Tim Berners-Lee
Sir Timothy “Tim” John Berners-Lee, OM, KBE (TimBL edo TBL) 1955ko ekainaren 8an jaio zen Londresen, Erresuma Batua, 1976. urtean Oxford Unibertsitateko Queen’s College-en Fisikan lizentziatu zen. Web-aren aita dela kontsideratzen da.[1]
.jpg)
_rib.PNG){kind=small}
Tim Berners-Leek, bere ikerketen informazioa modu eragingarriago batean banatzeko beharren artean, webaren zati bat diren ideia batzuk garatu zituen. Tim eta bere taldekideek ingelesez deitzen diren HTML lengoaia (HyperText Markup Language) edo hipertestuko etiketen lengoaia; HTTP protokoloa (HyperText Transfer Protocol); eta URL web-ean objektuen aurkitze sistema (Universal Resource Locator) sortu zituen.
Berners-Leek aipatutako ideia askok Ted Nelsonek eta Vannevar Bushek proposatutako Xanadu proiektuan aurki ditzakegu.
Biografia
aldatuBere gurasoak matematikariak ziren eta 1949an Manchesterreko Unibertsitatean sorturiko Manchester Mark I taldearen taldekideak ziren.. Berners-Leek Sheen Mount Primary Schoolen ikasi zuen (gaur egun bere izena jarri diote gela bati) eta ondoren Wandswortheko Emanuel Schoolera joan zen.
| « | Web 1.0 pertsona guztien arteko konexioa sustatzea izan zen. Gune interaktibo bat da, eta Web 2.0 jendeak erabiltzen eta bere esanahia ulertzen ez duen jerga bat dela uste dut. Blog eta wikiek Web 2.0 osatzen badute, jendea jendearentzat dela esan nahiko luke. Hori da hain zuzen suposatu zena, guztientzako weba. | » |
Oxfordeko The Queen’s College-eko ikasle ohia da, non Cambridgeko ikasleen aurkako mahai-teniseko lehiaketak egiten zituen. Unibertsitatean egon zen denboran ordenagailu bat sortu zuen burdinazko soldagailu, TTL zirkuitu, Motorola 68000 prozesadore eta telebista zahar batez baliatuz. Fisikan 1976. urtean mailakatu zen.
Bere lehen emaztea Oxforden zegoelarik ezagutu zuen, eta berarekin ezkondu zen biok Plessey Telecommunications Limiteden programatzaile bezala lanean hasi gutxira. 1978an D.G. Nash Limited-en lan egin zuen, non sistema eragile bat idatzi zuen.
2001ean East Dorset Heritage Trust-eko patroia bihurtu zen, eta ondorioz, Wimborneko Colehill-era joan behar izan zuen bizitzera.
2004ko abenduan Southamptoneko Unibertsitateko elektronika eta informatikoko eskolan lanpostu bat onartu zuen, bere gaurko Web semantikoko proiektu berrian lan egiteko.
Bere ikasketaren bilakaera
aldatu
Berners-Lee CERNen egin zuen lan 1980ko ekainetik abendura arte. Denbora tarte horretan zehar, hipertestuan oinarritutako proiektu bat egin zuen ikerlarien artean informazioa trukatu eta gaurkotzeko. ENQUIRE izaneko programa bat ere sortu zuen, argitara eraman ez zuena.
1980an CERN utzi ondoren, John Poole Image Computer Systems Ltd. Enpresara joan zen lan egitera, baina berriz ere CERNera itzuli zen 1984an.
1989. urtean CERN Europako Internet nodorik handiena zen eta Berners-Leek Internet eta hipertestua (HTTP eta HTML) elkartzeko aukera paregabea ikusi zuen, ondoren elkartze horretatik World Wide Web sortuko zena. 1989ko martxoan webaren lehen proposamena garatu zuen, baina ez zuen arrakasta handirik lortu eta, horregatik, 1990ean, Robert Cailliauren laguntzaz, errebisio bat egin zuten Mike Sendall gerenteak onartu zuena. Enquire sisteman erabilitako antzerako ideiak erabili zituen World Wide Web-a sortzeko. Horretarako lehen nabigatzailea (WorldWibeWeb izenekoa, NEXTSTEPen bidez garatua) eta lehen Web zerbitzaria sortu zuen, httpd izena izan zuena (HyperText Transfer Protocol daemon).
Lehenengo Web zerbitzaria CERNen kokatuta zegoen eta bidean 1991ko abuztuaren 6an jarri zen. Honek azalpen bat ekarri zuen, World Wide Web zer zenari buruz, nabigatzaile bat nola lortu zitekeen eta Web zerbitzari bat ezartzearen metodoari buruz. Hau ere munduko lehen Web direktorioa izan zen, Berners-Leek beste web-guneen zerrenda eramaten baitzuen, bereaz gain. Zerbitzari edo bezeroaren softwarea CERNek dohain liberatu baitzuten, garai horretan Interneten bihotza. Bere hedakuntza modu azkarrean eman zen. 1992tik 1995ko urrira munduan zegoen Web zerbitzari kopurua hogeita seitik berrehunera izan zen, Interneten zabaltze-prozesuaren abiadura islatzen duen datua.
1994an Konputazio eta Inteligentzia Artifizialezko Zientzien Laborategian sartu zen, Massachusetts Institute of Technologyra. AEBra lekualdatu zen eta W3C jarri zuen martxan, gaur egun zuzentzen duena. W3C Web teknologien estandarizazioko organismo internazional bat da, Massachusettseko Teknologia Institutuak, Frantziako ERCIM eta Japoniako Keiō Unibertsitatea era berean zuzentzen dutelarik. Organismo honek bere estandar guztiek libreak izatea erabaki zuen, hau da, mundu guztiak erabili zezakeen zerbait, non horretarako inongo kosturik ordaindu ez den behar. Horrek, gaur egun Webak duen garrantziaren arrazoi bat izan liteke.
1999an argitaratutako bere ̺Tejiendo la red liburuan, Tim Berners-Leek Web teknologia librea eta dohakoa zergatik den adierazten du. Era berean, Webaren sortzaile eta babeslea kontsideratzen da.
Eztabaida izeneko domeinua
aldatuIraganean, Tim Berners-Leek ‘.xxx’ edo ‘.mobi’ bezalako domeinu berrien sortzeari aurka egin die. Hau defendatzeko erabiltzen duen argudioa, guztiek web orrialde berdinetan sartzeko aukera eman behar dutela da, ordenagailu edo mugikor bat erabiltzeak independenteki. Basikoki Berners-Leeri gustatzen ez zitzaion gauza ‘.mobi’ domeinura sartzeko aukerak mugikorretatik bakarrik sartzeko aukera zen, berak Weba garatu baitzuen guztiek komunikatzeko aukera izan zezaten.
Gobernuen eta ICANNen aurkako eztabaidak ere izan ziren garai horretan, domeinuen izenen jabetzari buruz, ‘.com’ domeinuarekin batez ere. Tim Berners-Leek domeinuen izenak inongo jabetzarik ez izatea defendatzen du, errekurtso publiko bat izatea defendatu egiten baitu.
Berners-Leek ere argi utzi zuen domeinuen izena edo jabetza ez zela estandarizazio prozesuaren alderdirik garrantzitsuena, garrantzia handiagoa baitute bideo, kodifikazioen estandarrak, datuen komunikazioko estandar irekiak, datu zientifiko eta klinikoen datuen igoerarako estandarrak edota herrialdeen arteko informazioaren hedatzea.
Asmatzeaz gain, webaren bilakaera zaintzen
aldatuWebak hasieratik hazkunde handia izan zuen. Web-zerbitzarirako hainbat software garatu ziren, nabigatzaile ugari ere bai, eta webguneak eta erabiltzaileak asko ugaritu ziren. Horrekin batera, beti bezala, interes enpresarialak etorri ziren, eta, geroztik, hainbat enpresak kontrolatu nahi izan dute weba. Web-nabigatzaile bat atera eta nabigatzaileen merkatuan nagusitasuna lortuta, HTML formatua beren interesetara moldatzen saiatu zen Microsoft, 90eko hamarkadaren bigarren erdian, Internet Explorer-ekin, eta publizitatearen pastela berea soilik izaten saiatu zen Google, gero, Chrome-rekin.[1]
Horrelakoak ekiditeko eta webak gizadi osoaren ondare izaten jarraitzeko, 1994an, Berners-Leek World Wide Web Consortium (W3C) sortu zuen, eta, geroztik, haren zuzendaria da. Erakunde horrek webaren formatuak definitzen ditu (aipatutako HTTP eta HTML, eta geroztik sortu diren beste asko, hala nola XML, DOM, CSS...). Formatu horiek guztiak adostutako estandar gisa publikatzen dituzte, patente eta royaltyetatik libre. Horrez gain, World Wide Web Foundation fundazioa ere sortu zuen, 2008an, W3Caren helburu antzeko samarrekin, baina gai teknikoekin aritu beharrean bestelako lanak egin zituen: web libre eta irekiaren ideia zabaldu, weba mundu guztiarentzat eskuragarri egiteko ekintzak eta abar.[1]
Webaren egungo arriskuak
aldatuWorld Wide Web Foundation fundazioa baliatu zuen Berners-Leek 2018ko martxoaren 12an webaren 29. urteurreneko mezua zabaltzeko. Mezuan zioenez, 2018an, lehenbizikoz, munduko populazioaren erdia baino gehiago zegoen online. Bernes-Lleek ikusten zuen beharretako bat zen beste erdia lehenbailehen konektatzea (oro har, herrialde pobreetako biztanleak, emakumeak, landa-inguruneetakoak...), arrakala digitala zabaldu ez zedin eta populazioaren beste erdi horrek aukera berdinak izan zitzan ikasteko, dirua irabazteko, informatuta egoteko eta webeko zerbitzuez baliatzeko.[1]
Beste arrisku bat ere aipatu zuen: weba gero eta plataforma dominatzaile gutxiagoren eskuetan geratzea. Hori benetan ari da gertatzen. Lehen webgune, blog eta komunikabide ugariren ekosistema aberatsa zena, gero, aldatu egin zen, eta jende gehienak enpresa gutxi batzuen webguneetan ematen du denbora gehien. Webgune horiek botere izugarria dute jendearen iritzia bideratzeko, nahita edo nahi gabe (albiste faltsu famatuak horien bidez zabaltzen baitira). Eta haien nagusitasunak izugarri zailtzen du agente berriak sortzea, lehiakideak erosten dituztelako, talentu guztia kontratatzen dutelako, erabiltzaileei buruzko informazio asko dutelako...[1]
2017an ere, data berean, webaren 28. urteurrenaren karira, beste ohartarazpen batzuk egin zituen. Orduan, gure datu pertsonalen kontrolaren galeraz ohartarazi gintuen. Ez gara konturatu ere egiten enpresa handiek guri buruzko zenbat informazio gordetzen duten, doako zerbitzuak ematearen truke. Datu horiek baliatzen dituzte, kasurik onenean, gu beren plataformetan pozik baina preso egoteko, eta, kasurik txarrenean, publizitate-agentziei saltzeko, gobernuei emateko...[1]
Horrez guztiaz gainera, aipatu beharra dago telefono mugikorretan web-aplikazioen ordez app-ak erabiltzeko zabaltzen ari den joera. Horiek Interneten gainean doaz, baina bakoitzak bere programazio-lengoaia eta komunikazio-protokolo propioak erabiltzen ditu, webeko estandarren ordez.[1]
Ez da erraza izango webak hartu dituen joera kezkagarri horiei buelta ematea. Baina oker dagoen zerbait aldatzen hasteko lehen pausoa da zer hori oker dagoela ohartzea. Tim Berners-Leek lan handia egin du web erabiltzaile guztiak horretaz ohartarazteko.[1]
Sarerako Kontratuko 9 hatsarreak
aldatuTim Berners-Leek babestutako Sarearen Kontratua (Contract for the Web[2]), Internet norabide positibo batean jartzeko ekimena, babes instituzional dexente jaso zituen.
Sustatu.eus blogean argitaratu ziren euskaraz[3].
Gobernuentzako egitekoak:
aldatu- 1. printzipioa: Denek Internetera konexioa dutela ziurtatu.
- 2. printzipioa: Internet osoa irekita izan, etengabe.
- 3. printzipioa: Errespetatu eta babestu jendearen datuak eta pribatutasuna, eskubide funtsezko hori.
Enpresentzako egitekoak:
aldatu- 4. printzipioa: Internet erabilterraz eta merkea izan dadila ekin.
- 5. printzipioa: jendearen datuak eta pribatutasuna errespetatu eta babestu, sarean konfiantza handitzeko.
- 6. printzipioa: Gizateriaren alde onak indartzen, eta alde okerrak murrizten, dituzten teknologiak garatu.
Herritarrontzako egitekoak:
aldatu- 7. printzipioa: Izan sortzaile eta kolaboratzaile amaraunean.
- 8. printzipioa: Komunitate indartsuak sortu, giza duintasuna eta diskurtso errespetuzkoak landuko dituztenak.
- 9. printzipioa: Amaraunaren alde egin borroka.
Sariak eta errekonozimenduak
aldatu- AOLeko campus zentraleko konferentzia-gela batek bere izena du.
- Southamptoneko Unibertsitate bat World Wide Weba garatzeko ekarpenak ikuskatu zuen lehenengoa izan zen, 1996.urtean. Gainera, British Computer Society-ko kide garrantzitsua da, Ingenierutza Elektrikoko Institutuko eta amerikar arte eta zientzien akademiako ohorezko kidea da.
- Royal Society-ko kidea da 2001etik eta Japoniako sari bat irabazi zuen 2002an.
- Urte horretan bertan Asturiasko Printze Saria irabazi zuen zientzia eta teknikako ikerkuntza sailean. Sari hau Lawrence Roberts, Robert Kahn eta Vinton Cerf-ekin elkarbanatu zuen.
- 2002.urtean ere, Britainia Handiko biztanleek egin zuten bozketa baten ondorioz, historia osoko 100 britainiar garrantzitsuenen artean kokatu zuten, BBCk egindako inkesta baten ondorioz. Gainera, teknologiako Telluride (Colorado) festibaleko saria jaso zuen.
- 2004ko apirilaren 15ean Millennium Technology saria jaso zuen, World Wide Webarengatik.
- Elisabet II-aren Knight Comander tornua jaso zuen 2004ko uztailaren 16an.
- 2004ko uztailaren 21ean Lancasterreko Unibertsitateko Zientziako Doktorearengaiko honoris causa maila jaso zuen.
- 2005eko urtarrilaren 27an 2004ko britainiar hoberena izendatu zuten, bere lorpenengatik.
- 2006ko maiatzean Royal Society of Arts-eko ohorezko kide izaendatu zuten.
- 2007.urteko urtarrilaren 8an Charles Stark Draper 2007ko premioaren irabazle suertatu zen.
- 2007ko urtarrilaren 14an National Academy of Engineering-ean inbestitua izan zen.
- Urte berdineko ekainaren 13an Meritu Ordenarengatik golardatu zuten.
- 2008ko maiatzaren 20an urrezko zaldunaren maila jaso zuen.
- 2008ko urriaren 10ean doktoreen honoris causa gradua jaso zuen Universitat Oberta de Catalunya-rengatik.
Honoris causa doktoretzak
aldatuUnibertsitate hauek izendatu dute Honoris Causa Doktore:
- Parsons School of Design, New York (1995)
- Southampton Unibertsitatea (1995)
- Essex Unibertsitatea (1998)
- Southern Cross University (1998)
- Unibertsitate Irekia (2000)
- Columbia Unibertsitatea (2001)
- Oxford Unibertsitatea (2001)
- Port Elizabetheko Unibertsitatea (2002)
- Lancaster Unibertsitatea (2004)
- Universitat Oberta de Catalunya (2008)
- Manchesterreko Unibertsitatea (2008)
- Madrilgo Unibertsitate Politeknikoa (2009)
- Liejako Unibertsitatea (2009)
- Vrije Universiteit Amsterdam (2009)
- Harvard Unibertsitatea (2011)
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b c d e f g h Leturia Azkarate, Igor. (2018). «Tim Berners-Lee, webaren asmatzaile eta jagolea» Zientzia.eus (Elhuyar) (Noiz kontsultatua: 2023-12-04).
- ↑ (Ingelesez) «Contract for the Web» Contract for the Web (Noiz kontsultatua: 2020-01-13).
- ↑ «Sarerako Kontratuko 9 printzipioak euskaratuta» sustatu.eus (Noiz kontsultatua: 2020-01-13).
Bibliografia
aldatu- Tim Berners-Lee-ren argitalpenak
- Tim Berners-Lee and the Development of the World Wide Web (Unlocking the Secrets of Science) (Mitchell Lane Publishers, 2001), ISBN 1-58415-096-3
- Tim Berners-Lee: Inventor of the World Wide Web (Ferguson's Career Biographies), Melissa Stewart (Ferguson Publishing Company, 2001), ISBN 0-89434-367-X children's biography
- How the Web was Born: The Story of the World Wide Web, Robert Cailliau, James Gillies, R. Cailliau (Oxford University Press, 2000), ISBN 0-19-286207-3
- Weaving the Web: The Original Design and Ultimate Destiny of the World Wide Web by Its Inventor, Tim Berners-Lee, Mark Fischetti (Paw Prints, 2008)
- "Man Who Invented the World Wide Web Gives it New Definition", Compute Magazine, 11 February 2011
- BBC2 Newsnight – Transcript of video interview of Berners-Lee on the read/write Web
- Technology Review elkarrizketa
- Brooker, Katrina (August 2018). ""I Was Devastated": Tim Berners-Lee, the Man Who Created the World Wide Web, Has Some Regrets". Vanity Fair.
Ikus, gainera
aldatu- Web semantikoa, gaur egungo bere proiektua.
- Web irisgarritasun
- W3C
- World Wide Web
- HTML eta HTTP
Kanpo estekak
aldatu- (Ingelesez) W3Cko partzuergoko orrialde pertsonala
- (Ingelesez) Bitakora
- (Ingelesez) Tejiendo la red liburua
- (Ingelesez) Institutuko bere argazkia
- (Ingelesez) Tim Berners-Leeren biografia
- (Ingelesez) Tim Bernes-Leeren Bloga
Datuak: Q80
Multimedia: Tim Berners-Lee / Q80
