1873

**1873. po kalendarima**
Gregorijanski	1873. (MDCCCLXXIII)
Ab urbe condita	2626.
Islamski	1289–1290.
Iranski	1251–1252.
Hebrejski	5633–5634.
Bizantski	7381–7382.
Koptski	1589–1590.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1928–1929.
• Shaka Samvat	1795–1796.
• Kali Yuga	4974–4975.
	Kineski
• Kontinualno	4509–4510.
• 60 godina	Yin Voda P(ij)etao; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11873.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1840-e 1850-e 1860-e – 1870-e – 1880-e 1890-e 1900-e
Godine:	1870 1871 1872 – 1873 – 1874 1875 1876

Ovo je članak o godini 1873.

Godina 1873 (MDCCCLXXIII) je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru, odn. redovna godina koja počinje u ponedjeljak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj

januar - jul - Japanska diplomatska Iwakurina misija u kontinentalnoj Evropi (Francuska, Belgija, Holandija, Nemačka, Danska, Švedska, Austrougarska, Švajcarska)
1. 1. - Japanski kalendar: prelazak na Gregorijanski kalendar.
22. 1. - Britanski jedrenjak Northfleet potonuo u sudaru, 293 mrtvih.
22. 1. - Izbija treći Anglo-ašanti rat u Zlatnoj Obali (Gana).
30. 1. - Objavljen Vernov roman "Put oko sveta za 80 dana".

Februar/Veljača

11. 2. - Usled mnogih pobuna (npr. Treći karlistički rat) i štrajka u artiljerijskom korpusu, kralj Španije Amadeo I abdicira; Kortes proglašava Prvu špansku republiku (do 1874).
18. 2. - Vasil Levski obešen u Sofiji.
20. 2. - Kapetan John Moresby prisvojio za V. Britaniju mesto na kome se danas nalazi Port Moresby, glavni grad Papue Nove Gvineje.
28. 2. - Gerhard Armauer Hansen opisao Mycobacterium leprae, izazivač lepre.

Mart/Ožujak

3. 3. - Comstockovi zakoni u SAD zabranjuju slanje poštom pornografije i kontraceptivnih sredstava.
4. 3. - Predsednik SAD Ulysses S. Grant započinje drugi mandat.
22. 3. - Španska skupština ukinula ropstvo na Portoriku, vlasnici dobili nadoknadu a robovi moraju raditi još tri godine.
26. 3. - Aceški rat: Holanđani objavili rat vladaru Aceha na Sumatri, ali se u aprilu moraju povući zbog jakog otpora (sukobi će trajati do 1904).
29. 3. - Osnovana kompanija Rio Tinto nakon što su stranci kupili rudnik na španskoj reci Río Tinto u Andaluziji.

April/Travanj

1. 4. - Zakon o novcu u SAD okončava bimetalizam i postavlja dolar na zlatni standard - loše za zapadne rudarske interese i zadužene farmere.
1. 4. - Pored Nove Skotije potonuo britanski putnički brod RMS Atlantic, najmanje 535 mrtvih.
5. 4. (24. 3. po j.k.) - Umro predsednik srpske vlade Milivoje Blaznavac, od 2. (14.) aprila ga nasleđuje ministar inostranih dela Jovan Ristić ("liberal od 1868").
21. 4. - Frankfurtski pivski neredi: poskupljenje piva inicira nerede, u vojnoj intervenciji gine 20 ljudi.
24. 4. - U Lahaini na Havajima zasađeno indijsko drvo banjan, Ficus benghalensis, koje će postati najveće u SAD.

proleće - Srpski predsednik vlade Jovan Ristić u poseti Beču, razgovara sa Andrašijem i carem, primljen je srdačno - Austro-Ugarska će podržati srpski stav o železničkoj vezi sa Turskom kod Aleksinca, dogovoreno da se u Beču otvori poluzvanično srpsko diplomatsko predstavništvo, bez saglasnosti o čišćenju Đerdapa, dogovorena poseta kneza Milana^[1].

Maj/Svibanj

Sa Svjetske izložbe u Beču

1. 5. - 2. 11. - Svjetska izložba u Beču.
?3. 5. (21. 4. po j. k.) - Izlazi časopis "Glas Crnogorca" (raniji "Crnogorac").
5. 5. - Treći karlistički rat: važna pobeda monarhista u mestu Eraul u Navari, narednih meseci ulaze u Baskiju.
9. 5. - Gründerkrach: Crni petak, krah Bečke berze inicira Paniku 1873. koja se pretvara u globalnu Dugu depresiju (1873-79) a govori se i o Velikoj depresiji 1873-96.
10. 5. - George Smith pronašao u Iraku Ep Atrahasis^[2].
11. 5. - Vrhunac Kulturkampfa u Nemačkoj: donesen prvi od Majskih zakona kojim se državi daje odgovornost za obuku i imenovanje sveštenstva.
maj - Osnivačka skupština Sjedinjene mađarsko-srpske štedionice sa sedištem u Budimpešti^[3].
maj - Na okružnom vašaru u DeKalb, Illinois, Henry R. Rose prikazao bodljikavu žicu, što će preuzeti Joseph Glidden i Jacob Haish.

Krah Bečke berze

20. 5. - Levi Strauss i Jacob Davis dobili patent u SAD za ojačavanje džepova bakarnim zakovicama.
23. 5. - U Kanadi osnovana Severozapadna konjanička policija, osnova Kraljevske kanadske konjaničke policije od 1920.
24. 5. - Maršal Patrice de Mac Mahon je novi predsednik Francuske (do 1879) uz podršku desnice i monarhista.
24. 5. - U Londonu otvorena Alexandra Palace - izgorela u požaru već 9. juna, obnovljena 1875.
27. 5. - Heinrich Schliemann otkrio u Troji tzv. Prijamovo blago.
28. 5. - Ruski general Konstantin von Kaufman zauzeo Hivu, glavni grad Hivskog kanata.

Jun/Juni/Lipanj

Saborna crkva u Mostaru

4. 6. - Indijanski ratovi: hvatanjem "kapetana Džeka" (Kintpuash) okončan Modočki rat u severnoj Kaliforniji.
6. 6. - Schönbrunnska konvencija između Austrougarske i Rusije.
8. 6. - Ismail Paša Egipatski privoleo osmanskog sultana Abdul Aziza da mu izda ferman kojim je skoro priznata nezavisnost Egipta.
jun, polovinom - Iz Bos. Gradiške prebegla 24 ugledna trgovca preko Save, objavljuju "Spomenicu hrišćanskim silama"; Vaso Vidović na čelu delegacije otišao u Beč; i u Banjoj Luci je nemir među trgovcima^[4].
jun - Miletićeva interpelacija da se vladin komesar u Novom Sadu Laslo Majtenji pozove na odgovornost pod optužbom da je prekoračio ovlašćenja i zloupotrebio vlast^[5].
jun - Skupština varoši Pančeva protestuje vladaru zbog jednostavnog pripojenja banatskog dela vojne granice ugarskim županijama^[6].

Jul/Juli/Srpanj

1. 7. - Otok Princa Edwarda se priključio Kanadskoj Konfederaciji.
9. 7. - Zakon o moneti u Nemačkom Carstvu: uvedena zlatna marka (povezana sa zlatom do 1914).
9. 7. - Treći karlistički rat: vladine snage upale u zasedu u Kataloniji, svih 800 ljudi iz kolone poginuli ili zarobljeni.
12. 7. - U Španiji izbija Kantonalna revolucija, pretežno na jugu i u centralnim delovima zemlje (kantonalisti žele skoro nezavisne kantone).
15. 7. - Osnovan fudbalski klub Glasgow Rangers F.C..
21. 7. - Jesse James i James–Youngerova banda opljačkala svoj prvi voz, u Adair, Iowa.

Avgust/August/Kolovoz

Austrougarska ekspedicija na Sjeverni pol

4. 8. - Potpukovnik George Armstrong Custer i Sedma konjanička regimenta imali prvi sukob sa Lakotama, dok su štitili železničke geometre u Montani.
8. 8. - Razvojačenje Vojne krajine (banskoj Hrvatskoj priključena 1881).
avgust - Miletić traži u novosadskoj gradskoj skupštini da se opozove veliki župan Flat štetnog delovanja i zbog neznanja srpskog jezika^[7].
24. 8. - Mirovni sporazum Rusije i Hivskog kanata, koji time postaje ruski protektorat.
27. 8. (15. 8. po j.k.) - Knez Milan stigao u posetu Beču, gde je dočekan dolično vladaru nezavisne države, primljen je kod ministra Andrašija i cara^[8]^[9].
30. 8. - Austrougarska ekspedicija na Sjeverni pol otkrila Zemlju Franje Josifa, arhipelag u Arktičkom okeanu.

Septembar/Rujan

Ivan Mažuranić

1. 9. - Cetshwayo kaMpande ustoličen za kralja Zulua (do 1879).
5. 9. - Hrvatski sabor primio reviziju Nagodbe sa 79 prema 10 glasova; glavna promjena je financijske prirode, Hrvatska-Slavonija dobija 45% prihoda umjesto paušala od 2,2 milijuna forinti (kraljevska sankcija 30. 11.)^[10]^[11]. Nakon revizije Nagodbe, Narodna stranka u Hrvatskoj ponovo neće priznavati Srbe^[12].
septembar - Knez Milan u poseti Parizu.
septembar - Ruski istraživač Nikolaj Prževaljski stigao u Urgu (Ulan Bator), čime je okončana njegova trogodišnja ekspedicija.
15. 9. - Na Međunarodnom meteorološkom kongresu u Beču odlučeno da se osnuje Međunarodna meteorološka organizacija (od 1950. je nasledila Svetska meteorološka organizacija).
16. 9. - Nemačke trupe napuštaju Francusku jer je ova isplatila nametnutu odštetu za Francusko-pruski rat - ovo pogoršava kontrakciju nemačke ekonomije.
16. 9. - Hasan I je novi sultan Maroka (do 1894).
18. 9. - Krah Njujorške berze nakon bankrotstva firme Jay Cooke & Company koja je finansirala Severnu pacifičku železnicu - panika i Duga depresija u SAD.
20. 9. - Ivan Mažuranić je novi hrvatski ban (do 1880), prvi koji nije plemić.

Oktobar/Listopad

20. 10. - U Hrvatskoj-Slavoniji izglasan Zakon o izvođenju "javnih gradnjah i građevinah", kuluk zamenjen otkupninom, što je opterećenje za seljake^[13].
22. 10. - U Beču sklopljen Trojecarski savez između Austrougarske, Nemačke i Rusije - protiv radikalizma, za status kvo na Balkanu. Izbeglice iz Bosne se žale velikim silama na teškoće, nekoliko hercegovačkih vođa se preko Cetinja žale ruskom caru, da se zbog zuluma moraju dići na oružje^[14].
22. 10. - Veliki vezir Tunisa Mustapha Khaznadar prinuđen na ostavku zbog pronevere novca.
23. 10. - Dovršena željeznička pruga Rijeka - Karlovac, kojom je ostvarena veza sa Zagrebom i Budimpeštom.
24. 10. - Otvoren Prvi bečki planinski vodovod, dužine 95 km.
28. 10. - Krah Berlinske berze.
29. 10. - Albert je novi kralj Saksonije (do 1902).
30. 10. (18. 10. po j.k.) - Knez Milan se vratio u Beograd sa puta po Evropi.

Novembar/Studeni

3. 11. (22. 10. po j.k.) - Jovan Ristić daje ostavku na mesto predsednika vlade (odn. knez ga je smenio), što se smatra definitivnim krajem Namesničkog režima u Srbiji (od 1868). Novi predsednik ministarskog saveta je konzervativac Jovan Marinović.
novembar - Svetozar Marković osnovao list "Javnost" u Kragujevcu.
novembar - Srpski liberal Laza Kostić pobedio velikom većinom na prvim izborima u bivšem Šajkaškom bataljonu^[15].
17. 11. - Budim, Stari Budim (Obuda) i Pešta ujedinjeni u Budimpeštu.
20. 11. - Francuska avantura u Tonkinu, na severu Vijetnama: Francis Garnier zauzeo Hanoj, narednih nedelja i većinu utvrđenja u Delti Crvene reke.
21. 11. - U Irskoj osnovana politička partija Liga samouprave (Home Rule League).
22. 11. - Francuski parobrod SS Ville du Havre potonuo u sudaru na sred Atlantika sa gvozdenim kliperom Loch Earn, 226 mrtvih.

Decembar/Prosinac

11. 12. - Novi holandski napad na Aceh, u januaru uspevaju zauzeti kraljevsku palatu.
12. 12. (30. 11. po j.k.) - Zakon o kovanju srpske srebrne monete - dinar uveden kao novčana jedinica po standardima Latinske monetarne unije^[16] (dotada pravljen samo bakarni novac).
13. 12. (1. 12. po j.k.) - Narodna skupština Kraljevine Srbije donela Zakon o merama - od januara 1880. se uvodi metrički sistem.
21. 12. - Armija crne zastave ispred vijetnamske vojske napada Hanoj - Francis Garnier ubijen, Francuzi razbijeni, kraj avanture.
23. 12. (11. 12. po j.k.) - Zakon o potpunom ukidanju telesne kazne u Srbiji.
24. 12. (12. 12. po j.k.) - Zakon o preustrojstvu gimnazija u Srbiji (7 razreda umesto 6, prijemni i ispit zrelosti).

Kroz godinu

Cetinjska bogoslovija privremeno premještena u Ostrog.
Sagrađena Saborna crkva u Mostaru.
U Beogradu osnovana Društvena škola za izobražavanje srpsko-jevrejske omladine, za učenje srpskog jezika^[17].
Železnička pruga Solun–Skoplje (dogodine do Mitrovice).
U Novom Sadu izdat šaljivi list "Kamila", što se smatra početkom stripa u Srbiji^[18].
Firma Liebig's Extract of Meat Company počela proizvodnju konzervirane usoljene govedine pod oznakom Fray Bentos (grad u Urugvaju).
Osnovana švedska firma Bofors.
Elizejska palača je zvanična predsednička rezidencija Francuske.
Mihail Bakunjin napisao "Etatizam i anarhija".
U Nemačkoj osnovana firma NSU Motorenwerke, u početku kao fabrika štrikaćih mašina.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1873.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

1. 1. - Marija Jurić Zagorka, hrvatska književnica i novinarka († 1957.)
2. 1. - Sveta Mala Terezija, katolička svetica († 1897.)
7. 1. - Adolph Zukor, osnivač Paramount Pictures († 1976)
8. 1. - Jelena Savojska (Petrović), crnogorska princeza, italijanska kraljica († 1952)
8. 1. - Iuliu Maniu, premijer Rumunije († 1953)
12. 1. - Spiridon Luis, grčki atleta († 1940)
15. 1. - Max Adler, socijalni filozof († 1937)
28. 1. - Colette, književnica († 1954)
31. 1. - Melitta Bentz, izmislila filter za kafu († 1950)

2. 2. - Konstantin von Neurath, nemački političar († 1956)
9. 2. - Jovan Radonić, srpski istoričar, akademik († 1956)
13. 2. - Fjodor Šaljapin, operski pevač, bas († 1938)
16. 2. - Radoje Domanović, srpski satiričar († 1908)
25. 2. - Enrico Caruso, operski pjevač, tenor († 1921)

1. 4. - Sergej Rahmanjinov, ruski skladatelj († 1943.)
6. 4. - Svetozar Rittig, svećenik, crkveni povjesničar († 1961)

15. 5. - Pavlo Skoropadski, ukrajinski hetman († 1945)
17. 5. - Henri Barbusse, književnik, novinar († 1935)
26. 5. - Olaf Gulbransson, norveški crtač i slikar († 1958.)

13. 6. - Antun Gustav Matoš, hrvatski književnik († 1914.)
19. 6. - Vladimir K. Petković, srpski geolog († 1935)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

1. 7. - Alice Guy-Blaché, prva žena filmski režiser († 1968)
20. 7. - Alberto Santos-Dumont, brazilski pionir avijacije († 1932)
21. 7. - Hans Fallada, njemački književnik († 1947.)

26. 8. - Lee de Forest, pronalazač triode († 1961)

1. 9. - Dinko Šimunović, hrvatski književnik († 1933.)
8. 9. - Alfred Jarry, francuski pisac († 1907)
9. 9. - Max Reinhardt, režiser († 1943)
20. 9. - Sidney Olcott, filmski režiser († 1949)

8. 10. - Ejnar Hertzsprung, astronom († 1967)
9. 10. - Karl Schwarzschild, astronom, fizičar († 1916)
12. 10. - Nadežda Petrović, srpska slikarica († 1915.)
14. 10. - Jules Rimet, predsednik FIFA († 1956)
22. 10. - Stanko Hondl, fizičar, profesor i rektor Sveučilišta, akademik († 1971)
30. 10. - Francisco Madero, meksički revolucionar i predsednik († 1913)
31. 10. - Rudolf Lubinski, hrvatski arhitekt († 1935)

9. 11. - Fritz Thyssen, industrijalac († 1951)
16. 11. - W. C. Handy, američki kompozitor, poznat kao "Otac bluesa" († 1958.)
24. 11. - Julij Martov, ruski revolucionar († 1923)
27. 11. - Robert Auer, hrvatski slikar († 1952)

7. 12. - Willa Cather, američka spisateljica († 1947)
7. 12. - Viktor Černov, ruski političar, eser († 1952)
21. 12. - Blagoje Bersa, hrvatski skladatelj i glazbeni pedagog († 1934.)
26. 12. - Dimitrije Ginić, srpski glumac († 1934)

Kroz godinu

Hasan Priština, albanski političar († 1933)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1873.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

1. 1. - Nikola Aleksić, slikar-ikonopisac (* 1808)
9. 1. - Napoleon III., bivši francuski predsjednik i car (* 1808.)
18. 1. - Edward Bulwer-Lytton, britanski književnik i političar (* 1803)
27. 1. - Adam Sedgwick, pionir moderne geologije (* 1785)

18. 2. - Vasil Levski, bugarski revolucionar (* 1837)

15. 3. - Maksimilijan Prica, hrvatski političar (* 1823)

18. 4. - Justus von Liebig, hemičar (* 1803)

1. 5. - David Livingstone, škotski misionar i istraživač (* 1813.)
6. 5. - José Antonio Páez, prvi predsednik Venecuele (* 1790)
8. 5. - John Stuart Mill, filozof (* 1806)
10. 5. - Laza Telečki, glumac i reditelj (* 1839 ili '41)
15. 5. - Alexandru Ioan Cuza, prvi vladar Rumunije (* 1820)
20. 5. - George-Étienne Cartier, kanadski političar (* 1814)
22. 5. - Alessandro Manzoni, talijanski književnik (* 1785.)
25. 5. - Konstantin Danil, srpski slikar (* 1798-1802?)

11. 6. - George Fisher (Đorđe Šagić), pravnik, zvaničnik u SAD (* 1795)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

8. 7. - Franz Xaver Winterhalter, njemački slikar (* 1805.)
18. 7. - Luka Vukalović, hercegovački vojvoda (* 1823)

20. 8. - Josif Veselić, srpski pisac hrvatskog porekla (* 1823)

16. 9. - Muhamed IV, sultan Maroka (* 1830)

24. 10. - Ivan Dežman, hrvatski književnik i liječnik (* 1841.)

4. 11. - Ivan Padovec, hrvatski gitarist i skladatelj (* 1800.)

14. 12. - Louis Agassiz, biolog, geolog (* 1807)
16. 12. - Nino Bixio, italijanski patriota (* 1821)
21. 12. - Francis Garnier, francuski oficir i istraživač (* 1839)
24. 12. - Johns Hopkins, abolicionista, filantrop (* 1795)

Reference

↑ Istorija s. n. V-1, 364
↑ Cregan-Reid, Vybarr. The tragic tale of George Smith and Gilgamesh Arhivirano 2017-05-31 na Wayback Machine-u. telegraph.co.uk 7:00AM BST 21 Sep 2013 (pristup. 12.9.2015.)
↑ Istorija s. n. V-2, 154
↑ Istorija s. n. V-1, 509-510
↑ Istorija s. n. V-2, 182
↑ Istorija s. n. V-2, 201
↑ Istorija s. n. V-2, 184
↑ Istorija s. n. V-1, 365
↑ "Srpske novine", 16. avgust 1873, str. 2^{[mrtav link]}. digitalna.nb.rs (pristup. 13.10.2015.)
↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 473-4
↑ "Politika", 23. april 1938
↑ Istorija s. n. V-2, 150
↑ Istorija s. n. V-2, 270
↑ Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda, Put na Berlinski kongres. rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-2, 180
↑ "Srpske novine", 7. decembar 1873, str. 1^{[mrtav link]}. digitalna.nb.rs (pristup. 13.10.2015.)
↑ Prisustvo Jevreja U Srpskoj Drzavi. elmundosefarad.wikidot.com (pristup. 12.9.2015.)
↑ Ivkov. Slobodan 60 godina stripa u Srbiji - Majstori pre II svetskog rata. rastko.rs

Literatura

Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.

[1] Istorija s. n. V-1, 364

[2] Cregan-Reid, Vybarr. The tragic tale of George Smith and Gilgamesh Arhivirano 2017-05-31 na Wayback Machine-u. telegraph.co.uk 7:00AM BST 21 Sep 2013 (pristup. 12.9.2015.)

[3] Istorija s. n. V-2, 154

[4] Istorija s. n. V-1, 509-510

[5] Istorija s. n. V-2, 182

[6] Istorija s. n. V-2, 201

[7] Istorija s. n. V-2, 184

[8] Istorija s. n. V-1, 365

[9] "Srpske novine", 16. avgust 1873, str. 2^{[mrtav link]}. digitalna.nb.rs (pristup. 13.10.2015.)

[10] Šišić, Povijest 1526-1918, 473-4

[11] "Politika", 23. april 1938

[12] Istorija s. n. V-2, 150

[13] Istorija s. n. V-2, 270

[13-14] Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda, Put na Berlinski kongres. rastko.rs

[15] Istorija s. n. V-2, 180

[16] "Srpske novine", 7. decembar 1873, str. 1^{[mrtav link]}. digitalna.nb.rs (pristup. 13.10.2015.)

[17] Prisustvo Jevreja U Srpskoj Drzavi. elmundosefarad.wikidot.com (pristup. 12.9.2015.)

[18] Ivkov. Slobodan 60 godina stripa u Srbiji - Majstori pre II svetskog rata. rastko.rs

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]