Feliks Dzerjinski

Feliks Edmundoviç Dzerjinskiy
Rusça:Феликс Эдмундович Дзержинский

Lehçe:Feliks Edmundowicz Dzierżyński
Feliks Edmundoviç Dzerjinskiy Rusça:Феликс Эдмундович Дзержинский Lehçe:Feliks Edmundowicz Dzierżyński
Çeka Başkanı
	Görev süresi; 20 Aralık 1917 - 6 Şubat 1922
Yerine geldiği	Kurum yeni kuruldu
Yerine gelen	GPU Başkanı olarak kendisi
GPU Başkanı
	Görev süresi; 6 Şubat 1922 - 15 Kasım 1923
Yerine geldiği	Çeka Başkanı olarak kendisi
Yerine gelen	OGPU Başkanı olarak kendisi
OGPU Başkanı
	Görev süresi; 15 Kasım 1923 - 20 Temmuz 1926
Yerine geldiği	GPU Başkanı olarak kendisi
Yerine gelen	Vyaçeslav Rudolfoviç Menjinskiy
Kişisel bilgiler
Doğum	11 Eylül 1877; Vilna, Rus Çarlığı
Ölüm	20 Temmuz 1926 (48 yaşında); Moskova, Sovyetler Birliği
Partisi	Rusya Komünist Partisi (Bolşevik)
Evlilik(ler)	Sofia Dzerjinskiy
Mesleği	Bürokrat, Siyasetçi
;

Feliks Edmundoviç Dzerjinskiy (Lehçe: Feliks Edmundowicz Dzierżyński, Rusça: Феликс Эдмундович Дзержинский), (11 Eylül 1877, Vilna, Rus Çarlığı {Bugün Vilnius, Litvanya} - 20 Temmuz 1926, Moskova, SSCB), Demir Feliks (Rusça: Железный Феликс, Jelezniy Feliks) lakabıyla bilinen Sovyetler Birliği'nin ilk istihbarat ve gizli servisi Çeka'nın kurucusu ve ilk önderi.^[1] Bolşevik devrimci ve Rusya Komünist Partisi (Bolşevik) Merkez Komitesi üyesi (1917-1926). RKP (B) Politbüro üyesi (1924-1926).

Dzerjinskiy sınıf düşmanlarına karşı uzlaşmaz tavrıyla, soylular, Kazak subaylar, din adamları, fabrikatörler ve toprak aristokratlarına karşı müsamaha göstermeden sert mücadelesiyle dikkat çekmiş ve bu sayede Rusya'da devrimci politikanın güçlenmesinde etkili olmuştur.

Biyografi

Polonyalı büyük toprak sahibi soylu ve öğretmen olan Edmund Yosifoviç Dzerjinskiy'nin oğludur. Sekiz kardeşi olan Feliks'in 5 yaşındayken babası öldü. Feliks çocukluğunda bir rahip (Rusça: Ксёндз, Lehçe:Ksiądz ) olmayı hedefliyordu.^[2]

Dzerjinskiy, 1895'te Litvanya Sosyal Demokrat Partisi'nin Kaunas (Kovno) örgütüne girdi. Parti örgütçüsü olarak görevler aldı. 1897-1908 arasında devrimci eylemlerden dolayı Rus çarlık polisince beş kez tutuklanmasına karşın, sürgüne gönderildiği Sibirya'dan^[1] her defasında kaçmayı başardı. Çeşitli zanaat dallarında ve fabrikalarda çalışarak geçimini sağladı.

1897 yılında Kovno cezaevinde bir yıl hapis yattıktan sonra 1898'de Ural Dağları'nın doğusunda Nolinsk iline sürgüne gönderildi. Orada bir fabrikaya girdi ve çalışırken işçiler arasında devrimci propaganda faaliyetlerine başladı. Ağustos 1899'da sürgün bölgesinden kaçmayı başardı.

Dzerjinskiy kısa sürede profesyonel bir devrimci oldu. 1900 yılında Polonya - Litvanya Sosyal-Demokratları'nın düzenlediği ilk kongreye katıldı. Şubat 1900'de tekrar tutuklandı ve Varşova'da hapsedildi. Ancak yine kaçmayı başardı ve Polonya-Litvanya Sosyal-Demokratları'nın Berlin'deki kongresinde partinin dış komite sekreteri seçildi. Kraków'da Kızıl Bayrak gazetesinin ve illegal eserlerin yayınlanmasında görev aldı.

İlk isyan hareketleri ve RSDİP üyeliği

Rus-Japon Savaşı sırasında 1904-1905 yıllarında fabrikalarda işçi protestolarının ve grevlerin ortaya çıkmasında etkili oldu. 1905 Devrimi'ne katılarak Polonya-Litvanya Sosyal Demokrat Partisi'nin önderleri arasına girdi.

1906'da Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin IV. Kongresi'ne Polonya temsilcisi olarak katıldı. 1907'de RSDİP Merkez Komite üyesi seçildi. Ancak 1909'da en soğuk bölgelerden olan Kuzeydoğu Sibirya'da Yenisey bölgesinde ağır işçilikle sürgün cezasına çarptırıldı. Kasım 1909'da Gorki 'nin de bulunduğu İtalya'nın Capri adasına kaçtı. 1910'da tekrar Polonya'ya geçerek devrimci faaliyetlerini sürdürdü. Mart ayında parti sekreteri Sofia Muşkat ile evlendi. Sosyal Demokrat adlı gazetenin yayın kurulunda görev aldıysa da gazetenin editörleri ile devrimci taktikler konusunda anlaşmazlığa düştü ve onları pasif kalmakla suçladı.

Daha sonra devrimci çalışmalarını Rus Çarlığı'nda ve Batı Avrupa'da sürdürdü. 1912'de altıncı kez tutuklandı ve 1917 Şubat Devrimi'ne değin hapiste kaldı. Dzerjinskiy toplam 11 yıl hapis yattı ve pek çok kez kürek mahkûmu olarak ağır işlerde çalıştırıldı.^[3]

Devrim ve Çeka Başkanlığı

1917 Şubat hareketinden sonra RSDİP Moskova Komitesine seçildi. Moskova'da Kızıl Muhafızları örgütleyerek Ekim Devrimi hazırlıklarında görev aldı. RSDİP toplantısında silahlı ayaklanma kararını destekledi. II. Sovyetler Kongresi'ne katılarak Petrograd Sovyeti Merkez Yürütme Kurulu Başkanı ve Petrograd Askeri Devrim Komitesi üyesi seçildi.^[1] Devrim sırasında Posta-Telgraf bölümünde haberleşme faaliyetleriyle ilgili görev aldı.

19 Aralık 1917'de Halk Komiserleri Konseyi toplantısında devlet dairelerinde sabotaj ve karşı-devrimci faaliyetler konusunda bir rapor sundu. Bu rapor Tüm Rusya Karşı-Devrim ve Sabotajla Mücadele Olağanüstü Komisyonu'nun (Rusça: Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем /Kısaca: Çeka) kuruluşunda bir teklif niteliği kazandı ve 6 Şubat 1918'de ilk Sovyet istihbarat ve gizli servisi Çeka kuruldu.

Dzerjinskiy'nin en yakınındaki çalışma arkadaşı Martin Latsis şöyle demiştir:^[4]^[5]

Feliks Edmunoviç, Çeka için seçilebilecek en uygun kişiydi.

23 Şubat 1918'de Komünist Parti Merkez Komite toplantısında Brest-Litovsk Antlaşması'nın imzalanması tartışmalarında çekimser oy kullandı. Alman Büyükelçisi Mirbach'ın öldürülmesinde güvenlik zafiyetinden kendini suçladı ve 7 Temmuz 1918'de Çeka başkanlığı görevinden istifa etti. Ancak Lenin'in isteğiyle 22 Ağustos'ta yeniden bu göreve atandı. Ülkede başlayan Beyaz Terör hareketine ve sınıf düşmanlarına karşı mücadelede acımasız tavrıyla dikkat çekti.^[6]

Dürüst, ama acımasız bir kişi olarak ün kazandı.^[7]

Sovyet-Polonya Savaşı (1919-1920) sırasında Kızıl Ordu, Polonya kuvvetlerini batıya doğru sürerken Dzerjinskiy, Bolşevik hükûmetinin denetiminde kurulan Polonya Devrimci Komitesi Başkanlığına atandı. Sovyet ordusunun geri çekilmek zorunda kalmasından sonra, yeniden Rusya'daki çalışmalara ağırlık verdi. Çeka başkanlığının yanı sıra 1919'da İçişleri Halk Komiseri, 1921'de de Ulaştırma Halk Komiseri olarak görev yaptı. 1924'te Lenin'in ölümünden sonra iktidar mücadelesinde Stalin'i kararlılıkla destekledi. Yüksek Ekonomik Konsey başkanlığına getirildi ve Politbüro aday üyeliğine seçildi.

20 Temmuz 1926'da bürokrasi meselelerinin eleştirildiği Merkez Komite toplantısında kalp krizi geçirerek öldü.^[1] Naaşı 22 Temmuz'da Kremlin Duvarı Mezarlığı'na defnedildi.