Artdamaksıl genizsil ünsüz
| Artdamaksıl genizsil ünsüz | |
|---|---|
| [ŋ] | |
| Ses örneği | |
Artdamaksıl genizsil ünsüz sürekli, tonlu, art damak ünsüzüdür. IPA'da [ŋ] olarak ifade edilir. Genellikle <ñ> harfiyle gösterilir. Türkçede hâlâ yaşayan bir sestir ancak Türkiye Türkçesinde gösterimi yoktur. Kazak Türkçesi, Türkmen Türkçesi gibi çoğu Türk dilinde gösterilir. Kiril Abecesi kullanan Türk dillerinde n sesine karşılık gelen harfe kuyruk çizilmesi ile (Ң) gösterilir.
Türk dillerinde bu ses tamlama eki olan +ıñ/+nıñ ekinde ve belirli sözcüklerde bulunur. Bu sözcüklere birkaç örnek aşağıdaki başlıklarda verilmiştir.
Anadolu Türkçesinde ŋ sesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı Türkçesinde bu sesi göstermek için kef harfinin değiştirilmiş (üç noktalı) bir biçimi (ڭ, nef, kâf-ı nûnî) kullanılmıştır. Ancak, o zamanlar matbaalarda bu harfin kalıbı bulunmadığı zaman yerine kef konduğu görülür. Örnegin deñiz sözcüğü دكز (sağdan sola /d/+/k/+/z/) olarak yazılabiliyordu.
Osmanlı Türkçesinde ŋ sesi içeren birkaç sözcük
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ana madde: Osmanlıcadaki ŋ sesli sözcükler.
Mersin Ağzında ŋ sesi içeren birkaç sözcük
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ana madde: Mersin Ağzında ŋ sesli sözcükler.
Mersin Ağzında İstanbul Ağzında Anlamı ve derlendiği bölge añdaç[2] andaç hatıra, armağan (Ayvagediği, Erçel/ Mersin; Karadiken/ Tarsus; Çiğrin Mah., Sütlüce, Gülnar/ Çamlıyayla) ay aydıñ[2] ay aydın besbelli, açık seçik (Dayıcık/ Gülnar) yiñi[2] yeni yeni (Çömelek/ Mut)
Eski Türkçede (Göktürk ve Uygur) ŋ sesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Orhun yazıtlarında bu sesi göstermek için Göktürk abecesindeki 
tamgası kullanılmıştır. Bu tamga, ideografik olarak "yükseklik/büyüklük gösteren bir adam" biçiminde yorumlandığında gerçekten bu tamganın tek başına kullanımını veren "büyük, yüksek olan" anlamı ile örtüşür. Çağdaş Türkçede bu sözcük/tamga "en" pekiştirme sıfatı olarak varlığını sürdürür.
Göktürk abecesinde ŋ sesi içeren birkaç sözcük
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ana madde: Orhun yazıtlarındaki ŋ sesli sözcükler.
Yazıçevrimi olarak Türkiye Türkçesinde Eski Türkçede eñ en (pekiştirme sıfatı) 
teñri tanrı 
teñiz deniz 
Ön Türkçede ŋ sesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ön Türkçede de, başka abeceler kullanılmasına karşın bu ses bulunur. Örneğin Hunlar, Çin yazısı kullanmışlardır. [kaynak belirtilmeli]
Çin yazısıyla yazılmış ŋ sesi içeren birkaç Hunca sözcük
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ana madde: Huncadaki ŋ sesli sözcükler.
- Çin'in kuzeyinde Han sülalesi döneminde (M.Ö. 206 ile M.S. 220 arası) yedi yüzyıl süren bir imparatorluk olan Hunlar (Hsiung-nu'lar), Çin kaynaklarında Çin yazıçevrimiyle geçmiş sözcükler bırakmıştır. Bu sözcüklerin tanınınıp anlaşılması zordur, çünkü Çin yazısında /l/ ve /r/ ünsüzleri ayırsanamaz, /ö/ ve /ü/ ünlüleri de bulunmaz.
Ön Türkçe Türkçede Eski Türkçe Çin yazısından çevrim Çin yazısında täñri[3] tanrı, gök teñri ç'eñ-li talıkıñ[3] çıkın! (emir tümcesi) taşıkıñ 't'iei-lied-kañ kiñ-lak[3] Ye Uyg kıñırak (kıngrak, geniş bıçak) kıñrak kiñ-lu
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Tuğrul Çavdar Kişisel sayfası - Türkçede nazal n içeren sözcüklerin bir listesi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, 1927 baskısı (Arap harfli) 1. cilt.
- ^ a b c Gülseren Tor, Mersin Ağzı Sözlüğü, Türk Dilleri Araştırmalaır Dizisi: 38, Yayımcı: Mehmet Ölmez, İstanbul 2004. ISBN 975-7981-24-9
- ^ a b c Talat Tekin, Hunların Dili, Doruk Yayınları, 1. Baskı, ISBN 975-553-043-6
 | Dilbilim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |