Engelli ayrımcılığı
| Makale serilerinden |
 |
Engelli ayrımcılığı, anapirofobi veya bazı kaynaklarda ableizm,[1] engelli bireylere yönelik ayrımcılık ve toplumsal ön yargıdır. Engelli ayrımcılığı, karakteristik olarak engellileri engelli olmayanlardan daha aşağıda konumlandırır.[2] Temelinde insanlara "sağlamlık" gibi bazı yetenekler, beceriler ve karakteristik özelliklerin atanması ve yadsınması yatar.
Engelli ayrımcılığı, engelli olmayanlar lehine bir tutum geliştirmek (ableizm) veya engelli karşıtı bir tutum geliştirmek şeklinde (disableizm) cereyan edebilir. Ancak ableizm terimi daha kapsayıcıdır.[3]
Genel veya belirli engellerle ilgili doğru olmayan basmakalıp düşünceler vardır. Örneğin; her engellinin tedavi olmak istediği, tekerlekli sandalye kullananların zihinsel engelli olduğu veya görme engellilerin özel bir içgörüye sahip olduğudur.[4] Bu tür basmakalıp düşünceler engelli ayrımcı politikalar ve uygulamalara kapı aralayabilir. Engelli bireylere yönelik olumsuz tutum ve davranışları güçlendirir.[5] Etiketleme, eylem seçeneklerini kısıtladığında veya insanların kimliklerini değiştirdiğinde insanları etkiler.[6]
Engelli ayrımcı toplumlarda, engelli bireyler ya aşağı değerde ya da değersiz görülür. Çoğu zaman onlara gözden çıkarılabilir olarak bakılır. 20. yüzyılın başındaki öjenik hareketler, engelli ayrımcılığının bir ifadesidir.
Engelli ayrımcılığı, ilk elden engelli olan ve engelli ayrımcısı tutuma maruz kalmış kişilerin yazdıkları okunarak daha iyi anlaşılabilir. Engellilik Çalışmaları, engelli olmayan insanların engelli ayrımcısı tutumu daha iyi irdeleyebilmeleri için yararlı bir akademik disiplindir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kanada
[değiştir | kaynağı değiştir]Kanada'da ableizm, engelli insanlara karşı kaygı, korku, düşmanlık ve nefret duygularını ifade eden bir söylem, davranış ve yapı kümesidir.
Kanadalı engelliler, ulaşım şebekesi gibi önemli altyapılara erişememe, kısıtlayıcı göçmen politikaları, engelli kişilerin çocuk sahibi olmasını önlemek için zorla kısırlaştırma, yetersiz istihdam fırsatları, minimum yaşam standardını karşılayamayacak kadar düşük ücretler ve standartların altında koşullarda çalıştırılma gibi çeşitli ayrımcılık türleriyle karşı karşıya kalmıştır veya kalmaya devam etmektedir. Bu ayrımcılıklar, engelli kişilerin yaşam kalitesini ve refahını önemli ölçüde etkilemektedir.[7]
Kanada hükûmeti tarafından uygulamaya konulan kemer sıkma tedbirleri, engelli bireyleri istismara maruz kalma riskiyle karşı karşıya bırakan fon kesintileri gibi uygulamalar nedeniyle zaman zaman "engelli ayrımcılığı" (ableist) olarak nitelendirilmektedir.[8]
Nazi Almanyası
[değiştir | kaynağı değiştir]1933 yılı Temmuz ayında Hitler ve Nazi hükümeti, "Kalıtsal Hastalıklı Kişilerin Soyunu Önleme Yasası"nı yürürlüğe koydu. Bu yasa, esasen, kalıtsal olarak engelli olarak kabul edilenlere zorunlu kısırlaştırma uygulamasını getirdi. Örneğin, akıl hastalığı, körlük ve sağırılık gibi durumlar kalıtsal hastalıklar olarak görülüyordu ve bu nedenle bu engellilere kısırlaştırma uygulandı. Kanun ayrıca engellilere karşı propaganda yarattı; engelliler, Aryan ırkının ilerlemesine katkı sağlamayan önemsiz bireyler olarak gösterildi.[9]
1939 yılında Hitler, Aktion T4 olarak bilinen gizli ötanazi programı kararnamesini imzaladı. Bu kararname, kronik nörolojik ve psikiyatrik rahatsızlıkları teşhis edilen seçilmiş hastaların öldürülmesini yetkilendiriyordu. Program, 1941 yılında Hitler tarafından kamuoyunun baskısı üzerine resmen durdurulmadan önce yaklaşık 70.000 engelli insanın hayatını aldı. Ancak uygulamanın kamuoyu dışında gayriresmi olarak devam ettirildiği ve 1945'te Hitler rejiminin sona erdiği tarihe kadar toplam 200.000 veya daha fazla kişinin ölümüne yol açtığı düşünülmektedir.[10]
Birleşik Krallık
[değiştir | kaynağı değiştir]
Birleşik Krallık'ta, engelli ayrımcılığı 1995 Engelli Ayrımcılığı Yasası ve 2005 Engelli Ayrımcılığı Yasası ile yasadışı hale geldi. Bu yasalar daha sonra, esas hukuku koruyarak, 2010 Eşitlik Yasası ile yürürlükten kaldırıldı. 2010 Eşitlik Yasası, çoklu ayrımcı davranışlara karşı korumaları bir araya getirdi (engellilik, ırk, din ve inanç, cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği, yaş ve gebelik - "korunan özellikler" olarak adlandırılır).[11]
2010 Eşitlik Yasası kapsamında, doğrudan ayrımcılık (madde 13), dolaylı ayrımcılık (madde 6, madde 19), taciz (madde 26), yıldırma (madde 27), engellilikten kaynaklanan ayrımcılık (madde 15) ve makul düzenlemeler yapmamanın ihmali (madde 20) gibi çeşitli ayrımcılık biçimlerini ele alan yasaklar bulunmaktadır.[12]
Amerika Birleşik Devletleri
[değiştir | kaynağı değiştir]ABD tarihine baktığımızda, engelli Amerikalılar tıpkı diğer birçok azınlık grubu gibi çoğu zaman ayrımcılığa uğramış ve belirli hakları reddedilmiştir.[13] 1800'lerde, engelli bireylere bakış açısı dini yaklaşımdan daha bilimsel bir yaklaşıma doğru kaymış ve daha fazla sayıda engelli birey muayene edilmeye başlanmıştır.[14] Bu dönemde toplumda var olan damgalanma, II. Dünya Savaşı'ndan sonra engelli olarak dönen birçok Amerikalı gazinin ardından değişmeye başlamıştır. 1960'larda Amerika'daki vatandaş hakları hareketini takip ederek, engelli hakları hareketi de dünya genelinde sesini duyurmaya başlamıştır. Bu hareketin amacı, tüm engelli bireylere eşit haklar ve fırsatlar sağlamaktı. 1970'lere kadar Amerika Birleşik Devletleri'nde engelli ayrımcılığı (ableism) genellikle yasalarla meşrulaştırılıyordu. Örneğin, birçok bölgede yürürlükte olan "çirkinlik yasaları", görünümünü bozan hastalık veya şekil bozuklukları olan kişilerin sokağa çıkmasını yasaklıyordu.[15]
BM Engelli Hakları Sözleşmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mayıs 2012'de, Birleşmiş Milletler (BM) Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme Türkiye tarafından onaylandı. Sözleşme, istihdam dahil olmak üzere engellilik temelli ayrımcılığın kabul edilemezliğini ortaya koymaktadır. Ayrıca, değişiklikler, engelli kişilerin haklarını korumak için idari prosedürde ve mahkemede olmak üzere önemli ölçüde daha fazla fırsat yaratmak için yasal bir temel oluşturmaktadır. Yasa, tüm tesis sahiplerinin ve hizmet sağlayıcıların engelli insanlar için diğerleriyle eşit koşullar yaratmak için yerine getirmeleri gereken özel yükümlülükleri tanımlamıştır.[16]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Oxford University Press, "Oxford Dictionaries Online: 'ableism'", Oxford Dictionaries Online, Retrieved 12 March 201h.
- ^ Linton, Simi (1998). Claiming Disability Knowledge and Identity. New York: New York University Press. p. 9.
- ^ "Disablism and ableism | Disability charity Scope UK". Scope (İngilizce). 29 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2020.
- ^ "Sutherland, A.T. 'Disabled We Stand', Chapter 6 'Stereotypes of Disability', Souvenir Press, 1982" (PDF). 2 Kasım 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Wüllenweber, Ernst; Theunissen, Georg; Mühl, Heinz (2006).
- ^ "Geistige Behinderung – Normtheorien nach Speck und Goffman".
- ^ "Policy on ableism and discrimination based on disability". Ontario Human Rights Commission. 5 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2018.
- ^ Tutton, Michael (4 Haziran 2018). "'Ableist' bias left people with disabilities without housing, N.S. inquiry told". National Post. 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2018.
- ^ "People with Disabilities — United States Holocaust Memorial Museum". www.ushmm.org. 7 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "T4 Program – Definition and History". Encyclopedia Britannica. 13 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2019.
- ^ "Equality Act 2010 - Explanatory Notes". legislation.gov.uk. 24 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024.
- ^ "Equality Act 2010 (Contents)". legislation.gov.uk. 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024.
- ^ Faville, Andrea. "A Civil Rights History: Americans with Disabilities". Knight Chair in Political Reporting. 1 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024.
- ^ "Ableism". National Conference for Community and Justice. 4 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024.
- ^ Sommer, Shannon (6 Eylül 2011). "The Ugly Laws: Disability In Public — Galaxy Book Review". rootedinrights.org. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2019.
- ^ Дискриминация инвалидов запрещена в России с 1 января — РИА Новости (Discrimination of disabled people is prohibited in Russia since January 1 12 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - RIA News)
