Osmanlı Ordu

Osmanlı Devleti 15. yüzyılda Avrupa’da siyasi, askeri ve ekonomik üstünlüğü ele geçirerek dünya siyasetine yön veren bir devlet konumuna gelmişti. Ancak 16. yüzyılda Batı karşısında aldığı ağır mağlubiyetler, başta askerî sistemi olmak üzere diğer müesseselerinde bir çözülmeye neden olmuştur. Bu bozulmanın nedenlerinin tespiti ve ortadan kaldırılması için yapılması gerekenler konusunda devrin ilim ve idare adamları tarafından “Siyasetnâme” denilen eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Bu eserler bozulmanın çözümü olarak, ilk etapta problemleri devletin kendi şartları içerisinde çözmeyi ve bilhassa Kanun-ı Kadim’e dönmeyi önermişlerdir.
Lale Devri’nde Siyasetnâme tarzında eser veren şahsiyetlerden biri de İbrahim Müteferrika olmuştur. Bildirimizde İbrahim Müteferrika’nın “Usûlü’l-Hikem Fî Nizâmi’l-Ümem” adlı bu eserinde işaret edilen Osmanlı askerî sisteminin aksayan yönleri ve bu aksaklıkları gidermek için önerilen çözüm yöntemleri değerlendirilecektir. İbrahim Müteferrika’yı diğer Siyasetnâme yazarlarından ayıran özellik, devletin aksayan yönlerini düzeltmek için Kanun-ı Kadim’e dönmek yerine “Batı’yı model alıp kendi kimliğimize uygun hale getirerek uygulamayı” önermesidir. İbrahim Müteferrika’nın bu özelliğinin kendisinden sonra gelen devlet adamlarının ıslahat konusundaki düşünce yapısını derinden etkilediği şüphesizdir.

The Ottoman Empire, founded by Osman I (r. 1290-1326), dominated much of southeastern Europe, the Middle East, and North Africa between the fourteenth and early twentieth centuries. Ottoman military superiority in the Balkans in the fifteenth and sixteenth centuries stemmed from the use of new modern armaments integrating infantry and cavalry with innovative tactics. The Ottomans borrowed methods from their adversaries and even used Christian and Jewish soldiers and officers in their campaigns. In addition to a magnificent army, they had a navy that was among the best in the Mediterranean area. However, one aspect of the early Ottoman success has been greatly exaggerated-that of the Ottomans' superiority in numbers. The Ottomans' rapid conquest of the Christian, Greek-speaking, Eastern Roman Byzantine Empire, as well as the other Balkan states in the years from 1290 to 1453, came not from larger forces but from essentially waiting for their Christian rivals to destroy each other in battle and then moving in and taking over the remaining territory. The Ottoman sultans made alliances with 587 Library of Congress The Ottoman Turks seize Constantinople from the Byzantines in 1453 to establish the Ottoman Empire.

Recently, an important book was published by Colin Imber about 1443-1444 Crisis, one of the critical turning points the Ottoman State faced in its founding era, and the Battle of Varna, which brought the crisis to an end. When we examined the book, however, we noticed that two crucially important sources about that war had not been taken into account. These sources are Ghazavat-ı Sultan Murad by Zaifi and Gazaname-i Rum by Kaşifi.

19.yy sonu ve 20.yy başında Osmanlı Devleti'nin askeri ve siyasi tarihinde cereyan eden iç ve dış hadiseler Balkan Yarımadasındaki siyasi sınırların değişmesine neden olmuştur. Bağımzsılığını kazanan Balkan devletleri, Balkan Savaşlarına giden süreçte emellerine ulaşmak gayesiyle askeri güçlerini artırmak için çaba sarfetmişlerdir. Balkan Savaşları öncesinde Balkan devletlerinin askeri durumları ile ilgili bilgi veren dönem kaynakları arasında, Ragıb Rıfkı tarafından kaleme alınan Balkan Hükümetlerinin Teşkîlât-ı 'Askeriyesi adlı risale ile M. Zati imzasıyla Zafer Mecmuasında yayınlanan Bir Bulgar Zâbitinin Balkan Hükümetlerinin Vaz'iyet-i 'Askeriyeleri Hakkındaki Mütala'atı isimli yazı dizisi de bulunmaktadır. Bu çalışmada transliterasyonu yapılacak olan söz konusu bu risaleler Balkan Devletleri'nin 20.yy başındaki askeri durumlarına ilişkin ayrıntılı bilgiler vermektedir.

Troya Destanı’ndan yaklaşık üç bin yüz sene sonra, aynı topraklarda yazılan başka bir destan…Şan ve şöhret arzusuyla denizler aşan büyük Yunan savaşçısı Achilleus’un, yüksek surların ardındaki halkına umut olan Troya Prensi Hektor’un, Paris’e olan aşkı için iki devleti karşı karşıya getiren Helen’in ölümsüzleştiği topraklarda bambaşka değerler uğruna, Seyit Onbaşıların, Bigalı Mehmet Çavuşların, Yarbay Mustafa Kemallerin ölümsüzleştiği büyük savaş…

İki hafta kadar önce başlayan Afrin harekâtı içte ve dışta bazı konuların hakkıyla anlaşılmasına da hizmet etmiştir. Türkiye kendi toprak bütünlüğü ve güvenliğini doğrudan hedef alan yayılmacı, totaliter, etnikçi paramiliter bir yapıya müdahale ederken kendi tezlerinin haklılığını gösterme fırsatı da bulmuştur. Rahmetli Durmuş Hocaoğlu'nun antik Mısır kitabelerinden aktardığı " şeytan konuşmaya başlayınca dua, niyaz ve müzakere kâr etmez, onunla artık sadece taş ve kılıçla konuşulmalı " hikmeti kendini bir defa daha doğrulatmıştır.

Mübadele üzerine çalışırken 20. yy' ın başlarına doğru bir zaman yolculuğuna çıkma fırsatı buldum. Bu zaman yolculuğunda Balkan Savaşları özellikle çok dikkat çekiciydi. Bahsi geçen tarihte koşulları okudukça günümüze yansıyan benzerliklerle karşılaştım. Bazı güncel olaylarla benzeşimleri paylaşmak ve tarihten ders çıkarmak gerektiğine inanıyorum. Birinci olay, bir zamanlar Osmanlı tebaasından olan Sırplar, savaştan önce Fransa' dan silah almak üzere Osmanlı'dan izin alırlar. Diğer yollar güvenilir olmadığından deniz yoluyla gelen silahlar, Selanik üzerinden demiryoluyla Osmanlı topraklarından Temmuz 1912' de Sırplar'a ulaştırılır. Silahlar arasında özellikle top gibi ağır silahlar da bulunmaktadır. Bu silahlar sayesinde Sırplar, kısa bir süre sonra imha gücü yüksek bir orduya sahip olurlar. Balkan Savaşları' nın başlamasıyla Sırp Ordusu, 23-24 Ekim 1912 tarihli Kumanova Savaşı' nda Osmanlı Ordusunu bu toplar sayesinde ağır bir bozguna uğratırlar. Bu bozguna arka arkaya aldığımız yenilgiler eklenince 500 küsur senelik Balkanlardaki Türk egemenliği acı bir şekilde neredeyse bir yıl içinde son bulur. Bulgar ordularının İstanbul önlerine Çatalca' ya kadar dayanırlar. Bu olaylarda Evlad-ı Fatihan olarak savaşa giden dedelerimizden dönmeyenler olmuş, geri kalanlarsa Lozan Antlaşmasıyla Mübadele' yi yaşamışlardı. Bu olay topraklarımızdan Suriye bölgesine aktarılan ağır silahları insanın aklına getiriyor. Bu silahlar eninde sonunda bize karşı da kullanılacaktır. İkinci olay, Balkan Savaşları' nda yenilginin en büyük sorumlusu olarak Ordu ve İstanbul Hükümeti sayılabilir. Osmanlı Ordusu Mektepli, Alaylı ve Redif olmak üzere üçe ayrılmıştır. Redif askerler seferberlikle eli silah tutanların göreve çağrılmasıyla oluşan birliklerdi. Alaylı olanlarsa Mekteplilerle anlaşamıyordu. Askeri okullarda, erken yaşlarda akademik eğitimlerin yanı sıra silah ve takım olma eğitimlerine ağırlık verilir. Özellikle yaz döneminde kamplarda, çadırda ve arazide kalmalar, uzun silahlı yürüyüşler, gerçek savaş ortamında ve yine gerçek silahlarla verilen eğitimler sizi takım yapar. Ruh olarak sizi savaşa hazırlar. Askeri okul yıllarımda 15 yaşlarında, İzmir Kampında, badi sistemi oluşturulmuş, gerçek atışlara sıra gelmişti. İnsan boyu siperlerde, kendi elimizle diktiğimiz hedefe, badinizin gerçek silahla atması ve bizim onu siperin içinden yönlendirmemiz gerekiyordu. İlk seferde siperde korku içinde her silah sesinde irkilenler, bir süre sonra ayakta gezerek rahatlıkla hedefleri kontrol etmeye başlamıştı. Savaşta, buna benzer eğitimler alan, taktik ve teknolojik konulara hâkim, savaşma ruhuna sahip takımlar zafere ulaşır. Varlığımızı tehdit eden pek çok tehlikeli kurguların oynandığı bu coğrafyada, ordumuzun gücü, güçlü bir caydırıcılık etkisi yaratır. Gerektiğinde kendi kurgunuzu güçlü bir şekilde sahaya sürmenize olanak sağlar. Günümüzde ordu üzerindeki güncel konuları, bu olaylar ışığında incelememiz gerekir diye düşünüyorum.

Gürcistan Milli Arşivi Merkezi Tarih Arşivi'ndeki Birinci Sünya Savaşı  Kafkasya Cephesi, Güney kafkasya Hükümeti ve Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti ile ilgili dosyaların incelenmesi sonucu hazırladığımız bu bildiride, kafkasya Cephesinde esir düşen Türk askerlerin durumları ve mübadele sürecini ele alınmıştır.

In this paper, which we prepared as a result of examining the files related to the First World War Caucasus Front, the South Caucasus Government and the Democratic Republic of Georgia in the Central History Archive of the Georgian National Archive, the situation and the exchange process of the Turkish soldiers captured in the Caucasus Front are discussed.

Militarizm, askeri değer ve uygulamaların sivil hayattaki uzantısı olmasının ötesinde, savaş-barış, asker-sivil arasındaki sınırların silinmesi ve flulaşması anlamına gelmektedir. 1 Militarizmden ''askerin önemli olduğu bir rejim'' anlamak pek doğru bir şey değildir. Her toplum için, her zaman, ''asker, önemlidir.'' ''Militarizm'', bütün toplumun askerin ilkeleri, kuralları, değerleri ve ideallerine göre yeniden örgütlenmesidir. Kuruluş yıllarının egemen ruh hali bu değildi. Tarih, medeniyet gibi alanlarda yapılan çalışmalarla ''yeni bir ulus yaratma çabası'' önde geliyordu. Ama bu yapının ayakta durmasını, devam etmesini, fiziksel varlığıyla sağlayan Ordu'ydu. 2 Ulus devlet süreçleri ve ulusal ordulara geçiş süreçleriyle militarizmin arasında bağ vardır çünkü modern devlet öncesi dönemde kalabalık ordular ve halkın silahlandırılması İmparatorlar için bir tehdit teşkil etmekteydi. Ancak bu durumun istisnaları mevcuttur. Bu istisnalardan bir tanesi Spartalılardır. Sparta şehir devletinde her erkek gençliğinden neredeyse ölene kadar asker sayılır, askerliğe manisi bulunanların ise yaşamalarına olanak tanınmaz ve öldürülürlerdi. Toplumun askerleştiği bu devlet ordu devleti olarak tanımlanır ve bu model geniş olarak Roma İmparatorluğu tarafından da uygulanmıştır. Sonraki asırlarda ojeni kavramını siyasi ideolojisi haline getiren Naziler, Sparta'nın karakterini örnek almış ve ''Sparta bizim ilham kaynağımızdır'' 3 görüşünü kutsal kaide olarak belirlemişlerdir. Modernite öncesi dönemde asker millet olarak yaşantısını sürdüren ikinci istisna ise Türklerdir. Türkler, Orta Asya koşullarında kalabalık komşu haklara karşı her daim, hareket halinde olan ve eli kılıç tutmak zorunda olan bir milletti. Bu sebeple Türklerde de neredeyse herkes asker kabul edilir, askerlikten korkmak ya da kaçmak ayıp sayılırdı. Batı'ya doğru öçle birlikte kurulan en büyük Türk İmparatorluğu olan Osmanlı Devleti'nde de Başkent İstanbul'da 15.000 kadar Yeniçeri askeri bulunmaktaydı ve savaş dışında asker ile bütünleşmiş bir toplum yapısı görülmemekteydi. Fransız İhtilâli'nin teme sloganlarından olan eşitlik ilkesi gereği herkesin askere alınması vaad edilmiş ve artık yurttaş tipi ordulara geçilmeye başlanmıştır. Militarizm ile ulus öncelikli kuram realizm arasında olduğu gibi liberalizm ve marksizim ile de dönemsel bir bağa sahiptir. Liberaller genel olarak devletin adalet ve güvenlik sahaları dışında her sektörden çekilmesini öne sürerler. Ancak liberal tahayyül ordunun varlığını sorulamamakta hatta ordunun varlığı dış tehditler için gerekli bile görülmektedir. Liberal görüş ordunun varlığından ziyade siyaset ve toplum ile ilişkisi ile ilgilidir ve bu ilişki biçimi nedenli kesişimden uzaksa o denli ideal bir toplum düzeni oluşturulur. Ancak liberalizmin Türkiye'de bazı çevrelerce farklı yorumlanması ordunun bizatihi kendisini ve ontolojik omurgasını da tartışmaya açmaktadır. Buna göre darbe geleneğinden gelen bir ordunun bu alışkanlıktan vaz geçmesi neredeyse mümkün değildir. Ayrıca OYAK ve Milli Güvenlik

Son zamanlarda, orduda müdahaleci eğilimlerin önünün alınmasına yönelik olarak, askeri okulların eğitim müfredatına demokrasi, insan hakları vb. derslerin eklenmesi yönünde önerilerin dile getirildiği görülmektedir. Bu çalışma, söz konusu önerinin imkânlarını soruşturma vesilesiyle, Türkiye’de askeri okullardaki siyasal toplumsallaşma süreçlerine bakmayı amaçlıyor.  Bu doğrultuda 19. yy. ortalarından bugüne değin askerler tarafından kaleme alınan 150’yi aşkın yaşam anlatısı (anı, otobiyografi ve günlük) askeri okul dönemlerine odaklanılarak gözden geçirildi. Bu kaynaklardaki dolaysız anlatılar akademik dersler dolayımıyla gerçekleşen endoktrinasyonun, genellikle varsayıldığının aksine siyasal toplumsallaşmanın görece daha az önemli bir boyutu olduğuna işaret ediyor. Gözetim teknikleri bakımından ordunun kendisine özgü disiplin tutum ve pratikleri ile tanımlanabilen bir total kurum niteliği, arkadaşlık ilişkilerinin hem zorlayıcı hem de dayanışmacı doğası ile farklılık ve üstünlük duygusu ise görece daha önemli olarak faktörler olarak beliriyor.

Coğrafyanın milletlerin kaderleri olduğu yönündeki sosyolojik ve antropolojik tespit Türklerin özelliklerini daha iyi kavramaya yardımcı olur. Zorlu ve elverişsiz koşullar Türklerin savunma eğilimlerini geliştirmiş adeta askeri bir devlet düzeninin tesisine sebebiyet vermiştir. İslamiyet öncesi Türk Devletleri dönemi toplumsal her safhada askeri bir düzen ve hazırlığı içerirken İslamiyet'in kabulünden sonra Türklerin kurduğu en muazzam devlet olan Osmanlı İmparatorluğu'nda da askeri zümrenin ayrıcalığı ordu siyaset ikilisinin keskin çizgilerle çokda ayrılamayacağı bir düzeni meydana getirmiştir. Osmanlı Devleti tarihinde ordu-siyaset ilişkilerini dört ana başlıkta toplamak mümkündür. A) Beylik-devlet döneminde ordu-siyaset ilişkileri B) İmparatorluk döneminde ordu-siyaset ilişkileri C) Toprak kaybı döneminde ordu siyaset ilişkileri D) 1826'dan itibaren ordu-siyaset ilişkileri. Beylik döneminde Osmanlı sürekli fetih emelindedir. Bu da ordunun başat unsur olarak belirmesine yol açmıştır. Çünkü fetih ve muhafaza ilmiye veya bürokrasi değil askeri olanaklarla ilgilidir. Bu dönemde askeri zümre içerisinde Beylerbeyi yapısının oluşturulduğu görülür. Vezirlik müessesesi ise mülki görevleri üstlensede geneli itibariyle askeri ve idari sorumlulukların kesin tasnifi Osmanlı'nın son zamanlarına kadar görülmez. Tımar sisteminin kurumsallaşmasıda yine bu dönemdir. Devlet'e ait mîrî arazinin, savaşlarda yararlığı görülen, devlete hizmette bulunan mücahidlere, askerlere ve diğer bazı hizmet erbabına dağıtılarak, bu kimselerin kendilerine verilen araziye ait örfi ve şeri vergileri toplaması şeklinde belirlenebilir. Bu sistemde reaya, sipahi ve devlet olmak üzere üç temel taraf bulunmaktadır. Devlet arazinin mülkiyetine sahipken tımar sahibi adıyla anılan sipahi ise devlete ait araziyi işleten, devletin reayadan alacağı vergileri toplayan kimsedir. Bu topladığı paraların bir kısmını kendisine ayırmakta, kalan kısmı ile asker besleyip seferlere beslediği askerler ile katılmaktadır. Reaya ise toprakları işleyip vergisini sipahiye verir. İmparatorluk dönemi ise Türk aristokrat sınıfının tasfiyesinin yanında Yeniçeri Ocağının desteklenmesi hatta devletin birincil kuvveti yapıldığı görülecektir. Bu dönem sonuna doğru tımarlı sipahiler önemini yitireceklerdir. Gerileme döneminde Yeniçerilerin Padişah II. Osman'ı tahttan indirip canına kıymaları artık ordunun özerk konumununda ötesinde adeta denetim ve gözetim mekanizmasına döndüğünün ispatıdır. Din tarım imparatorluklarının temel gelirleri fetih olduğundan savaş meydanlarında istenilmeyen neticelerin alınması devletin mali yapısını sarsmaya başlamıştır. Ordunun ıslahı ve modernizasyonu güçlü bir ordu var edeceğinden güçlü ordu devlet kalkınmasıyla bir anılmış ve askeri ıslahatın ilk basamağı talimli ve disiplinize bir yeni ordu yaratılabilmesi fikri doğmuştur. Fakat bu olumsuzlukla 1 Türkiye Algı Merkezi, turkiyealgimerkezi.org

18.yy ile birlikte yeniçeri ocağı ve tımarlı sipahilerin ıslahına çalışılmıştır. Avrupa'dan çeşitli teknolojiler transfer edilmiştir. Osmanlı Devleti'nin en güzel uygulamalarından biri Avrupa'da meydana gelen askeri alandaki gelişmeleri yakından takip eder ve o teknolojilerin Osmanlı topraklarında da aynen uygulanması adına teknolojinin transferinin yanında bu teknolojiyi uygulama adına uzman kişileri de transfer ederdi.