Wikipedia

Kontinente

lurrezko masa handia

Kontinentea lurrezko masa handi bat da[1], zeinetan lurrazala banatua dagoen. Banaketa hau geografikoa da, baina irizpide historiko eta kulturalek ere parte hartzen dute. Horregatik, banaketa mota ugari dago, nahiz eta gurean ohikoena honakoa izan: Europa, Asia, Amerika, Afrika eta Ozeania[2]. Bost hauei Antartika gehitu ohi zaie. Beste batzuetan Amerika bi kontinentetan banatzen da: Ipar Amerika eta Hego Amerika. Bestetan, Europa eta Asia bakartzat jotzen dira: Eurasia[2].

Kontinenteak (5+1 eredua): Europa, Asia, Afrika, Amerika eta Ozeania, eta Antartika.

Uharte ozeanikoak, maiz, inguruko kontinente batekin taldekatzen dira, munduko lur lehor guztia eskualde geografikoetan banatzeko. Eskema honen arabera, Ozeano Bareko uharte eta lurralde gehienak Australiarekin batera Ozeania osatzen dute.

Izenak

aldatu

Kontinente latinezko continente hitzetik dator, "elkar eduki" esan nahi duena, eta terra continente esapidetik dator, "lur jarraiak" edo. Hona hemen kontinenteen 6 izenak[2]:

  • Afrika: Antzinaro Klasikotik erabilia, erromatarrek Africa Terra «afrien lurra» (afer, afri, «kartagotar») deitzen zioten kontinenteko iparraldeko zatiari, Niloaren mendebaldera zeuden lurrei.
  • Amerika: latinezko America hitzetik, Ameriko Vespuzio esploratzailearen omenez, Martin Waldseemüller-ek proposatua[3]. Usadio batzuetan, Amerika pluraleko forman baliatuta erabiltzen da, euskaraz ere bai (Ameriketara joan zen...)[4].
  • Antartika, latinezko antarcticus hitzetik, antzinako grezieratik antarktikós, antí, «kontra», eta arktikós («Artikoa»), azken hau árktos («hartz») hitzetik eratorria[5]. Artikoa horrela izendatu zen Hartz Handia konstelazioaren aldeko hemisferioan dagoelako. Antartika, kontrako aldean dagoenez, anti-antartikoa da.
  • Asia, bai Asia izeneko ozeanide batetik datorkio, bai Assuwa izenetik, Anatolia mendebaldean izan zen estatu konfederatu batena, jatorri hitita duena.
  • Europa, greziar mitologiako Europa printzesa feniziarretik datorkio, agian grezierazko eurýs (εὐρύς, “zabal”) eta ṓps (ὤψ, “aurpegi”)[6].
  • Ozeania, latinezko oceanus hitzetik, eta hau grezierazko ōkeanós, “ozeano”a.

Kontinente-ereduak

aldatu
 
Kontinente eredu desberdinak (koloredunak eta bizidunak)

Egia esan, ez dago kontinente kopurua finkatzeko modu bakarra, eta kultur eremu bakoitzaren araberakoa da bi lur eremu handik kontinente bat edo bi osatzen duten zehaztea, eta, zehazki, Europa eta Asiaren (Eurasia) eta Ipar Amerikaren eta Hego Amerikaren (Amerika) arteko mugak erabakitzea. Hauek dira eredu nagusiak:

  • 4 kontinente: batzuek iradokitzen dute[7][8][9] Europak, Afrikak eta Asiak Eurafrasia edo Afroeurasia izeneko kontinente bakarra osatu beharko luketela. Eredu hau kontinentearen definizio zorrotz batean oinarritzen da, non Suez eta Panamako kanalak bezalako muga artifizialak kontinente arteko benetako mugak ez diren.
  • 5 kontinente[10][2]: biztanleak dauden kontinenteak soilik hartzen ditu eredu honek[11], hau da, Antartika kontutan hartu gabe. Gurean erabilitako eredu hedatuena da, eta baita ere NBEak darabilena eta Olinpiar Jokoetako 5 eraztunetan irudikatutakoak[11].
  • 6 kontinente (eredu tradizionala): bost kontinentetako eredu tipikoari Antartika gehitu zaio.
  • 6 kontinente (eredu geologikoa): plaka tektoniko kontinentalekin harreman hurbila du, beraz, Europak eta Asiak Eurasia osatzen dute eta Amerika bi kontinentetan banatuta dago: Ipar Amerika eta Hego Amerika. Ekialdeko Europan, SESB ohiko herrialdetan eta Japonian gehien erabiltzen den eredua.
  • 7 kontinente: Europa eta Asia banatuak daude, eta halaber Ipar eta Hego Amerika. Ohiko eredua da herrialde anglosaxoi eta germanikoetan, eta Txinan.

Ezaugarriak

aldatu

Konbentzioz, kontinenteak "lur-masa handi, jarraitu eta diskretuak direla ulertzen da, idealki ur hedadurak bananduta". Aitortutako bost kontinente edo gehiago dituzten eskema modernoetan, gutxienez kontinente pare bat lurrez elkartzen da nolabait. "Handi" irizpideak sailkapen arbitrariora eramaten du: Groenlandia, 2.166.086 km karratu, munduko uharterik handiena soilik kontsideratzen da, eta Australia, berriz, 7.617.930 km karratu, kontinente txikiena da.

Lurraren lur-masa nagusiek kostaldeak dituzte Mundu Ozeano bakar eta jarraitu batean, kontinenteek eta hainbat irizpide geografikok osagai ozeaniko nagusietan banatzen dena. [12] [13]

Hedadura

aldatu

Kontinentearen esanahirik mugatuena etengabekoa da [14]  lur-eremua edo kontinentea, kostaldea eta edozein lur-mugak kontinentearen ertza osatzen dutenak. Zentzu honetan, Europa kontinentala terminoa (batzuetan Britainia Handian "kontinentea" deitzen zaio) Europa kontinentala izendatzeko erabiltzen da, Britainia Handia, Islandia, Irlanda eta Malta bezalako uharteak alde batera utzita , Australiako kontinente terminoak izenda dezakeen bitartean. Australiako kontinentea, Ginea Berria, Tasmania eta inguruko beste uharte batzuk kenduta. Era berean, AEB kontinentalak ondoko 48 estatuei eta Columbia Barrutiari egiten die erreferentzia eta kontinentearen ipar-mendebaldeko Alaska barne hartu dezake (biak Kanadak bananduta), Ozeano Bareko Hawaii baztertuz.

Geologiaren edo geografia fisikoaren ikuspuntutik, kontinentea etengabeko lur lehorreko mugetatik haratago hedatu daiteke sakonera gutxiko eta urpean dagoen ondoko eremua (plataforma kontinentala) [15] eta plataformako uharteak (uharte kontinentalak) barne hartzeko, egituraz kontinentearen parte da. [16]

 
Uharte-herrialdeen mapa: estatu hauek geografikoki elkartzen dira maiz aldameneko lur-masa kontinental batekin

Ikuspegi honetatik, plataforma kontinentalaren ertza kontinentearen benetako ertza da, itsasertzak itsas mailaren aldaketen arabera aldatzen baitira. [17] Zentzu honetan Britainia Handia eta Irlanda uharteak Europaren parte dira, eta Australiak eta Ginea Berria uharteak elkarrekin kontinente bat osatzen dute.

Eraikuntza kultural gisa, kontinente kontzeptua plataforma kontinentaletik harago joan daiteke uharte ozeanikoak eta zati kontinentalak barne. Modu honetan, Islandia Europako parte hartzen da eta Madagaskar Afrikako parte. Kontzeptua bere muturrera estrapolatuz, geografo batzuek Australiako plaka kontinentala Pazifikoko beste uharte batzuekin batera Ozeania izeneko "kasi-kontinente" batean biltzen dute. Honek Lurraren lur azalera osoa kontinente edo ia-kontinentetan banatzen du. [18]

Hona hemen 6 kontinenteen hedadura eta horien arteko mugak:

Bereizketa

aldatu

Kontinente bakoitza lur-masa diskretua dela dioen irizpidea normalean lasaitu egiten da konbentzio historikoengatik eta erabilera praktikoagatik. Mundu mailan aintzatesten diren zazpi kontinenteetatik, Antartika eta Australia baino ez daude beste kontinenteetatik guztiz bananduta ozeanoak. Hainbat kontinente ez dira gorputz guztiz bereizi gisa definitzen direnak, "lur-masa gutxi-asko diskretuak" bezala baizik. Asia eta Afrika Suezeko istmoan elkartzen dira, eta Ipar eta Hego Amerika Panamako istmoan. Bi kasuetan, ez dira lur-masa hauek urez guztiz bereizten Suezeko kanala eta Panamako kanala alde batera utzita, estuak eta sakonera gutxikoak, baita gizakiak egindakoak ere). Bi istmo hauek oso estuak dira batzen dituzten lur-masaren zati handiarekin alderatuta.

Ipar Amerika eta Hego Amerika kontinente bereizi gisa tratatzen dira zazpi kontinenteen ereduan. Hala ere, Amerika bezala ezagutzen den kontinente bakar gisa ere har daitezke. Ikuspuntu hori ohikoa izan zen Estatu Batuetan Bigarren Mundu Gerra arte, eta Asiako sei kontinente eredu batzuetan nagusi izaten jarraitzen du. [19] Amerikako kontinente bakarraren ereduak ohikoena izaten jarraitzen du Frantzian, Alemanian, Grezian, Hungarian, Italian, Maltan, Portugalen, Espainian eta Latinoamerikako herrialdeetan.

Lur-masa diskretuaren irizpidea guztiz baztertzen da Eurasiako lur-masa jarraitua bi kontinente bereizi gisa sailkatzen bada (Europa eta Asia). Fisiografikoki, Europa eta Indiako azpikontinentea Eurasiako lur-masaren penintsulak dira. Hala ere, Europa kontinentetzat hartzen da, 10.180.000km karratu, Indiako azpikontinentea, eremu horren erdia baino gutxiagorekin, azpikontinentetzat hartzen da. Eurasia kontinente bakarra dela dioen ikuspegi alternatiboak —geologian eta geografian— munduaren sei kontinenteen ikuspegia lortzen du. Batzuek Eurasia Asia eta Europa bereiztea eurozentrismoaren hondar gisa ikusten dute: "Aniztasun fisiko, kultural eta historikoan, Txina eta India Europako lur-masa osoaren parekoak dira, ez Europako herrialde bakar batekin. [...]". Hala ere, arrazoi historiko eta kulturalak direla medio, Europa kontinente bereizi baten ikuspegiak hainbat kategoriatan jarraitzen du.

Kontinenteak lur-masa diskretu gisa definitzen badira, gorputz baten ondoko lur guztiak barne hartzen baditu, Afrikak, Asiak eta Europak kontinente bakarra osatzen dute, Afro-Eurasia dei daitekeena. [20] Amerikaren sendotzearekin batera, Afro-Eurasia, Amerika, Antartika eta Australiak osatutako lau kontinente eredu bat sortuko litzateke.

Pleistozenoko izotz-aroan itsasoaren maila baxuagoa zenean, plataforma kontinentaleko eremu handiagoak lur lehor gisa agerian geratu ziren, Tasmania eta Australiako kontinentearen arteko lur-zubiak osatuz. Garai haietan Australia eta Ginea Berria kontinente bakarra eta jarraitua ziren. [21] Era berean, Amerika eta Afro-Eurasia batu ziren Bering Land Bridge . Beste uharte batzuk, Britainia Handia adibidez, euren kontinenteetako kontinenteekin batu ziren. Garai hartan, hiru lur-masa diskretu besterik ez zeuden: Afro-Eurasia-Amerika, Antartika eta Australia-Ginea Berria.

Azalera eta biztanleria

aldatu

Taula honetan 6 kontinenteko eredua ageri da, non Amerikak bat diren, Eurasia bi eta Ozeaniaren barnean Melanesia, Mikronesia eta Polinesia hartzen diren. Kontinenteen biztanleria ere ematen diren, Nazio Batuen Estatistika Dibisioak 2018an egindako kalkuluen arabera, NBEren geoeskeman oinarrituta, non Errusia osoa (Siberia barne) Europako zati den, baina Azerbaijan, Zipre, Georgia, Kazakhstan eta Turkia (Ekialdeko Trazia barne) Asiako zati diren.

Azalera eta biztanleria[22]
Kontinentea Azalera Biztanleria
km2 guztiaren
ehunekoa		 2008ko
zenbatespena		 guztiaren
ehunekoa
1 Asia 44.614.000 %29,8 4.600 milioi %60
2 Amerika 42.044.000 %28,1 1.000 milioi %14,2
3 Afrika 30.365.000 %20,3 1.300 milioi %17
4 Antartika 14.200.000 %9,5 0 %0
5 Europa 10.000.000 %6,7 750 milioi %9,8
6 Ozeania 8.510.900 %5,7 42 milioi %0,5

Kontinenteen azalera osoa 148.647.000 km2, edo gutxi gora-behera Lurraren azaleraren % 29 (Lurrak 510.065.600 km2).

 
Azalera eta biztanlerien konparaketak.
 
Biztanleriaren banaketa kontinenteka.

Geografia

aldatu

Hurrengo taulak tontor garaienak ematen ditu kontinenteka[23][24].

Kontinentea Estatua Tontor garaiena Altitudea (metrotan)
Asia Txina/Nepal Everest 8.849
Amerika Argentina Aconcagua 6.960
Afrika Tanzania Kilimanjaro 5.892
Europa Errusia Elbrus 5.642
Antartika Txileren aldarrikapena Vinson 4.897
Ozeania Indonesia Puncak Jaya 4.884

Geologia

aldatu
 
Kontinenteen jitoa, Pangeatik hasita.

Geologoek "kontinente" terminoa ez dute erabiltzen geografoek bezala. Lur masa handiak identifikatu baino, geologoek beste irizpideak erabiltzen dituzte kontinenteak identifikatzeko. Geologoentzat, Lurraren gainazalean, modu sinplifikatuan, bi egitura ezberdin daude: lurrazal kontinentala, nagusiki granitoz eta antzeko arrokez osatua, eta lurrazal ozeanikoa, basaltoz eta gabroz osatua. Gainera, lurrazal kontinentalaren eta ozeanikoaren arteko muga itsaspean dagoenez, "plataforma kontinentala" deritzona kostaldetik zenbait kilometro haratago hedatzen da. Adibidez, azken Izotz Aroan (Würm glaziazioaren garaian, duela 20.000 urte), Mendebaldeko Europan, plataforma kontinentala gaur egungo kostaldetik dozenaka kilometrora hedatzen zen.

Kontinenteen jitoa

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Kontinenteen jitoa» eta «Plaken tektonika»
 
Munduko plaka tektonikoen mapa.

XX. mendearen hasieran, Alfred Wegener konturatu zen, kontinenteen kokapenagatik, Hego Amerikako ekialdeko kosta Afrikako mendebaldeko kostan sartzen zela. Berak baino lehenago beste batzuk ere ohartu ziren, baina besteek ez bezala, behaketa honetatik abiatuta kontinenteen jitoaren teoria iradoki zuen: superkontinente bat, Pangea izenekoa, Mesozoiko hasieran zatitu zen eta harrezkeroztik masa kontinentalak jitoan dabiltza lurrazalean.

XX. mendean zehar, geologoek onartu egin zuten kontinenteak Lurrazalean mugitzen zirela, denbora geologikoaren eskala batean. Prozesu honi "kontinenteen jitoa" deritzo, eta plaken tektonikei esker azaltzen da. Lurrazala zazpi plaka tektoniko handik (eta garrantzi gutxiagoko beste askok) osatzen dute. Hauek dira jitoan edo noraezean dabiltzanak, aldentzen eta elkartzen, gaur egun ezagutzen ditugun kontinenteak eratuz[25].

Ondorioz, beste kontinente batzuk egon ziren iragan geologikoan: paleokontinenteak. Zehaztu ahal izan denez, Lurraren historian, lurrazalean kontinente handi bakarra izan diren garaiak. Azkena Pangea izan zen, duela 180 milioi urte. Hurrengo "kontinente bakarra" 250 milioi urtetan agertuko ei da, Afrika, Eurasia eta Amerikaren arteko elkarketaren ondorioz, Pangea Proxima (edo Pangea Ultima) izenekoa[26].

Beste banaketak

aldatu
 
Pangea superkontinentearen berreraikuntza duela 200 milioi urte gutxi gorabehera.

Superkontinenteak

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Superkontinente»

Gaur egungo kontinenteez gain, kontinente terminoaren esanahiak iragan geologikokoak ere hartzen ditu. Superkontinenteak, hein handi batean, erregistro geologikoan kratoi bat edo nukleo kontinental bat baino gehiago osatzen duten lur-masak dira. Horien artean daude Laurasia, Gondwana, Vaalbara, Kenorland, Columbia, Rodinia eta Pangea. Denborarekin, superkontinente horiek zatitu egin ziren egungo kontinenteak osatuz.

 
Indiako azpikontinentea

Azpikontinenteak

aldatu

Kontinenteetako zati batzuk azpikontinentetzat jotzen dira, bereziki kontinente nagusitik forma geografikoek bereizitako penintsula handiak. Adibide ezagunena Indiako azpikontinentea da[27]. Arabiar Penintsula, Hego Amerikako Hego Konoa eta Ipar Amerikako Alaska adibidetzat har daitezke[27].

Kasu hauetako askotan, "azpikontinenteak" kontinentearen plaka tektoniko ezberdinetan daude, terminologia geologikoki justifikatuz[28].

Groenlandia, oro har, Ipar Amerikako Plakaren ipar-ekialdeko periferian munduko uharterik handiena bezala kontsideratzen da, batzuetan azpikontinente gisa aipatzen da. [29] [30] Hau kontinente baten ertzean dagoen penintsula oso handi bat osatzen duen azpikontinentearen ikuspegi konbentzionaletik alde nabarmena da. [31]

Amerika kontinente bakar gisa ikusten den tokian, bi azpikontinentetan banatzen da (Ipar Amerika eta Hego Amerika) [32] [33] [34] edo hiru (Erdialdeko Amerika hirugarrena izanik). [35] [36] Eurasia kontinente bakartzat hartzen denean, Europa azpikontinente gisa hartzen da. [37]

Mikrokontinenteak

aldatu

Uharte batzuk lurrazal kontinental atal batean daude, zeina kontinente nagusi batetik banatu eta aldendu den. Erlatiboki tamaina nahiko txikia dutenez, kontinentetzat hartzen ez badira ere, mikrokontinentetzat har daitezke. Madagaskar da adibide ohikoena, oro har Afrikako uhartetzat hartzen dena, baina bere bilakaera dibergenteak, ikuspegi biologiko batetik, "zortzigarren kontinentea" deritzona.[38]

Kontinente urperatuak

aldatu

Lurrazal kontinentaleko eskualde batzuk ozeanoak estaltzen ditu neurri handi batean eta kontinente urperatutzat jo daitezke. Adibide aipagarriak dira Zeelandia (Zelanda Berrian eta Kaledonia Berrian azaleratua)[39] eta Kerguelen ordokia (ia erabat urperatua Indiako Ozeanoaren hegoaldean).[40]

Puntu altuenak eta baxuenak

aldatu

Ondorengo taulak lurrean zazpi kontinenteek dituzten punturik altuenak eta baxuenak zerrendatzen ditu, punturik altuenetik sailkatuta.

Kontinente / Azpikontinente Punturik altuena Altuera Puntu altuena duen herrialdea edo lurraldea Punturik baxuena Altuera Puntu baxuena duen herrialdea edo lurraldea
(metroak) (metroak)
Asia Everest mendia 8.848 Txina eta Nepal Itsaso Hila −427 Israel, Jordania, eta Palestina
Hego Amerika Aconcagua 6.960 Argentina Laguna del Carbón −105 Argentina
Ipar Amerika Denali mendia 6.198 AEB Heriotzaren harana† −86 United States
Afrika Kilimanjaro mendia 5.895 Tanzania Assal aintzira −155 Djibouti
Europa Elbrus mendia 5.642 Errusia Kaspiar Itsasoa −28 Azerbaijan, Kazakhstan, eta Errusia
Antartika Vinson 4.892 Deep Lake, Vestfold Hills† −50 None††
Australiar kontinentea Puncak Jaya 4.884 Indonesia (Papua) Eyre aintzira −15 Australia

† Altuera txikieneko puntua Ipar Amerika eta Antartikarako ematen dira. Kontinente hauetako itsaspeko ez diren harri-kotarik baxuenak Jakobshavn glaziarraren azpian dagoen aska dira, −1,512 metre (−4,961 ft) [41] eta Bentley Subglacial Trench, −2,540 metre (−8,330 ft), baina hauek izotz kilometroak estalita daude.

†† Australiak Australiako Lurralde Antartikoko zati gisa aldarrikatu zuen, baina aldarrikapen hori ez du nazioarteko komunitateak aitortzen.

Iturri batzuek Kuma-Manych Depresioa (Paratethys-aren aztarna) zerrendatzen dute Europa eta Asiaren arteko muga geologiko gisa. [42]  [43] Honek Kaukasoa Europatik kanpo kokatuko luke eta, horrela, Mont Blanc (4810 m-ko altitudea) Graian Alpeetan Europako punturik altuena bihurtuko litzateke; punturik baxuena Kaspiar Itsasoaren ertza izango litzateke oraindik.

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ «Kontinente». Euskaltzaindiaren Hiztegia. (Noiz kontsultatua: 2021-10-23.)
  2. ↑ a b c d Kontinenteak, geografia izen nagusi batzuk eta herritarren izenak, Euskaltzaindiaren 51. araua (Noiz kontsultatua: 2021-10-23)
  3. ↑ (Frantsesez) Amérique. Encarta (Noiz kontsultatua: 2009-4-7).
  4. ↑ Kontinenteak, Euskara Batuaren Eskuliburua, Euskaltzaindia (noiz kontsultatua: 2021-10-3-)
  5. ↑ (Frantsesez) Étymologie. Logos & Mûthos (Noiz kontsultatua: 2009-4-29).
  6. ↑ (Frantsesez) Europe. Encarta (Noiz kontsultatua: 2009).[Betiko hautsitako esteka]
  7. ↑ "Continent". The Columbia Encyclopedia. 2001. New York: Columbia University Press - Bartleby.
  8. ↑ Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, "Continente", pp. 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7
  9. ↑ Los Cinco Continentes, Planeta-De Agostini Editions, 1997. ISBN 84-395-6054-0
  10. ↑ Kontinenteak Hiru.com webgunean (noiz kontsultatua: 2021-10-24)
  11. ↑ a b The Olympic symbols. International Olympic Committee. 2002. Lausanne: Olympic Museum and Studies Centre.
  12. ↑ «Ocean» answers.com.
  13. ↑ "Distribution of land and water on the planet Error in Webarchive template: url hutsa.." UN Atlas of the Oceans Error in Webarchive template: url hutsa. (2004). Retrieved 20 February 2007.
  14. ↑ "continent n. 5. a." (1989) Oxford English Dictionary, 2nd edition. Oxford University Press; "continent1 n." (2006) The Concise Oxford English Dictionary, 11th edition revised. (Ed.) Catherine Soanes and Angus Stevenson. Oxford University Press; "continent1 n." (2005) The New Oxford American Dictionary, 2nd edition. (Ed.) Erin McKean. Oxford University Press; "continent [2, n] 4 a" (1996) Webster's Third New International Dictionary, Unabridged. ProQuest Information and Learning; "continent" (2007) Encyclopædia Britannica. Retrieved 14 January 2007, from Encyclopædia Britannica Online.
  15. ↑ "continent [2, n] 6" (1996) Webster's Third New International Dictionary, Unabridged. ProQuest Information and Learning. "a large segment of the earth's outer shell including a terrestrial continent and the adjacent continental shelf"
  16. ↑ .
  17. ↑ Ollier, Cliff D. (1996). Planet Earth. In Ian Douglas (Ed.), Companion Encyclopedia of Geography: The Environment and Humankind. London: Routledge, p. 30. "Ocean waters extend onto continental rocks at continental shelves, and the true edges of the continents are the steeper continental slopes. The actual shorelines are rather accidental, depending on the height of sea-level on the sloping shelves."
  18. ↑ Txantiloi:Harvp
  19. ↑ Txantiloi:Harvp
  20. ↑ Luanda errorea in Modulu:Citation/CS1 at line 4421:attempt to index field 'date_names' (a nil value).
  21. ↑  doi:10.22459/ac.08.2018. ISBN 978-1-76046-247-5..
  22. ↑ (Ingelesez) World Population prospects – Population division. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (Noiz kontsultatua: 2009-11-Retrieved 9).
  23. ↑ (Ingelesez) The World Factbook, Field Listing - Elevation extremes. CIA 2008-5-15.
  24. ↑ (Frantsesez) Points culminants du monde. 2008-1-13 (Noiz kontsultatua: 2009).
  25. ↑ (Frantsesez) Les plaques océaniques et les plaques continentales. Geopedia jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009) (Noiz kontsultatua: 2009).
  26. ↑ (Frantsesez) La Pangée Ultime. Ciel des Hommes.
  27. ↑ a b (Ingelesez) Baldwin, James A.. (2014). «Continents» Encyclopedia of World Geography. R.W. McColl, 214–216 or. ISBN 978-0-8160-7229-3..
  28. ↑ (Ingelesez) Molnar. (2015). Plate Tectonics: A Very Short Introduction. OUP Oxford ISBN 978-0-19-104396-3..
  29. ↑ Nares Strait and the drift of Greenland: a conflict in plate tectonics. Museum Tusculanum Press, 32– or. ISBN 978-87-635-1150-6..
  30. ↑ Farmer, G. Thomas; Cook, John. (2013). Climate Change Science: A Modern Synthesis: Volume 1 - The Physical Climate. Springer Science & Business Media, 281– or. ISBN 978-94-007-5757-8..
  31. ↑ Baldwin, James A.. (2014). «Continents» in R.W. McColl Encyclopedia of World Geography. Infobase Publishing, 214–216 or. ISBN 978-0-8160-7229-3..
  32. ↑ Gallay, Alan. (2015). Colonial Wars of North America, 1512–1763 (Routledge Revivals): An Encyclopedia. Routledge, 204– or. ISBN 978-1-317-48719-7..
  33. ↑ Innes, John L.; Haron, Abu Hassan. (2000). Air Pollution and the Forests of Developing and Rapidly Industrializing Regions. CABI, 36– or. ISBN 978-0-85199-932-6..
  34. ↑ ISBN 978-1-4094-6961-2..
  35. ↑ Leonard, Thomas M.. (2005). Encyclopedia of the Developing World. Psychology Press, 1637– or. ISBN 978-1-57958-388-0..
  36. ↑ In Ibero-America, North America usually designates a region (subcontinente in Spanish) of the Americas containing Canada, the United States, and Mexico, and often Greenland, Saint Pierre and Miquelon, and Bermuda; the land bridge of Central America is generally considered a subregion of North America.Norteamérica (Mexican version) Error in Webarchive template: url hutsa./(Spaniard version) Error in Webarchive template: url hutsa.. Encarta Online Encyclopedia.. 31 October 2009.
  37. ↑ Baldwin, James A.. (2014). «Continents» in R.W. McColl Encyclopedia of World Geography. Infobase Publishing, 214–216 or. ISBN 978-0-8160-7229-3..
  38. ↑ ISBN 978-1-57607-688-0..
  39. ↑ Rafferty, John P. «A Tale of Two Submerged Continents» Encyclopedia Britannica.
  40. ↑ Cassimaly, Khalil a. (5 March 2013). «The Violent History Of Mauritia: Birth, Oblivion, Renaissance | Labcoat Life | Learn Science at Scitable» www.nature.com.
  41. ↑ Plummer, Joel. Jakobshavn Bed Elevation Error in Webarchive template: url hutsa., Center for the Remote Sensing of the Ice Sheets, Dept of Geography, University of Kansas.
  42. ↑ 'Kuma-Manych Depression'. Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online.. Encyclopædia Britannica Inc., 2015.
  43. ↑ «3. The continent - Extent and boundaries» Europe's Environment - The Dobris Assessment (European Environmental Agency).

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu


Munduko Kontinenteak
 
Afrika-Eurasia 		 
Amerika 		 
Eurasia 		 
Ozeania
 
Afrika 		 
Antartika 		 
Asia 		 
Ozeania

 
Europa

 
Ipar Amerika 		 
Hego Amerika

Superkontinente geologikoak

Gondwana • Laurasia • Pangea • Pannotia • Rodinia • Columbia • Kenorland • Nena • Sclavia • Ur • Vaalbara

Beste kontinente prehistorikoak

Amazonia • Arktika • Asiamerika • Atlantika • Avalonia • Baltika • Cimmeria • Kongoko kratoia • Euramerika • Kalaharia • Kazakhstania • Laurentia • Ipar Txina • Siberia • Hego Txina • Ekialdeko Antartika • Pampia • Cuyania • Chilenia •

Kontinente mitiko eta teorizatuak

Atlantida • Kumari Kandam • Lemuria • Meropis • Mu • Hiperborea • Terra Australis • Zeelandia

Hondoraturiko kontinenteak

Kerguelen goi ordokia • Sahul • Sunda • Zealandia

Etorkizuneko kontinente posibleak

Neopangea • Amasia • Novopangaea • Aurica

Azpikontinenteak

Arabiar Penintsula • Madagaskar plaka • Indiako azpikontinentea

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kontinente&oldid=9534834"(e)tik eskuratuta