Naso
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
A nariz[1] (d'o latín < *NARICAE)[2] u naso (d'o latín < NASUS) ye una protuberancia que fa parte d'o sistema respiratorio en os vertebratos.
Anatomía
editarPer las fuesas nasals s'aspira y espira l'aire que cal ta poder alentar. Ixos dos estallos son deseparatos per lo tabique nasal, y l'aire i accede per dos foratos ditos canyos.
En a mayoría de nasos d'os mamiferos, tamién bi ha peletz que apercazan las particulas que porta l'aire y privan asinas que se fiquen en os polmons.
Morfolochía esterna
editarLa forma d'o naso ye prou variata. La forma en ye determinata per lo ueso etmoide y lo septum nasal. En os humans, lo naso ye ubicato en o centro d'a cara; en muitos altros mamiferos, se troba en o cabo superior d'a morrera.
En as diferents poblacions d'a especie humana a forma d'o naso ha evolucionato d'una traza diferent d'alcuerdo con o clima, con o condicionant d'a forma d'a cara y d'o cranio. En as zonas calidas o naso se fa amplo, plegando a l'extremo d'os pigmeus que lo tienen mes amplo que alto. En as zonas templatas u fridas se fa estreito, de fueras d'os aboríchens australianos y en parte d'os caucasoides alpins que por tener una cara ampla no pueden dar un naso estreito.
Funcions
editar
Lo naso aspira l'aire, que traviesa la farinche y contino plega en o sistema respiratorio. Tamién cumple funcions adicionals d'acondicionamiento de l'aire que i entra (per ixemplo, escalfando-lo u humedixendo-lo).
En a mayoría de mamiferos, lo naso ye l'organo principal ta ulorar; ye dicir, lo encargato de l'olfacto. L'aire que traviesa lo naso plega en as estructuras d'a cavidat nasal, causando una turbulencia que alentiza l'aire y lo mena ent'o epitelio olfactorio, an que las moleculas odoriferas de l'aire contactan con as neuronas receptoras d'as ulors que trasmiten las caracteristicas d'a molecula per meyo d'impulsos electricos t'o celebro.
En os cetacios, lo naso se reduz a los foratos nasals, desplazatos t'o cobalto d'a capeza, lo que lis permite d'alentar mientres que son somerchitos. Per contra, lo naso d'o elefant se ye tornato un organo largo y musculoso clamato trompa.
Aspectos culturals
editar
Lo naso ye un elemento destacato en a composición d'o aspecto d'as personas, y per ixo ye motivo d'operacions rinoplasticas ta cambiar-ne l'aparencia estetica, de vez que i son comuns los piercings practicatos en as narices, lo septum u lo puent.
A bellas culturas, esfrecar-se u pretar-se lo naso dos endividos ye una forma tradicional de saludo.
Referencias
editar- ↑ (es) Brian Mott El habla de Gistaín, Instituto de Estudios Altoaragoneses, 1989, ISBN 84-86856-15-9, p.208
- ↑ (es) Francho Nagore Laín: Vocabulario de la Crónica de San Juan de la Peña (versión aragonesa, s. XIV), Universidat de Zaragoza, 2021, ISBN 978-84-1340-315-1, p.320
Vinclos externos
editar
Se veigan as imáchens de Commons sobre o naso.- (en) Estructura d'o naso.
- (fr) Anatomía d'o naso.
| Partis d'o cuerpo humán | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
