kariyer planlama

Turizm eğitimi turizm sektöründeki işgücünün niteliğinin artmasına katkı sunmaktadır. Bu bağlamda turizm eğitimi alan öğrencilerin kariyer planlamalarının incelenmesi turizm sektöründeki insan kaynakları yönetiminin geliştirilmesi ve yeni gelişmelerin değerlendirilmesi açısından önemlidir. Çalışma ile Gaziantep 2016-2017 dönemi 1. sınıf ön lisans öğrencilerinin kariyer planlamasına ilişkin anket yapılmıştır. Ankette, demografik özelliklere ilişkin sorular ile 5’li Likert ölçeğinin kullanıldığı ifadeler bulunmaktadır. Anket bulguları, öğrencilerin okudukları bölümü kendi istekleri doğrultusunda seçmelerine rağmen kariyerlerini planlamadan kısmen bilgi sahibi olduklarını, genelde özel sektörde çalışmak istediklerini göstermektedir. Ayrıca öğrencilerin çalışma hayatında işletmelerin manevi içeriğe sahip motivasyon yöntemlerini uygulamaları ve işlerini severek yapmalarının önemli olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Günümüz iş yaşamı içerisinde devamlı olarak faaliyetlerini sürdürmek ve başarı elde etmek isteyen işletmeler, sahip oldukları kaynaklarını etkili ve verimli bir şekilde kullanarak rekabet üstünlüğü sağlamak durumundadırlar. Rekabet üstünlüğünün sağlamasında etkili olan teknoloji, ürün, marka değeri gibi işletmenin maddi kaynaklarının yanı sıra işletmeye önemli bir avantaj sağlayacak olan insan kaynağına verilen önem her geçen gün artmaktadır. Çalışanlarının sahip oldukları bilgi, beceri, tecrübe, yeterlilik ve yetkinliklerinin neler olduğunun bilincinde olan, çalışanlarını yeteneklerine uygun şekilde yönlendirebilen ve onların yaptıkları işlerden tatmin olmalarını sağlayan işletmeler rakiplerine karşı rekabet üstünlüğü sağlayacaklardır.

Bireyin, kariyer planlamaya başlamadan önce bu alanda neler yapacağını ve ulaşmak istediği hedefleri konusunda bazı kararları netleştirmesi büyük önem arz etmektedir. Aynı zamanda yapacağı planlamadaki başarıya ne kadar sürede ulaşacağını, yakın ve uzak hedeflerini doğru belirlemelidir. Hedeflerini belirledikten sonra bu hedeflere varma konusunda zaman zaman bazı engellerle karşılaşılabileceğini hesaba almalıdır. Ancak bu engeller karşısında kişi asla pes etmemeli, kariyer hedefi ve başarısı için gerekli durumlarda mutlaka A planı dışında B ve C gibi planlar önceden yapılmalıdır. Yapılan bu planlamalarla birlikte göz önünde bulundurulması gereken bir diğer konu ise, kişinin ilgi ve yetenekleriyle birlikte güçlü ve zayıf yönlerini de keşfetmesidir. Bu nedenle kişi yapabildiği kadarıyla kendisini objektif bir şekilde değerlendirmek ve sağlıklı bir tespit yapmak zorundadır.
Bireyin kendisini değerlendirmekle beraber mesleklerin gelişimini, zamanla önemi azalan meslekleri ya da ortadan kalkan meslekleri araştırmalı, mesleklerdeki bu değişimleri ve gelişimleri de takip etmelidir. Bir kariyer seçimi yapmak bazen oldukça zor ve karmaşık hâle gelebilmektedir. Bu sebeple kariyer seçimini etkileyen faktörleri iyi tespit eden bireyler, var olan zor ve karmaşık hâli kolaylaştırıp belirginleştirebilir.
Kariyer seçimini etkileyecek faktörleri sıralamak gerekirse; ilgi, yetenek, bireysel beklentiler, cinsiyet ve mesleğin geleceğiyle ilgili durumlar göze çarpmaktadır. Kısaca ifade etmek gerekirse; birey hayatını şekillendiren kariyer ile ilgili seçim yapacağı dönemlerde profesyonel bir yaklaşım sergilemek ve ince eleyip sık dokumalıdır.  Bu profesyonel yaklaşım, bireyin kariyer yolculuğunda sağlıklı bir karar vermesinde büyük önem arz etmektedir. Verilecek kararda; ideal bir kariyer planı yapılması, kaynakların yerinde ve doğru kullanılması hedeflenmelidir.
Unutmayalım ki, kariyer planlamada, kişinin akademik alanda edindiği bilgilerle geleceğini tasarlaması oldukça önemlidir. Özellikle günümüz çalışma dünyasında bazı kişiler; meslek seçimi yaptıktan sonraki süreçte mevcut mesleklerini benimsemeyip seçtiği mesleği bırakarak, farklı meslek arayışlarına girmekte, bu durum da bireyin hem maddi hem de manevi durumunu doğrudan etkilemektedir. Bu sebeple, iş hayatında benzer durumlarla karşılaşmamak ve çalışma sahasındaki profesyonellik adına kariyer tedbirleri önceden yerinde ve zamanında alınmalıdır.

Turizm endüstrisinde yaşanan hızlı gelişim ve değişimle birlikte önemli istihdam olanaklarının ortaya çıktığı görülmektedir. Bu doğrultuda turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu kalifiye iş gücünün eğitimli olması gerektiği kaçınılmaz bir gerçektir. Türkiye’de turizm sektörünün ara eleman ihtiyacını karşılayan Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksekokullarında eğitim gören öğrencilerin, turizm sektörüne ilişkin görüşleri ile kariyer planlamaları hem kendileri hem de sektör açısından önem arz etmektedir.
Yapılan bu araştırmanın temel amacını, Gaziantep Üniversitesi Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksekokulunda turizm eğitimi alan ön lisans öğrencilerinin kariyer planlarını yaparken hangi unsurlara dikkat ettikleri ile turizm sektörüne ilişkin görüşlerinin belirlenmesi oluşturmaktadır. Bununla birlikte, öğrencilerin mezuniyet sonrası çalışmak istedikleri işletmeden beklentilerini ve turizm sektörüne ilişkin görüşlerini belirleyerek bu görüşlerin demografik ve tanıtıcı özelliklerine göre farklılaşıp farklılaşmadığının analiz edilmesi bu araştırmanın diğer amaçlarını oluşturmaktadır. Bu amacın gerçekleştirilebilmesi için 01.05.2017-19.05.2017 tarihleri arasında Gaziantep Üniversitesi Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksekokulunda eğitim gören 165 öğrenciye anket uygulanmıştır.
ii
Araştırmada öğrencilerin sektöre ilişkin görüşlerini değerlendirmek üzere hazırlanan sorular, “iş sağlığı ve güvenliği, performans nitelikleri, eğitim, sektörün niteliği, sektörün itibarı, sektörde çalışma koşulları, ücret, sosyal haklar ve sektörün iş zorluğu” olmak üzere 9 boyuttan oluşmaktadır. Öğrencilerin mezuniyet sonrası çalışmak istedikleri işletmeden beklentilerine yönelik hazırlanan sorular ise, “iş yerinin kurumsallığı, ücret ve sosyal haklar, işin manevi tatmini, çalışma koşulları ve etkili motivasyon” olmak üzere 5 boyut altında sınıflandırılmıştır. Yapılan bu araştırma sonucunda, öğrencilerin mezuniyet sonrası kariyer planlamalarında, çalışacakları işletmedeki manevi tatmine önem verdikleri ve öğrencilerin sektöre ilişkin görüşlerinde sektörün çalışma koşullarına dikkat ettikleri tespit edilmiştir. Bununla beraber, öğrencilerin sosyal haklar ve ücret konularını yetersiz buldukları, öğrencilerin büyük bir bölümünün daha önce turizm sektöründe hiç çalışmadığı, çalışan öğrencilerin ise yiyecek-içecek işletmeleri ile otel işletmelerinde çalıştıkları, öğrenciler turizm okulunda eğitim görmeyi kendileri seçmiş olmalarına rağmen, imkân olması durumunda turizm dışında bir okulda eğitim görmeyi istedikleri ve öğrencilerin yarısından fazlasının turizm sektöründeki kariyer olanakları hakkında kısmen bilgi sahibi olduğu tespit edilmiştir. Son olarak, öğrencilerin büyük çoğunluğu mezun olduktan hemen sonra ve mezun olduktan 10 yıl sonra kendi iş yerini kurmak istedikleri araştırmadan elde edilen bir sonuçtur.

Bu çalışmanın amacı, okul psikolojik danışma programları kapsamında kariyer planlama uygulamaları geliştirmek ve elde edilen sonuçları ampirik olarak değerlendirmektir. Araştırma bir TUBITAK 3001 projesi olarak gerçekleştirilmiştir. Proje uygulamalarının içeriği kariyer farkındalığının geliştirilmesi ve kariyer planlaması ile ilgilidir. Katılımcı grubunu 2018-2019 eğitim-öğretim yılında İstanbul'un Bağcılar, Bakırköy, Sarıyer ve Zeytinburnu ilçelerindeki iki kademedeki (orta ve lise) yedi okulun öğrencileri, velileri ve öğretmenleri oluşturmaktadır. Verilerin toplanmasında Ergenlerde Karar Verme Ölçeği, Çocuklar için Kariyer Gelişimi Ölçeği, Mesleki Olgunluk Ölçeği ve program değerlendirme anketleri kullanılmıştır. Veriler, iki yönlü ANCOVA ve Wilcoxon işaretli sıra testleri ile analiz edilmiştir. Mesleki olgunluk puanları açısından deney ve kontrol grupları arasında anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Bulgulara dayanarak, araştırmacılara, uygulayıcılara ve politika yapıcılara bazı önerilerde bulunulmuştur.

Çalışma yaşamında sıkça kullanılan kavramların başında gelen kariyer kavramı, bireyin
tüm iş yaşamı boyunca katettiği gelişmelerdir. Kariyer planlama kavramı ise çalışanların
örgütlerle aynı hedefler doğrultusunda kurum içerisinde ya da önceden kazandığı bilgi,
beceri ve yetenekleri tespit etmesi, geleceğe yönelik beklenti, amaç ve hedeflerini oluşturması ve bu hedeflere hangi yol ve yöntemlerle ulaşılacağı konusunda plan ve program yapma işlemidir. Organizasyonlar
artık sektörde fark yaratabilmenin tek koşulunun nitelikli çalışanlara sahip olmak olduğunu fark etmişler
ve yetenekli çalışanları işletmeye çekebilmek ve işletme içinde tutabilmek için çalışanlarının gelişimlerine
yatırımlar yapmışlar ve çeşitli kariyer gelişim programları uygulamaları geliştirmişlerdir. Bu bakış açısıyla, çeşitli kariyer programları ile çalışanın örgütle özdeşleşebilmesi ve kendini örgütün bir parçası gibi
hissetmesi, uzun vadede ise örgütte varlığını sürdürmesi söz konusu olabilecektir.
Bu çalışmada da kariyer planlamanın, örgüte bağlılığa ve işten ayrılma niyetine olan etkisi tespit
etmek amacıyla, İstanbul’ da faaliyet gösteren beş yıldızlı otellerde çalışan toplam 193 iş görene anket
uygulanmıştır. Kariyer planlamanın ölçümünde, Cerit (2007)’ in yüksek lisans çalışmasındaki ifadeler,
literatür taraması sonucunda elde edilen veriler ve uzman görüşlerine başvurularak hazırlanmış ifadelerle oluşturulmuş olan ölçekten, örgüte bağlılığın ölçümünde Allen ve Meyer (1990) in ölçeğinden ve işten
ayrılma niyetinin ölçümünde Amah (2009) ve Post vd. (2009)’un çalışmalarından faydalanılmıştır.
Çıkan sonuçlara göre, kariyer planlama uygulamaları örgüte bağlılığı etkilemezken, işten ayrılma niyetini azaltmaktadır. Çalışmanın turizm sektöründe yapılmış olması, ilgili değişkenlerin de bu sektörde ele
alınıyor olması, bu çalışmanın mevcut çalışmalardan farklılığını ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kariyer Planlama, Örgüte Bağlılık, İşten Ayrılma Niyeti

Günümüz çalışma hayatı koşulları, çalışılan alan, meslek dalı, içinde bulunulan toplumun
kültürel yapısı ve kurumsal kültürün taşıdığı özellikler bakımından farklılıklar arz etmektedir.
Bu farklılıkların bir araya gelmesi ile birlikte bir değişim ve dönüşüm süreci içerisinde
olunduğu gerçeği yadsınılamamaktadır.
Bahsi geçen dönüşümün en önemli yansımalarından biri ise kariyer planlama olgusu üzerinde
işlemektedir. zellikle iş hayatı içerisinde yeni olan Y Kuşağı bireylerinin, kariyer planlama
süreci içerisindeki yaklaşım ve algıları, kendi nesil ve dönem özelliklerine göre değişiklik
göstererek, çalışma ortamında bir takım çatışmaları beraberinde getirebilmektedir.
Bu çalışmada akademisyen olarak çalışmakta olan Y Kuşağı bireylerinin, içerisinde
bulundukları mevcut içsel ve dışsal koşullar incelenerek, bireysel kariyer planları
konusundaki ilerleme süreçlerinin olasılığı ve olması gerekliliğinin tespiti sağlanmaya
çalışılmıştır.

Giriş ve Amaç: Meslek seçimi, kişinin en iyi yapabileceği faaliyetleri içerdiğini düşündüğü ve kendisine en üst düzeyde doyum sağlayacağına inandığı bir işe yönelmesidir. Bu yönelme kararının doğru ve yerinde olması, kişinin ne istediğini ve neleri yapabileceğini iyi bilmesine bağlıdır. Bu araştırmanın amacı, Bülent Ecevit Üniversitesi Sağlık Meslek Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü öğrencilerinin meslek seçimini etkileyen faktörler ve mesleki beklentilerini saptamaktır.

Gereç ve Yöntem: Araştırmanın evrenini 2012-2013 öğretim yılında BEÜ Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümüne devam etmekte olan 396 öğrenci (Dönem 1,2,3,4) oluşturmaktadır. Kesitsel tipte planlanan araştırma 01.03.2013-26.04.2013 tarihleri arasında yapılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından oluşturulan 52 soruluk anket kullanılmıştır. Anketlerin doldurulmasında katılımcıların gönüllülüğü esas alınmıştır ve araştırmaya katılmayı kabul eden 308 (%77.7) öğrenci araştırmaya dahil edilmiştir. Anket temel olarak 3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sosyodemografik değişkenlere yönelik sorular, ikinci bölümde öğrencilerin hemşirelik mesleğini seçme etmenleri, üçüncü bölümde ise hemşirelik eğitiminden ve meslekten beklentilerini saptamaya yönelik sorular yer almaktadır.
Veriler SPSS 19.0 programı kullanılarak analiz edilmiş, tanımlayıcı istatistiklerin sunumunda sayı, yüzdelik dağılım ve ortalama±standart sapma kullanılmıştır. Gruplar arası karşılaştırmalarda Ki-kare testi kullanılmıştır. Sonuçlar % 95 güven düzeyinde değerlendirilmiştir.

Bulgular: Araştırmaya 67’si (%21.8) erkek, 241’i (%78.2) kadın, toplam 308 kişi katılmıştır. Hemşirelik bölümü tercihi ilk sırada 245 (%79.5), diğer sıralarda 63 (%20.5) kişi bulunmaktadır. Katılımcıların hemşirelik bölümünü tercih etme nedenleri sorgulandığında ‘İş Garantisi’ n=287 (%93.2) en çok kabul edilen önerme olmuştur. Sonra sıralama ‘Hastalara yardım isteğim var’ n=278 (%90.3), ‘Hemşirelik mesleğine ilgim var’ n=240 (%77.9), ‘Bir ekipte çalışmayı seviyorum’ n=238 (%77.3), ‘Hemşirelik mesleğine yeteneğim var’ n=238 (%77.3) şeklindedir.
Katılımcıların meslek seçimini etkileyen faktörler cinsiyetine göre karşılaştırıldığında ‘Geliri yüksek’ (p=0.003), ‘Ailem istedi’ (p= 0.033), ‘Annem babam sağlık çalışanı’ (p=0.026), ‘Öğretmenler önerdi’ (p=0.022) önermelerini benimseyenler kadınlarda anlamlı olarak daha fazladır. Katılımcıların mezuniyet öncesi hemşirelik bölümü eğitiminden beklentileri sorgulandığında 174 kişinin (%56.5) ‘İyi bir hemşire olarak yetiştirilmek’, 116 kişinin (%37.7) ‘Akademisyen olarak yetiştirilmek’; şeklinde cevap verdikleri görülmüştür.
Katılımcıların ‘İlerde çalışmak istedikleri kurum’ sorgulandığında ilk üç tercihin ‘Devlet hastanesi’ (n=151, %49), ‘Üniversite hastanesi’ (n=40, %13) ve ‘Aile hekimliği’ (n=32, %10.4) olduğu dikkat çekmektedir. ‘İlerde kesinlikle çalışmak istenmeyen kurum’ sorgulandığında ‘Özel hastane’ (n=71 %23.1) birinci sırada yer almaktadır. Hemşirelik mesleğinin geleceğini nasıl gördükleri sorulduğunda ise 6 (%1.9) kişi ‘Çok iyi’; 54 (%17.5) kişi ‘İyi’; 59 (%19.2) kişi ‘Fikrim yok’; 160 (%51.9) kişi ‘Kötü’; 29 (%9.4) kişi ise ‘Çok kötü’; yanıtlarını vermişlerdir. Katılımcılardan 202 kişi (%65) mesleğin kendisine uygun olduğunu düşündüğünü, 210 kişi (%68.2) ilerde mesleğini yapmak istediğini, 145 kişi (%47.1) mesleği statü açısından kendisine uygun bulduğunu, 211 kişi (%68.5) mesleğini sevdiğini belirtmiştir. Katılımcılardan 65 kişi (%21.1) ise bu mesleği seçtiğine pişman olduğunu belirtmiştir.
Katılımcılar alt dönem (dönem 1,dönem 2) ve üst dönem (dönem 3,dönem 4) olarak iki gruba ayrılmıştır. Birinci grupta ‘Bu mesleği seçtiğim için pişmanım’ önermesine katılanlar n=47 (%28.8), ikinci grupta ise n=18 (%12.4)’tür. Aradaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0.002). Katılımcılara hemşirelik mesleğinin korkutan yönleri sorulduğunda 219 kişi (%71.1) ‘Mesleğin çok yorucu olması’, 186 kişi (%60.4) ‘Özel hayata zaman ayıramamaktan korkma’, 170 kişi (%55.2) ‘Çalışma koşullarının korkutması’ yanıtlarını vermiştir.

Sonuç ve Öneriler: Bu araştırmada ‘İlerde kesinlikle çalışmak istenmeyen kurum’ sorgulandığında ‘Özel hastane’ (n=71 %23.1) birinci sırada yer almaktadır. Özel hastane çalışma koşulları genç hemşire adaylarının gözünü korkuttuğu sonucu çıkmaktadır. Katılımcıların çoğunun iş garantisi nedeni ile hemşirelik bölümünü tercih etmelerine rağmen mesleğin çok yorucu olması, özel hayatlarına zaman ayıramamaktan korkmaları ve çalışma koşullarının istedikleri gibi olmaması nedenleri ile kaygılarının olduğu görülmüştür. Meslek seçimi yaşamın belli bir alanında verilen bir karardan çok, yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Dolayısıyla bu seçim çok dikkatli, itinalı ve özenli şekilde yapılmalıdır. Toplumca “kariyeri” yüksek olduğu belirtilen meslekten çok; kişinin kendini gerçekleştirebileceği, mutlu ve başarılı olabileceği bir mesleği seçmesine imkân tanınmalıdır.