İspenç

İspenç, tarımla uğraşan Hristiyan reayadan Osmanlı Devleti'nin topladığı vergidir. Çift resminin (Osmanlılar’da çiftçinin elindeki toprak için ödemekle yükümlü olduğu bir vergi türü) yerini almış olan bir vergi olup her yetişkin Hristiyan erkeğin ödemesi gerektiği bir kişisel vergidir ve 25 akça değerindedir. Bu vergiyi ödeyenler çift resmi vergisi ödemezlerdi.

Etimoloji

İspence kelimesinin etimolojisine dair bilgiler yetersizdir. Joseph von Hammer'a göre kelimenin kökeni pencikten gelmekte, Ćiro Truhelka'ya göre ise "spenza"ya dayanmaktadır. Bununla birlikte, Halil İnalcık'a göre, Paul Wittek ve Dušanka Bojanić-Lukač’ın, ispencenin Slavca “mahallî feodal bey” anlamına gelen župan ile (jupan) ilgili olarak županitsanın Türkçeye geçmiş şekli olduğu şeklindeki açıklamaları akla yatkın görünmektedir.

Tarihçe

Osmanlılardan önce Sırp Duşan Kanununa (Sırpça: Dušanov zakonik) göre köylü, pronija (Osmanlı'daki timarın karşılığı) sahibi için iki gün çalışır, bir gün bağda hizmet eder ve bir gün hep birlikte ot biçerdi. Bunun dışında yılda bir hyperpyron (Bizans altın parası) verirdi. 14. yüzyılın ikinci yarısında bir hyperpyron yaklaşık 25 Osmanlı akçasına eşittir. Muhtemelen ispencenin kökeni, senede bir verilen bu vergiye dayanıyordu.

15. yüzyılın ilk yarısına ait defterlerde kelime “ispenc” ve “ispence” şeklinde kaydedilmiştir. Bu vergiye dair en eski kayıt I. Bayezid dönemine kadar (1389-1402) uzanmaktadır.