Fasnachtsgruppene. Drumm wird erwartet, s isch aber nid obligatorisch, as sich jede Zueschauer e Blaggedde zueduet. Me sait au: "Wär kai Blaggedde drait, schadet dr Fasnacht."

D Fasnacht in Zahle

Im 2004i sinn iber 480 Ainhaite bim Fasnachts-Comité registriert gsi: 141 Clique und Gruppierige, 141 Wäge und Chaise, 61 Gugge, 86 Pfyffer und Drummlergruppe und 55 Ainzelmasgge und klaini Grippli. Im Total sin das iiber 12,000 Fasnächtler wo do in organisierte Guppe dailgnoh hän. Zuesätzligg sin ebbe 6,000 "wildi" Fasnächtler, wo nid ahgmolde gsi sinn (sogenannti Schyssdräggzygli) unterwäggs gsi. Alles in allem sin 185 Zuglatärne an dr Basler Fasnacht "gloffe".

Gschicht

Wil bim Basler Ärdbebe 1356 e grosse Deil vo dr Stadt abebrennt isch, si au die meiste Doggumänt us dr Friezytt vo dr Stadt verlore gange, und mä weiss nume wenig was denn bassiert isch. Die eltisti Erwähnig vo dr Fasnacht isch us em Johr 1376, wo die sogenannti «Beesi Fasnacht» vil Ungligg iber d Stadt brocht het. Am Daag vor em Aschermittwuch het uf em Münsterblatz e Durnier stattgfunde. Dr Leopold III. vo Eestryych isch mit syyne Ritter us em Glaibasel iberekoo, und si hai d Groossbasler Buurger brovoziert. Die hai sich bewaffnet und d Ritter verdryybe. Drbyy si vier Lyt umkoo. Zr Stroof si zwelf Buurger kepft worde und dr Kaiser Karl IV. het d Ryychsacht iber d Stadt verhängt.

Iberhaupt het s fasnächdlige Dryybe immer wider d Obrigkeit uusegforderet und die het mit Verbot reagiert. 1433 isch verbote worde as Dyyfel umezlaufe oder e Larve aazhaa. Zwai Joor druf het s Konzil s Danze lo verbiete. Im 15. Joorhundert si Faggleumzyyg sehr populäär gsi und d Reet hai se meermols verbote, nid numme wäge dr Brandgfoohr sondern au, wil s hyfig Ufrier gee het drwäge.

Wo in de 1520er Johr d Reformation z Basel yygfiehrt worden isch, isch d Fasnacht em reformierte Yyfer nid zum Opfer gfalle, wie s in andere protestantische Stedt bassiert isch. 1529 isch d Fasnachtszit uf die drei Dääg vom Mändig bis zum Mittwuch noch em Aschermittwuch festglait worde und us däm Johr waiss mä au, ass sich d Lyt mit Larve verklaidet hai. Ass sich d Fasnächtler verklaidet hai, het die fromme Reet wohrschinlig nit allzusehr versteert, aber won e baar von ene am Aafang vo de 1530er Johr blutt in dr Strooss hai afo umedanze, het mä sä yyglocht. 1546 isch s Verklaide, s Pfyyfe und s Drummle verbotte worde und 1555 het mä fir e Fasnachtsfyyr fimf Pfund Buess iberkoo. Vor allem d Zymft sis gsi, wo d Fasnachtdraditione gege d Verbot vo dr Oobrikait verdaidigt hai. Bi dr Musterig vo 1540 si 600 jungi Manne im Harnisch mit Schwärt und Hellebarde dur d Stadt zooge, und sit denn hai d Stadtquardier Umzyyg veraastaltet. Wär bi dene Umzyyg het welle mitmache, het sich e Blatz miesse kaufe. Es syy also vor allem die Mehbessere gsi, wo mitgmacht hai. Aber au die si gueti Lokalpatriote gsi und hai meh as ainisch mit dene us andere Quardier gschleeglet. 1757 zum Bischbil hai d Glaibasler d Stainlemer abgschlage und ihne ihri Gwehr wäggnoh.

Wenn friener d Fasnacht verbotte worde isch, wil si unsittlig sig, so het mit dr Helvetik d Baasler Oobrigkait naiji Brobleem mit dr Fasnacht ghaa und het sä verbotte, wil si Angst vor enere Kritigg am naije Reschyym ghaa het. Wo die helvetisch Revoluzioon ume gsi isch, het mä wider derfe fyyre, bis 1807 d Kiirche e Verbot duuregsetzt het.

Vo de 1830er Joor aa het d Bevelkerig wildi Stroossefasnachte gfyyrt. Schnitzelbängg si 1832 zum erste Mol erwäänt worde. 1833 het dr Metzger Bell scho am vieri am Morge in dr Stadt afo Lärm mache, aber wil s ungsetzlig gsi isch, zelt s nit as dr erst offiziell Morgestraich. Im Joor druf isch d Fasnacht z Baasel usgfalle, wäge dr Schlabbe, wo d Baaselbieter de Stedter am 3. August 1833 bi dr Hülfteschanze byybroocht hai und wo denn zur Dailig vom Kantoon gfiert het. Im neggste Joor het me aber wider derfe fyyre und zum erste Mol isch e Morgestraich am vieri offiziell erlaubt worde und isch vo denn aa Dail vom Bruuch. Wo 1845 d Bolizei verbotte het, mit Faggle in de Stroosse umezlaufe, het mä zuenigi Ladärne afo bruuche und uf die het mä kenne bissigi Värsli schryybe und karikaturistischi Bildli moole. Um 1858 het dr Verain «Quodlibet» d Fasnacht im Groossbaasel afo organisiere und e bitz speeter het s «Wurzegraber-Kämmerli» s Glyyche im Glaibaasel gmacht.

In de 1870er Joor si die erste Clique, wo denn no Fasnachtsgsellschafte ghaisse hai, entstande. Die eltisti Clique, wo no existiert, isch d VKB («Vereinigte Kleinbasler»), wo 1884 gründet worde isch. Die Clique hai s Drummle und Pfife pflägt, wie mä s scho im 16. Joorhundert bi de Mustrige het kenne heere. Si hai d Muusig witerentwigglet und au vili Elimänt us usländische Dradizioone ibernoo. Am 26. Februar 1906 hai s Quodlibet und s Wurzegrabekämmerli in dr Halle vo dr Burgvogtei luden e Drummelkonzärt veraastaltet, wo denn s jöörlige «Drummeli» drus worde isch. 1911 het s Fasnachts-Comité afo d Fasnacht organisiere und het, zum sä z finanziere, Fasnachtsblagette afo verkaufe. Au e Fasnachtsfierer het s Comité uusegee, wo sit 1949 «Rädabäng» haisst.

Wäärend em Erste Wältkrieg 1914 bis 1918 isch d Stroossefasnacht verbote gsi, aber s Drummeli het stattgfunde und isch guet bsuecht gsii. Vo 1920 aa het s wider Fasnacht gee und immer mee Clique si entstande. Guggemuusige si ufkhoo, und am Mändig und am Mittwuch hai Cortèges stattgfunde. Vo 1940 bis 1945 het s wägen em Zwaite Wältkrieg non emol kai Stroossefasnacht gee, und d Baasler häi sich wider mit em Monstre müesse begniege.

Noch em Krieg het sich die modärni Massefasnacht afo uusebilde. 1950 hai s Comité, d Bolizei und d Basler Verkeersbetriib abgmacht, ass wäärend dr Fasnacht d Innestadt für e Stroosseverkeer gsperrt wird. Nöiji Clique und Guggene si gründet worde. D Zaal vo de vorfasnächtlige Veraastaltige isch gstiige. Au sust isch e Hufe andersch worde. D Buebe vom Waisehuus hai vor em Krieg ooni Larve miesse drummle und d Maitli hai nid emol döfe mitmache. Wenn mä dennzumol no mit eme gschminggte Gsicht het kenne umelaufe, isch das vollkomme tabu worde. D Räppli si emol Kartongstyggli us de Bandwääbereie gsi und nid bsundrigs broduzierti Gomfetti. Au Spröi het mä sich friener aagheit und dä het fiirchterlig grazt, wenn er under s Hemmli khoo isch, und Hienerbai und Hienerfäädere, was us hygienische Grind verbote worde isch.

Dr Fasnachtstermin

Werum as d Basler Fasnacht hyte e Wuche speeter duet aafoo as in de umliegende Stedt isch nid klar. Die iibligi Erkläärig isch as nooch dr Reformation anno 1520, Basel sy Fasnacht wytter gfyyrt het, während alli andere reformierte Regione offiziell drmit uffgheert hänn. Me sait as, zem sich vo de katholische Bryych zunterschaide d Fasnacht im Joohr 1529 e Wuche speeter aagsetzt worden isch. Es git aber kaini Schrifte, wo die Theoryy wurde bistätige. Erscht 200 Joor speeter wärde die Resolutione vo 1529 erwähnt. Hitzedaags gilt d Basler Fasnacht als die ainzigi groossi proteschtantischi Fasnacht uff dr ganze Wält.

Hischdooriker wyyse zuedäm druff hi, as dr katholisch Fasnachtstermin scho 1091 uff em Konzil z Benevent säggs Daag noch vorne gschobe worden isch, will me d Sunntige vo dr vierzigdäägige Faschtezyt usgno hett. Dodrmit isch dr Afang vor Faschtezyt um säggs Daag uff dr hitigi Äschermittwuch fiiregruggt. Bis wyt ins 16. Joorhundert hän beidi Fasnachtstermin näbenenader exischtiert: Zem aine d "Heere-" oder "Pfaffefasnacht", wo am Äschermittwuch z Änd gangen isch und – wies dr Name scho adyttet – vor allem vo de meehbessere Krais gfyyrt worden isch. Zem Andere isch am alte Termin d Buurefasnacht vom gmaine Volk gfyyrt worde. D Basler Fasnacht findet dodrmit wie die z Lieschtel am alte Termin statt. Die Theori isch aber nid ooni Widerspruch, miessti doch noch iire dr Morgestraich scho am Samschtig stattfinde und nid erscht am Mäntig.

Kurioses

• Im 2002 hän d Basler Stadtwärgg s Strooseliecht e Minute z frieh am 03:59 ussgschalte. Trozdämm isch d Fasnacht wie immer bis am Dunnschtig am 4:00 gange. Drumm het d Fasnacht 2002 ai Minute lenger duurt als normal.
• Vom Samschtig uff dr Sunntig vor em Morgestraich 2006 hets innerhalb vo wenige Stund ebbe 50 cm Neyschnee geh, wo d Innestadt vo Basel blockiert hänn. S het e Grossyysatz bruucht zem d Stadt rächtzyttig fir d Fasnacht vom Schnee z befreie. No nie bishär isch e Fasnacht mit meh Schnee duuregfiert worde (scho gar nid mit frisch gfallenem Schnee). 50 cm sinn die drittheggschti Schneemängi und die allerheggschti Neuschneemängi, wo je in Basel gmässe worde sinn.

Literatur

• Paul Koelner: Die Basler Fasnacht. Basel 1913
• Fasnacht – Mythos und Missverständnis. Essay. Kultur- und Freizeitmagazin der Basler Zeitung, 9. Februar 2008

Weblink

 Commons: Basler Fasnacht – Sammlig vo Multimediadateie

• Basler Fasnacht Online
• Fasnachts-Comité
• Dossier "Die Basler Fasnacht" uff altbasel.ch

Fuessnoote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Basler_Fasnacht“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Carnival_of_Basel“ vu de änglische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.