Spå
Spå (/spɔː/) 
aschoûtez lu[1] (la-minme Spâ /spaː/ fr: Spa), c' est èn ancyin ptit ban del Walonreye, divnou intité sins rebaner des ôtes viyaedjes, el province di Lidje.
Mwaissès dnêyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Dimorants: 10.569 (2004) S(i)pådwès
- Limero del posse: 4900 (nén candjî)
- Limero diyalectolodjike: Ve 36.
- Arondixhmint: Vervî
- Sitindêye: 39,82 km²
- Dinsité: 265,41 djins/km²
Etimolodjeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]L' etimolodjeye do no vénreut do latén spatium (sipace, clairisse, vude sitindêye dins on bwès). Vîs scrijhas: Spaas (1274), Spasse (1215), Spaz, Spausse (1315).
Nos d' plaeces di Spå
[candjî | candjî l’ côde wiki]Barissåt (Barisârt); Crepe (rl a: Vea, Boû); Al Djeronstere; Mårtea (Mârtê); Nivzé; Li Pré Fayhé; Al Såvnire; e Watrô; Winan-Plantche.
Istwere
[candjî | candjî l’ côde wiki]Å cmincî, Spå n' esteut k' on hamtea ki dispindeut do Sårt (Li Sårt-dlé-Spå). I n' a divnou parotche k' e 1573.
L' istwere di Spå kimince e 14inme sieke, cwand on mwaisse di foidjes, Colin L' Leu, atchete on bwès dilé l' "Poujhon", ene plaece k' on-z î poujhive ene aiwe k' esteut boune pol santêye, et fé ene åbiedje (1326); c' est la k' a crexhou on novea hamtea, li Noû-Spå, li prumî viyaedje divnant "li Vî Spå".
El deujhinme mitan do 16inme sieke, gn a ene fouke po-z aler prinde les aiwes. Gn a eto yeu bråmint des protestants k' ont-st abagués, tchessîs evoye di France, et la tot près des payis almands. Li Prince-eveke di Lidje les leya la, sins rén dire (normåldimint, les sudjets divént esse del minme rilidjon k' el prince). A cåze di cisse grande acceptance rilidjeuse la, Spå va divni, pitchote a midjote, li raploû-tot des rwès et des impreurs (li tsar Pire li Grand e 1717) di tote l' Urope. Li mot "spa" divént minme on cmon no en inglès, po dire "plaece wice k' on prind les aiwes".
E 1750, on bastixha les prumirès såles di djeus, çou k' assaetcha co dipus d' djins. L' afwaire des djeus di Spå (1786) va esse li cåze del Revolucion lidjwesse, et do baxhaedje di Spå. Ça va rprinde dizo l' redjime olandès, et tot l' 19inme sieke, avou des lodjeus del hôte volêye come li mame da Guillaume Apollinaire (e 1898), li royinne Mareye-Hinriete di Beldjike (k' î mourt e 1912), l' impreur Wiyåme II (k' î dmane tote li guere di 1914-1918).
Industreyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]
- Oujhene di spås (aiwe et limonådes), tourisse.
- Nén lon do circût d' F1 di Francortchamp
Dins l' tins on fjheut des boesse e bwès di Spå; boesse di bwès avou des desséns dsu, vindowes come sovnis ås cis k' alént prinde les aiwes, foirt al môde ås 17inme et 18inme siekes.
Tuzance walone
[candjî | candjî l’ côde wiki]E 1956, Paul Bay eplaide a Spå ene pitite assaye, «Trésor dialectal et dialecte unique», la k' il esplike k' i fåreut on cmon walon.
Li Djonne tchambe economike, sitombieye pa Jean-Claude Somja, a fwait mete des plakes di rowes e walon e 1998. Les francofoleyes, on raploû tos ls ans å moes d' djulete di tchanteus e francès, a priyî mo sovint des tchanteus e walon, inte di zels, William Dunker eyet Composs Binde.
Accint do pårler walon do 20inme sieke:
[candjî | candjî l’ côde wiki]Pol betchfessî "å", Spå esteut a l' aschate inte li prononçaedje "â" eyet l' prononçaedje "au".
Difoûtrinnès hårdêyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]
