Abdullah bin Zübeyr
Abdullah bin Zübeyr | |
|---|---|
 Abdullah bin Zübeyr'in adına basılmış gümüş dirhem | |
| Doğum | Mayıs 624 Medine |
| Ölüm | Kasım 692 Mekke |
Abdullah bin Zübeyr (Arapça: عبد الله بن الزبير; 624-692), İkinci Emevi halifesi Yezid'e biat etmeyerek isyan başlatan ve Mekke'de karşı halifeliğini ilan ederek 692'deki öldürülüşüne kadar Emevilerle mücadele eden tabiin.
Zübeyr bin Avvam ve Esma bint Ebu Bekir'in oğlu ve ilk halife Ebu Bekir'in torunu olan İbnü'z-Zübeyr, Kureyş'e mensuptu ve İslam'ın ilk dönemlerinde Medine'ye göç eden Muhacirler arasında doğan ilk çocuktu. Gençliğinde, babasıyla birlikte Suriye ve Mısır'daki ilk Müslüman fetihlerine katıldı ve daha sonra sırasıyla 647 ve 650'de Kuzey Afrika ve Kuzey İran'ın Müslüman fetihlerinde rol oynadı. Birinci Fitne sırasında, teyzesi Ayşe'nin yanında Halife Ali'ye (h. 656-661) karşı savaştı. İlk Emevi halifesi I. Muaviye'nin (h. 661-680) sonraki saltanatı sırasında İbnü'z-Zübeyr hakkında çok az şey duyulsa da, ikincisinin oğlu I. Yezid'i halefi olarak belirlemesine karşı çıktığı biliniyordu. Abdullah bin Zübeyr, Hicaz'ın (Batı Arabistan) önde gelen Müslüman grupları olan Kureyş ve Ensar'ın pek çok kesimiyle birlikte, halifeliğin Emeviler'e ait miras yoluyla intikal eden bir kurum olmasına karşı çıktı.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Medine'de Muhacirundan doğan ilk çocuktur.[1] Benî Esed kabilesine mensup olup henüz gençliğinden itibaren İslâm Ordusu ile Bizans ve Sâsânî İmparatorluğu'na karşı yapılan birçok savaşa katıldı. Yine Tunus bölgesine 647 veya 649'da düzenlenen bir seferde Bizans İmparatorluğu Afrika Eksarhı olan Gregori'yi öldürerek zaferin kazanılmasında önemli bir rol oynadı.
Cemel Muharebesi'nde teyzesi Ayşe bint Ebu Bekir ve babası Zübeyr bin Avvâm'ın yanında, Ali'ye karşı savaşmıştır.
I. Yezîd dönemi ve Emevilere karşı ayaklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]
Abdullah bin Zübeyr, kendisi gibi I. Yezîd'e biat etmeyen Hüseyin bin Ali'nin Kerbela'da aile efradıyla birlikte öldürülmesinin ardından hilafetini ilan etti ve Mekke, Medine ve Hicaz halkı ona biat etti.
Halkın Emevilere karşı tutumunu ve otorite boşluğunu akıllıca kullanarak hükmettiği alanı Arabistan'ın güneyi, Irak, Suriye'nin büyük bölümü, Mısır'ın bir bölümü olmak üzere genişletti. Bunun üzerine Yezîd, Mekke ve Medine üzerine bir ordu gönderdi. Abdullah, bu orduya karşı Mekke'yi üç ay boyunca savundu. Yezîd'in ölüm haberi gelince Emevî ordusu kuşatmayı kaldırarak Şam'a dönmek zorunda kaldı.
Abdullah bin Zübeyr İsyanı'nın coğrafyası
[değiştir | kaynağı değiştir]Muaviye'nin ölümü sonrasında çıkan iç karışıklıklarda Kâbe Yezid'in askerlerince mancınıklar kullanılarak taşa tutulmuş, isabet alan karataş üç parçaya bölünmüş, Kâbe yıkılmıştır.[2] Kanadalı arkeolog ve İslam tarihi araştırmacısı Dan Gibson'a göre sözü edilen yıkım bugünkü Mekke şehrinde değil, bundan yaklaşık 1200 kilometre kuzeyde, Petra'da gerçekleşmişti. Araştırmalarında ulaştığı en eski camilerin kıble duvarlarının Petra'yı göstermeleri nedeniyle, bu bulgularla ayet, hadis ve siyer kaynaklarındaki diğer ipuçlarını bir araya getiren Gibson Muhammed'in Petra'da yaşamış ve buradan Medine'ye göç etmiş olduğu sonucuna ulaşmıştır. Ona göre Kur'an'da bahsedilen “bekke” veya “mekke” sözcükleri de Petra'yı ifade ediyordu. Müslümanların ilk kıblesi de Kudüs'teki Mescid-i Aksa değil Petra'da Al-Lat tapınağı olarak kullanılan kübik yapı olmalıydı. Gibson Petra'da İslam öncesi ve İbni Zübeyr öncesi erken İslam döneminde haccın nasıl icra şeklini anlattığı bir video yayınladı.
Bu yapı Müslümanların iç savaşlarından birisi olan Abdullah bin Zübeyr İsyanı sırasında mancınıklarla yıkılmış, İbni Zübeyr karataşı diğer kutsal eşyalarla birlikte alarak Emevi saldırılarından uzakta, bugünkü Mekke'nin bulunduğu yere taşımış, yeni tapınağı burada inşa etmişti. Emevilere karşı Abbasilerin desteğini kazanan yeni mekan birkaç yüzyıllık bir geçiş dönemi sonunda tamamen benimsenmiş, yeni yapılan camilerin yönü Mekke'ye dönük olarak inşa edilmeye başlanmış, Mekke Müslümanların yeni hac merkezi olmuştur.[3][4] Fakat bu iddiaya erken dönemde Müslümanların Kâbe'nin yerini doğru hesaplayamadıkları için bazı camilerde kıble yönünün yanlış olduğu gerekçesiyle karşı çıkılmaktadır.[5] Nitekim günümüze yakın tarihlerde inşa edilmiş bazı camilerin de kıble yönünün yanlış hesaplandığı belirtilmektedir.[6][7][8] Kâbe'nin bulunduğu Mekke'de bile bazıları 50 yıldan daha eski 200 civarında caminin kıble yönünün yanlış olduğu belirlenmiştir.[9][10] 7. yüzyılda yaşayan John bar Penkaye isimli Süryani bir yazarın Abdullah bin Zübeyr İsyanı devam ederken yazdığı kroniklerinde Kabe'nin taşınmasından veya Petra'dan bahsetmemesi, Kabe'nin konumunun çölün uzak noktalarında olarak bahsetmesi, Kabe'nin taşındığı veya aslında Petra'da bulunduğu iddialarının geçerliliğini yitirtmektedir.[11][12][13] Ayrıca Kehf Suresinde geçen al-Raqīm'in (الرقيم), Petra (Raqēmō) olduğu şeklinde görüş de bulunmaktadır.[14] 2.yüzyılda (100-200) yaşayan gök bilimci, matematikçi, filozof ve aynı zamanda coğrafyacı olan Batlamyus Arabistan'da bulunan 50 şehrin bir listesini yayınlamış ve liste "Macoraba" adlı bir şehri içermiştir. 1646 yılından beri süregelen spekülasyonlar olmakla beraber bu şehrin Mekke ile bağlantılı olduğuna dair tartışmalar sürmektedir. Son zamanlarda, antik haritaları yeniden oluşturmak ve konumlarını modern koordinatlara çevirmek için gelişmiş matematiksel modeller kullanan araştırmacılar, Mekke ve Batlamyus'un bahsettiği Macoraba şehrinin aynı yerde olduğunu doğrulayabildiler.[15]
Harre Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhammed'in torunu Hüseyin bin Ali'nin Kerbela'da öldürülmesinden sonra Abdullah bin Zübeyr Mekke'ye döndü, Yezid'i halife kabul etmediğini bildirip isyan bayrağını açtı. Hicaz'da ve Arabistan'da durumunu güçlendirmeye koyuldu. Medineliler önce I. Yezid'le durumu görüştüler ve sonra Medine'nin Emevi emirini şehirden atıp Abdullah bin Zübeyr tarafına geçtiler. Abdullah bin Zübeyr, I. Yezid'in Basra'daki Irak ve Kufe valisi olan Ubeydullah bin Ziyad'a karşıt olmak üzere, Irak'ta Kufe'ye bir vali gönderdi. Abdullah bin Zübeyr Mısır ve Suriye'de Emeviler'den hoşlanmayanlar tarafından tutulmaktaydı. Yezid, Basra'daki Irak valisi Ubeydullah bin Ziyad'a Hicaz'a ordusuyla gidip Abdullah bin Zübeyr'in isyanını bastırmasını istedi, ama Ubeydullah hasta olduğu bahanesiyle bunu kabul etmedi. Bunun üzerine Yezid 10.000 kişilik Suriyelilerden oluşan bir orduyu Müslim bin Ukbe El-Murri komutasında Hicaz'a gönderdi. Bu ordu Abdullah bin Zübeyr'i tutan ve çoğu Medineli Müslümanlardan oluşan bir ordu ile Harre bölgesinde savaştı. Bu savaş kanlı ve Medineli kadınlara tecavüzlerin yapıldığı bir katliama dönüştü.[16]
II. Muaviye ve I. Mervan dönemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]II. Muaviye, hüküm sürdüğü 683-684 yılları arasında, II. Muaviye savaş ve yeniden Hicaz'a hücum taraflısı değildi ve sadece 40 gün halifelik yaptıktan sonra tahtından ve halifelikten feragat etti. Başa geçen I. Mervan hüküm sürdüğü kısa dönemde (684-685) Mısır ve Suriye'yi hakimiyeti altına aldı. Haricilerin de bu dönemde, Irak merkezli bir isyan çıkarmalarıyla birlikte, Abdullah'ın hükûmeti Hicaz bölgesine sıkıştı.
Abdülmelik Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdullah bin Zübeyr, 685 yılında tahta çıkıp halife olan Abdülmelik bin Mervan'ın Haccac bin Yusuf komutasındaki ordusuyla yaptığı savaşı kaybetti ve 692 yılında bu savaşta öldürüldü.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "ABDULLAH b. ZÜBEYR b. AVVÂM". 14 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64
- ^ Data on Gibson's biography taken from his Web pages, his book Qur'ānic Geography and the Amazon author information to this book: [1] 21 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [2] 8 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [3] 26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [4] 31 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011)
- ^ King, David A. The Petra Fallacy
- ^ Sözcü Gazetesi, 70 yıllık caminin kıblesi yanlış çıktı!, 10/06/2019
- ^ Haber Türk, Kıblesi 18 derece yanlış olan cami 64 yıl sonra yıkıldı, 12.07.2020
- ^ Cumhuriyet, 47 yıllık caminin kıblesi yanlış çıktı, 12/06/2019
- ^ NDTV, 200 Mecca mosques face wrong direction?, 06/04/2009
- ^ BBC News, Mecca mosques 'wrongly aligned', 05/04/2009
- ^ S. Brock, A brief outline of Syriac Literature, Moran Etho 9, Kottayam, Kerala: SEERI (1997), pp.56-57, 135
- ^ Hoyland, Robert G. Seeing Islam as Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam;s. 197. The Darwin Press, Inc. (January 1, 1998).
- ^ Hoyland, R. (31 Aralık 2019). Seeing Islam as Others Saw It. Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press. ISBN 978-1-4632-3960-2. 16 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2021.
- ^ Shaddel, Mehdy (2017-10-01). "Studia Onomastica Coranica: AL-Raqīm, Caput Nabataeae*". Journal of Semitic Studies. 62 (2): 303–318.
- ^ Abshire, C.; Gusev, D.; Stafeyev, S.K.; Wang, M. (2020). "Enhanced Mathematical Method for Visualizing Ptolemy's Arabia". International Web Journal on Sciences and Technologies Affined to History of Cartography and Maps. Vol. 15, No. 1: 1–25.
- ^ http://tr.wikishia.net/view/Harre_Olay%C4%B1 24 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- Kerbela ve İmam Hüseyin'in Kıyamı Üzerine. 1998. İstanbul: Tüba Yay.
- Risâle-i Nûr.org, Abdullah bin Zübeyr Maddesi. 9 Ağustos 2008 tarihinde erişilmiştir.
