Lausanne

Lausanne (Frans: [lo'zan]; Duits: [loˈzan], ; Italiaans en Romansch: Losanna) is die hoofstad van die Switserse kanton Vaud en die distrik Lausanne, met sowat 140 200 inwoners in die stads- en 312 000 in die metropolitaanse gebied. Die stad in die Franssprekende weste van Switserland is die vyfde grootste in die land en 'n belangrike ekonomiese, kulturele, vervoer- en onderwyssentrum. Lausanne huisves sedert 1874 die Federale Geregshof van Switserland.

Lausanne
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Switserland
Kanton	Vaud
Koördinate	46°31′N 06°38′O
Stigting	Voor 1ste eeu v.C.
Oppervlakte:
- Totaal	41,38 vk km
Hoogte bo seevlak	495 m
Bevolking:
- Totaal (2020)	140 202
- Bevolkingsdigtheid	3 388/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Gematigde klimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	9,5 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	1,1 / 18,4 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	1 113 mm
Burgemeester	Grégoire Junod (SP)
Amptelike webwerf	www.lausanne.ch

'n Lugbeeld van Lausanne

Lausanne is aan die noordoewer van die Meer van Genève (Frans: lac Léman) geleë. Die stadsgebied strek vanaf die seeoewer by die Ouchy-hawe tot by die bosgebiede van Jorat. Menslike gemeenskappe het hulle al omstreeks 6000 v.C. in die gebied gevestig. Die stad se huidige naam dateer uit die antieke tydperk; die 2de eeuse Gallies-Romeinse nedersetting Lousanna het omstreeks 400 as civitas Lausanna bekend gestaan.

Lausanne speel as setel van die Internasionale Olimpiese Komitee (IOK, sedert 1915) – en sedert 1993 as hoofstad van die Olimpiese Beweging – ook 'n belangrike rol op die gebied van sport. Op godsdienstige gebied was Lausanne tussen die laat 6de eeu en 1536 'n biskopsetel en belangrike bestemming vir pelgrims.

Etimologie

Lausanne staan in Italiaans en Retoromaans as Losanna bekend, terwyl die vroeëre Duitse naam Losannen intussen verouderd geraak het.

Historiese name is vanaf die 2de eeu n.C. gedokumenteer: vicanor[um] Lousonnensium, Lacu Lausonio (omstreeks 280), civitas Lausanna (omstreeks 400) en Losanna (990).

Geografie

Die munisipaliteit Lausanne is sowat 60 kilometer noordoos van Genève, aan die noordoewer van die Meer van Genève (Frans: Lac Léman) geleë en strek van die meeroewer met die Ouchy-hawe tot by die bosgebiede van Jorat. Dit sluit Vidy, Cour, Ouchy, Mornex, Chailly, La Sallaz, Vennes, Montblesson, Vers-chez-les-Blanc, Montheron en Chalon-à-Gobet asook die eksklawe Vernand in.

Geskiedenis

Die katedraal van Lausanne bo-oor die stad

'n Uitsig oor Lausanne en die Meer van Genève

Die katedraal van Lausanne

Die eerste nedersettings in die huidige stadsgebied van Lausanne het reeds meer as 5 000 jaar gelede ontstaan. Die Romeine het by 'n Keltiese dorp in die gebied van die huidige Vidy 'n militêre kamp opgerig, wat hulle Lousanna genoem het. Die kamp het sedert die 1ste eeu n.C. tot 'n Romeinse vicus (dorp) ontwikkel, waar goedere, wat met handelskepe op die Meer van Genève vervoer is, op perdewaens gelaai is. Hierdie vicus was met 'n lengte van 1,2 kilometer en 'n wydte van 250 meter die grootste in Switserland. Gedurende die 3de eeu is die nedersetting deur Alemanne-invalle bedreig en waarskynlik omtrent 260 ingeneem en verwoes.

Reeds in die 3de eeu is op die huidige katedraal-heuwel 'n klein nedersetting van ambagsmanne of 'n refugium (toevlugsoord) gestig, wat die naam van die Romeinse dorp oorgeneem het. Die eerste kerk op die heuwel, wat aan die heilige Thyrsus gewy was, is in die 6de eeu opgerig. Marius, die biskop van Avenches, het sy setel in die tweede helfte van die 6de eeu na Lausanne verskuif en sodoende die bisdom van Lausanne gestig.

Aanvanklik het Lausanne net 'n klein dorpie gebly, wat in die tydperk tussen 888 en 1032 deel uitgemaak het van die Koninkryk Hoog-Boergondië. Eers gedurende die 11de eeu het Lausanne tot 'n politieke, ekonomiese en godsdienstige sentrum ontwikkel. Dit was die administratiewe sentrum van die plaaslike biskoppe. Veral die 12de en 13de eeu word as die bloeitydperk van die stad beskou.

Die burgers van Lausanne, wat in 1234 vir die eerste keer politieke regte verkry het, het die grawe van Savoie se hulp ingeroep by hulle stryd teen die gesag van die biskoppe. In 1476 is die stad deur Boergondiese troepe onder die bevel van Karel die Stoute beset en ná die slag van Grandson deur die Switsers geplunder. Die Cité en die dorp aan die voet van die heuwel, wat voorheen onafhanklik naas meer bestaan het, is op 6 Julie 1481 verenig.

Met die verowering van Vaud (Duits: Waadtland) deur Bernse troepe in 1536 het 'n nuwe periode in Lausanne se geskiedenis begin. Die stadsbewoners het hulle ten gunste van die Reformasie uitgespreek, en die destydse biskop Sebastiaan van Montfaucon het na Savoie gevlug. Lausanne het sy status as bisdom sodoende weer kwytgeraak (die setel van die bisdom van Lausanne, Genève en Fribourg is in 1613 na Fribourg verskuif).

Die afskaling van Lausanne, wat nou net 'n provinsiale stad was, is deur die inwoners met weerstand begroet. Die sameswering van Isbrand Daux, wat in 1588 beplan het om Vaud aan Savoie te oorhandig, en die weerstand van Jean Daniel Abraham Davel in 1773 is die bekendstes in 'n hele reeks insidente.

Die Bernse owerhede het in 1536 die distrik Lausanne gestig wat destyds 'n groter oppervlak beslaan het as sy huidige eweknie. Dit het van die Venoge langs die oewer van die Meer van Genève in oostelike rigting tot naby die stad Vevey gestrek. Die distrik het in die noorde die Jorat-plato ingesluit en in die noordooste tot by die gebied van die Broye gestrek.

Ná die ondergang van die Ancien régime het Lausanne as gevolg van die Rewolusie van Vaud in 1798 die hoofstad van die Canton du Léman geword, wat tot by die einde van die Helvetiese Republiek in 1803 bestaan het. Daarna het Lausanne die hoofstad van die Switserse kanton Vaud geword.

As 'n belangrike administratiewe sentrum het Lausanne met sy industrialisering vinnig begin groei. Danksy die omvangryke boubedrywighede het Lausanne se woonbuurte omtrent 1900 al tot by die stadsgrense uitgebrei. Nogtans het die inwoners van aangrensende dorpe soos Renens, Prilly en Epalinges in die eerste helfte van die 20ste eeu nie ingestem om by Lausanne ingelyf te word nie.

Die histories belangrike Verdrag van Lausanne is op 24 Julie 1923 in die kasteel van Ouchy gesluit. Die onderhandelinge oor Duitsland se herstelbetalings het tydens die Konferensie van Lausanne van Junie tot Julie 1932 hier plaasgevind.

Sport

Die Olimpiese Museum

Lausanne huisves as die hoofkwartier van die Internasionale Olimpiese Komitee sedert 1993 ook die Olimpiese Museum.

Naas die IOK het ook 'n aantal internasionale sportorganisasies hulle hoofkwartiere in die stad, soos byvoorbeeld die International Table Tennis Federation, die Fédération Internationale de Volleyball, die International Baseball Federation, der Fédération Internationale d'Escrime, die International Equestrian Federation, die Fédération Internationale des Luttes Associées, die International Dance Sport Federation en die Fédération Internationale de Natation Amateur.

Lausanne beskik self oor gesofistikeerde sportfasiliteite soos die Olimpiese stadion La Pontaise en die Centre Intercommunal de Malley met sowat 10 000 sitplekke. Dit was een van die gasheerstede tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1954.

Ekonomie

Die wingerde van Lavaux is deur Unesco tot wêrelderfenis verklaar

Naas Genève is Lausanne die belangrikste ekonomiese en administratiewe sentrum van Wes-Switserland, alhoewel die nywerheidsektor vandag 'n kleiner rol speel met net 17 persent van alle werkgeleenthede. Die tersiêre sektor – met meer as tagtig persent van alle werkgeleenthede – steun veral op handel, toerisme, administrasie, banke, assuransies en vervoer. Lausanne is die setel van 'n aantal belangrike nasionale en internasionale instellings soos die Switserse Federale Geregshof en die Sekretariaat van die Verenigde Nasies se Program vir Omgewingsake.

Belangrike navorsingsinstellings is die Centre de Recherches européennes – Fondation Jean Monnet pour l'Europe, die Centre de recherches sur les lettres romandes, die Institut Benjamin Constant uen die Switserse Insituut vir Kunswetenskappe.

Die begin van die 20ste eeu is die bloeitydperk van Lausanne se nywerhede. Nywerheidsgebiede ontstaan langs die spoorweglyn in die weste van die stad en naby die oewer van die Meer van Genève. 'n Aantal bedrywe is egter weens gebrek aan ruimte na die westelike en noordwestelike voorstede verskuif.

Die huidige nywerheidsektor steun op die bou-, ingenieurs-, metaal-. voedsel-, tabak-, meganiese, elektroniese, optiese, grafiese, druk- en uitgewersbedrywe.

Tot by die begin van die 20ste eeu bestaan teen die suidelike hellings van die ou stadskern 'n aantal klein wingerde en akkers. Hulle het met die uitbreiding van die woongebiede byna volledig verdwyn. Op die hoogvlaktes van Jorat is veeteelt en melkboerdery nog steeds 'n belangrike bron van inkomste. Daarnaas het 'n bosbedryf in die Bois du Jorat ontwikkel.

Die belangrikste werkgewers in Lausanne is die Centre Hospitalier Universitaire Vaudois, die stadsregering, die tabak-maatskappy Philip Morris en die Universiteit van Lausanne.

Demografie

'n Demonstrasie van 'n tradisionele volksdans

Teen die einde van 2004 het Lausanne 117 161 permanente inwoners en 'n bykomende 11 000 sogenaamde saisonniers, wat slegs oor 'n tydelike verblyfpermit beskik. Dit maak van Lausanne die vyfde grootste stad in Switserland. Die metropolitaanse gebied (agglomération) het 312 000 inwoners.

Naastenby 79 persent van die bevolking is Franssprekend, vier persent praat respektiewelik Duits en Italiaans. Meer as 'n derde van die inwoners is in die buiteland gebore, die grootste groepe buitelanders is Italianers, Spanjaarde en Portugese.

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Lausanne op Wikivoyage
• (de) (en) (fr) (it) Amptelike webwerf