Xem mã nguồn của Luzon

{{Infobox islands
| name = Luzon
| image name = Luzon Island Red.png
| image caption = Đảo chính Luzon được tô màu đỏ;<br>các đảo liên hệ được tô màu nâu sẫm
| native name = 
| native name link = 
| location = [[Đông Nam Á]]
| map = Philippines
| map_alt = 
| map_width = 
| map_caption = Địa điểm trong Philippines
| map_relief = yes
| label = 
| label_position = 
| coordinates = {{coord|format=dms|display=inline,title}}
| archipelago = [[Philippines]]
| waterbody = {{unbulleted list | [[Eo biển Babuyan]] | [[Biển Philippines]] | [[Biển Samar Sea]] | [[Biển Sibuyan]] | [[Biển Đông]] }}
| major islands = {{collapsible list | item_style=white-space:nowrap; | Luzon | [[Mindoro]] | [[Palawan (đảo)|Palawan]] | [[Masbate (đảo)|Masbate]] | [[Catanduanes]] | [[Đảo Busuanga|Busuaga]] | [[Marinduque]] | [[Romblon, Romblon|Romblon]] | [[Polillo (đảo)|Polillo]] | [[Burias (đảo)|Burias]] | [[Ticao (đảo)|Ticao]] | [[Đảo Alabat|Alabat]] | [[Sibuyan (đảo)|Sibuyan]] | [[Tablas (đảo)|Tablas]] | [[Culion]] | [[Balabac (đảo)|Balabac]] | [[Bugsuk]] | [[Dumaran (đảo)|Dumaran]]}}
| area km2 = 109965
| area footnotes = <ref name=unep/>
| rank = 15
| coastline km = 3249.6
| coastline footnotes = <ref name=unep/>
| highest mount = [[Núi Pulag]]
| elevation m = 2922
| country = Philippines
| country admin divisions title = Các vùng
| country admin divisions = {{unbulleted list | [[Bicol (vùng)|Bicol]] | [[Thung lũng Cagayan]] | [[CALABARZON]] | {{nowrap|[[Trung Luzon]]}} | [[Vùng Hành chính Cordillera|Cordillera]] | [[Ilocos (vùng)|Ilocos]] | ''[[MIMAROPA]]'' | {{nowrap|[[Vùng đô thị Manila]]}} }}
| country admin divisions title 1 = Các tỉnh
| country admin divisions 1 = {{Collapsible list
 |title = 
 |frame_style = border:none; padding: 0;
 |title_style = text-align:center;
 |list_style = text-align:left;display:none;
 |bullets = on;
 |1 = [[Abra (tỉnh)|Abra]]
 |2 = [[Albay]]
 |3 = [[Apayao]]
 |4 = [[Aurora (tỉnh)|Aurora]]
 |5 = [[Bataan]]
 |6 = [[Batangas]]
 |7 = [[Benguet]]
 |8 = [[Bulacan]]
 |9 = [[Cagayan]]
 |10 = [[Camarines Norte]]
 |11 = [[Camarines Sur]]
 |12 = [[Cavite]]
 |13 = [[Ifugao]]
 |14 = [[Ilocos Norte]]
 |15 = [[Ilocos Sur]]
 |16 = [[Isabela (tỉnh)|Isabela]]
 |17 = [[Kalinga (tỉnh)|Kalinga]]
 |18 = [[La Union]]
 |19 = [[Laguna (tỉnh)|Laguna]]
 |20 = [[Mountain Province]]
 |21 = [[Nueva Ecija]]
 |22 = [[Nueva Vizcaya]]
 |23 = [[Pampanga]]
 |24 = [[Pangasinan]]
 |25 = [[Quezon]]
 |26 = [[Quirino]]
 |27 = [[Rizal]]
 |28 = [[Sorsogon]]
 |29 = [[Tarlac]]
 |30 = [[Zambales]]
 |31 = Các tỉnh đảo ngoại vi {{bulleted list | ''[[Batanes]]'' | ''[[Catanduanes]]'' | ''[[Marinduque]]'' | ''[[Masbate]]'' | ''[[Occidental Mindoro]]'' | ''[[Oriental Mindoro]]'' |''[[Palawan]]'' | ''[[Romblon]]'' }}
 }}
| country largest city = [[Thành phố Quezon]]
| country largest city population = 2936116 {{PH census|2015|d}}
| population = 53336134{{efn|name=popnote}}
| population as of = 2015
| population footnotes = {{PH census|2015|d}}
| density km2 = {{sigfig|53336134/109965|2}}
| demonym = Luzonian (modern), Luzonese (contemporary), [[Luções]] (archaic)
| ethnic groups = {{Collapsible list
 |title = 
 |frame_style = border:none; padding: 0;
 |title_style = text-align:center;
 |list_style = text-align:left;display:none;
 |bullets = on;
 |1 = [[Aeta]]
 |2 = [[người Bicolano|Bicolano]]
 |3 = [[người Gaddang|Gaddang]]
 |4 = [[người Ibanag|Ibanag]]
 |5 = [[người Igorot|Igorot]] {{hlist | item_style=white-space:nowrap | ([[người Bontoc|Bontoc]] | [[người Ibaloi|Ibaloi]] | [[người Ifugao|Ifugao]] | [[người Isnag|Isneg]] | [[người Kalinga|Kalinga]] | [[người Kankanaey|Kankanaey]] | [[người Kalanguya|Kalanguya]]) }}
 |6 = [[người Ilokano|Ilokano]]
 |7 = [[người Ilongot|Ilongot]]
 |8 = [[người Itawes|Itawes]]
 |9 = [[người Kapampangan|Kapampangan]]
 |10 = [[người Pangasinan|Pangasinan]]
 |11 = [[người Sambal|Sambal]]
 |12 = [[người Tagalog|Tagalog]]
 }}
}}

'''Luzon''' ({{IPA-en|luːˈzɒn}}; {{IPA-tl|luˈson|lang}}) là đảo lớn nhất và đông dân nhất của [[Philippines]]. Đây là đảo có [[Danh sách đảo theo diện tích|diện tích lớn thứ 15]] trên thế giới. Luzon nằm tại phía bắc của quần đảo Philippines, là trung tâm kinh tế và chính trị của đảo quốc này, và có thủ đô [[Manila]]. Dân số Luzon đạt 53 triệu người {{As of|2015|lc=y}},{{PH census|2015|d}} là đảo đông dân thứ tư trên thế giới (sau [[Java]], [[Honshu]], và [[đảo Anh|Anh]]), chiếm khoảng 53% tổng dân số toàn quốc.

Luzon cũng có thể được xem là một trong ba nhóm đảo chính tại Philippines. Theo đó, ngoài đảo chính Luzon thì còn gồm có các nhóm đảo [[Batanes]] và [[quần đảo Babuyan|Babuyan]] ở phía bắc, [[Polillo (đảo)|Polillo]] ở phía đông, các quần đảo xa [[Catanduanes]], [[Marinduque]], [[Masbate]], [[Romblon]], [[Mindoro]] và [[Palawan (đảo)|Palawan]] cùng các đảo khác ở phía nam.<ref name="unique">{{chú thích sách | last=Zaide | first=Sonia M. | title=The Philippines, a Unique Nation | page=50 }}</ref>

{{TOC limit|3}}

==Từ nguyên==
[[Tập tin:Bangkajf.JPG|thumb|left|Bangkang Pinawa, chày cối cổ đại của Philippines.]]
Tên gọi ''Luzon'' được cho là bắt nguồn từ ''lusong'' trong tiếng Tagalog, nghĩa là một cái cối lớn bằng gỗ được dùng để giã gạo.<ref>{{chú thích sách|author=Keat Gin Ooi|title=Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor|url=https://books.google.com.ph/books?id=QKgraWbb7yoC&pg=PA798|year=2004|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-770-2|page=798}}</ref><ref name=Roberts1>{{chú thích sách|last=Roberts|first=Edmund|title=Embassy to the Eastern Courts of Cochin-China, Siam, and Muscat|year=1837|publisher=Harper & Brothers|location=New York|page=59|url=http://www.wdl.org/en/item/7317/view/1/59/}}</ref>

==Lịch sử==
Luzon từng có các vương quốc Ấn Độ giáo-Phật giáo, các lãnh địa Hồi giáo và các bộ lạc dân tộc-tôn giáo, họ có các liên kết mậu dịch với [[Borneo]], [[bán đảo Mã Lai|Malaya]], [[Java]], [[Đông Dương]], [[Ấn Độ]], [[Vương quốc Lưu Cầu|Lưu Cầu]], [[Triều Tiên]], [[Nhật Bản]] và [[Trung Quốc]] trước thời thuộc địa Tây Ban Nha. Các dân tộc [[người Tagalog|Tagalog]] và [[người Kapampangan|Kapampangan]] tại miền nam và miền trung Luzon từng lập ra một số chính thể lớn tại duyên hải, đáng chú ý nhất là [[Vương quốc Maynila|Maynila]], [[Tondo (chính thể lịch sử)|Tondo]] và [[Namayan]]. Bản khắc đồng Laguna có niên đại từ năm 900 và là văn kiện đầu tiên của Philippines, trên đó ghi các địa danh tại khu vực vịnh Manila cũng như [[Medan]] tại Indonesia.<ref>[http://www.mts.net/~pmorrow/lcieng.htm Laguna Copperplate Inscription – Article in English] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205031106/http://www.mts.net/~pmorrow/lcieng.htm |date = ngày 5 tháng 2 năm 2008}}. Mts.net (2006-07-14). Truy cập 2010-12-19.</ref> Các vương quốc này dựa trên giao ước giữa những người cai trị cấp làng (''[[Datu]]'') và địa chủ (''[[Lakan]]'') hay [[Rajah]], họ phải cống nạp và nộp thuế. Các vương quốc này dựa trên mậu dịch hàng hải với các chính thể châu Á lân cận vào đương thời. Một số nơi tại Luzon bị Hồi giáo hóa khi [[Vương quốc Brunei]] bành trướng lãnh địa từ Borneo đến Philippines và lập ra [[Vương quốc Maynila]] bù nhìn.<ref>{{chú thích sách|author=Frans Welman|title=Borneo Trilogy Brunei: Vol 1|url=https://books.google.com/books?id=kb7OXcSH7ScC&pg=PA8|date=ngày 1 tháng 8 năm 2013|publisher=Booksmango|isbn=978-616-222-235-1|pages=8–}}</ref> Ngoài ra, còn có các chính thể khác như Vương quốc Pangasinan cống nạp cho Trung Quốc, cũng như các vương quốc Hán hóa.<ref>{{chú thích web|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-21-1983/scott.pdf|title=Filipinos in China in 1500|last=Scott|first=William Henry|work=China Studies Program|page=8|publisher=De la Salle University|year=1989}}</ref>

Theo các nguồn tài liệu đương thời, việc mua bán bình gốm ''Ruson-tsukuri'' bản địa ([[wikt:呂|呂]][[wikt:宋|宋]][[wikt:製|製]]) dùng để đựng trà và rượu với Nhật Bản trở nên phát đạt vào thế kỷ XII, và các thợ gốm Tagalog, [[người Kapampangan|Kapampangan]] và [[người Pangasinan|Pangasinan]] khắc vào mỗi bình các chữ [[Baybayin]] nhằm ký hiệu sản phẩm và nơi sản xuất. Một số lò trở nên nổi tiếng và giá cả dựa vào danh tiếng của mỗi lò.<ref>Kekai, Paul. (2006-09-05) [http://sambali.blogspot.com/2006/09/luzon-jars-glossary.html Quests of the Dragon and Bird Clan: Luzon Jars (Glossary)]. Sambali.blogspot.com. Truy cập 2010-12-19.</ref><ref>[http://www.seapots.com/home/index.php/production-centers-pottery-groups/philippines South East Asia Pottery – Philippines]. Seapots.com. Truy cập 2010-12-19. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20141019011022/http://www.seapots.com/home/index.php/production-centers-pottery-groups/philippines |date=ngày 19 tháng 10 năm 2014 }}</ref>

[[Minh Thành Tổ]] từng đặt ra chức tổng đốc Luzon người Trung Quốc trong các hành trình của [[Trịnh Hòa]] và bổ nhiệm một người vào chức vụ này vào năm 1405.<ref>[https://books.google.com/books?id=EwnzBiM0LmAC&pg=PA33 Ho 2009], p. 33.</ref><ref>{{chú thích web|url=https://books.google.com/books?id=VbwogbQ3l8UC&pg=PT84|title=In Our Image|work=google.com|access-date =ngày 24 tháng 8 năm 2015}}</ref> Nhiều nhà lãnh đạo trên quần đảo cũng nhận làm chư hầu của Trung Quốc.<ref>[https://books.google.com/books?id=p5ARAQAAMAAJ Yust 1949], p. 75.</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=9KfnAAAAMAAJ Yust 1954], p. 75.</ref> Trung Quốc có được uy thế trong mậu dịch với khu vực dưới thời Thành Tổ.<ref>[https://books.google.com/books?id=uWzjAAAAMAAJ "Philippine Almanac & Handbook of Facts" 1977], p. 59.</ref>

Các nhà thám hiểm người Bồ Đào Nha là những người châu Âu đầu tiên ghi nhận Luzon trong hải đồ của họ, với tên gọi là ''Luçonia'' hay ''Luçon'' và các cư dân trên đảo được gọi là ''Luçoes''.<ref>Pires, Tomé, A suma oriental de Tomé Pires e o livro de Francisco Rodriguez: Leitura e notas de Armando Cortesão [1512–1515], translated and edited by Armando Cortesao, Cambridge: Hakluyt Society, 1944.</ref> Nhà ngoại giao [[Edmund Roberts (nhà ngoại giao)|Edmund Roberts]] đến thăm Luzon vào đầu thế kỷ XIX, ông viết rằng Luzon được "phát hiện" vào năm 1521.<ref name=Roberts1/>

Người Tây Ban Nha đến Philippines vào thế kỷ XVI, các quốc gia của người Luzon bị tan rã và hình thành [[Đông Ấn Tây Ban Nha]] có thủ đô tại [[Cebu]], thủ đô được chuyển về [[Manila]] sau thất bại của thủ lĩnh địa phương [[Rajah Sulayman]] vào năm 1570. Dưới thời Tây Ban Nha cai trị, Luzon còn được gọi là '''''Nueva Castilla''''' hay '''Tân Castilla'''.

==Địa lý==
[[Tập tin:Northern Philippines (Luzon).jpg|thumb|upright=0.90|{{center|Ảnh vệ tinh của Luzon}}]]

Đảo chính Luzon có diện tích 109.964,9&nbsp;km²,<ref name=unep>{{chú thích web |title=Islands of Philippines |url=http://islands.unep.ch/IHE.htm#898 |work=Island Directory Tables |publisher=United Nations Environment Programme |access-date=ngày 18 tháng 4 năm 2016 |archive-date=2019-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428003606/http://islands.unep.ch/IHE.htm#898 |url-status=dead }}</ref> là đảo rộng lớn thứ 15 trên thế giới. Đảo giáp với [[Biển Đông]] về phía tây, phía đông của đảo là [[Biển Philippines]], còn phía bắc đảo là [[eo biển Luzon]] gồm eo biển Babuyan và Balintang. Đảo chính có hình dạng gần giống chữ nhật, có [[bán đảo Bicol]] nhô ra ở phía đông nam.

Luzon nói chung được phân thành bốn khu vực; Bắc, [[Trung Luzon|Trung]] và Nam Luzon, cùng với Vùng thủ đô quốc gia.

{| class="wikitable" style="font-size:90%;background-color:#FDFDFD;"
|-
! scope="col" | Khu vực
! scope="col" | Phân chia 6 vùng
! scope="col" | Phân chia 4 vùng
! scope="col" | Phân chia 3 vùng
! scope="col" | Phân chia 2 vùng
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Vùng Ilocos]]
| rowspan=2 | Ilocandia
| rowspan=3 | Bắc Luzon
| rowspan=4 | Bắc và Trung Luzon
| rowspan=4 | Bắc và Trung Luzon
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Thung lũng Cagayan]]
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Vùng hành chính Cordillera]]
| Cordilleras
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Trung Luzon]]
| colspan=2 style="text-align:center;" | Trung Luzon
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Metro Manila|Vùng thủ đô quốc gia]]
| colspan=3 style="text-align:center;" | Metro Manila
| rowspan=4 | Nam Luzon
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Calabarzon]]
| rowspan=2 | Nam Tagalog
| rowspan=3 | Nam Luzon
| rowspan=3 | Nam Luzon
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Mimaropa]]
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Vùng Bicol]]
| Bicolandia
|}

===Tự nhiên===
==== Bắc Luzon ====
[[Tập tin:View of the Sierra Madre from the west - ZooKeys-266-001-g004.jpg|thumb|left|The [[Sierra Madre (Philippines)|Sierra Madre]] nhìn từ [[Cabagan, Isabela]]]]
Phần tây bắc của đảo, gồm hầu hết [[Vùng Ilocos]], có đặc điểm là địa hình bằng phẳng trải dài từ bờ biển về phía đông cho đến dãy núi Cordillera Central.

Dãy Cordillera đặc trưng cho phần bắc-trung của đảo, bao phủ dãy núi này là hỗn hợp rừng thông nhiệt đới và rừng mưa núi cao. Trên dãy núi này có ngọn núi cao nhất của đảo là [[núi Pulag|Pulag]], với cao độ 2.922 m. Dãy núi này tạo thành đầu nguồn nước [[sông Agno]] chảy từ dốc [[núi Data]], và uốn khúc dọc theo dãy nam Cordillera trước khi đến đồng bằng [[Pangasinan]].

Phần đông bắc của Luzon nói chung có địa hình núi, [[Sierra Madre (Philippines)|Sierra Madre]] là dãy núi lớn nhất đảo quốc, vươn cao đột ngột cách bờ biển chỉ vài km. Nằm giữa hai dãy Sierra Madre và Cordillera Central là thung lũng Cagayan. Khu vực thung lũng này là nơi sản xuất gạo lớn thứ nhì và đứng hàng đầu về sản xuất ngô tại Philippines, là lưu vực của [[sông Cagayan]], sông dài nhất tại Philippines.

Dọc theo giới hạn phía nam của Cordillera Central là [[dãy núi Caraballo]] ít được biết đến. Các ngọn núi tạo thành một liên kết giữa Cordillera Central và Sierra Madre, tách thung lũng Cagayan với đồng bằng Trung Luzon.<ref name=TriumphPhil>{{chú thích sách|last1=Smith|first1=Robert Ross|title=Triumph in the Philippines|date=1993|publisher=University Press of the Pacific|location=Honolulu, HI|isbn=1410224953|page=450|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-P-Triumph/USA-P-Triumph-24.html|access-date =ngày 25 tháng 12 năm 2014|format=Transcribed and formatted by Jerry Holden for the HyperWar Foundation}}</ref>

==== Trung Luzon ====
[[Tập tin:Arayat44jf.JPG|thumb|Đồng bằng Trung Luzon, hậu cảnh là [[núi Arayat]]]]
Phần miền trung của Luzon có đặc điểm địa hình bằng phẳng, được gọi là đồng bằng Trung Luzon, đây là đồng bằng lớn nhất trên đảo. Đồng bằng Trung Luzon có diện tích khoảng 11.000&nbsp;km², là nơi sản xuất lúa gạo lớn nhất toàn quốc, được cung cấp nước tưới từ hai con sông lớn là [[sông Cagayan|Cagayan]] ở phía bắc và [[sông Pampanga|Pampanga]] ở phía nam. Tại phần trung tâm của đồng bằng có [[núi Arayat]] nhô lên.

Bờ biển phía tây của Trung Luzon có đặc trưng là bằng phẳng, kéo dài từ đường bờ biển cho đến [[dãy núi Zambales]], trên đó có [[núi Pinatubo]] nổi tiếng nhờ vụ phun trào lớn vào năm 1991. Dãy núi này kéo dài đến biển ở phía bắc, tạo thành [[vịnh Lingayen]], và về phía nam tạo thành [[bán đảo Bataan]]. Bán đảo Bataan bao quanh [[vịnh Manila]], một bến cảng tự nhiên được cho là thuộc vào hàng tốt nhất tại Đông Á nhờ quy mô và vị trí địa lý chiến lược.

Dãy núi [[Sierra Madre (Philippines)|Sierra Madre]] tiếp tục kéo dài sang phần phía tây của Trung Luzon, uốn khúc về phía nam đế [[bán đảo Bicol]].

==== Nam Luzon ====
{{overlay|float=right
|image = STS045-152-274 Manila and Taal Volcano.jpg
|width = 254
|height = 350
|columns = 2
|overlay1 = [[Vịnh Manila]]
|overlay1top = 120
|overlay1left = 45
|overlay2 = [[Laguna de Bay]]
|overlay2top = 85
|overlay2left = 150
|overlay3 = [[Núi lửa Taal]] / {{nowrap|[[Hồ Taal]]}}
|overlay3top = 155
|overlay3left = 175
|overlay4 = [[Bán đảo Bataan]]
|overlay4top = 160
|overlay4left = 15
|overlay5 = [[Vịnh Balayan Bay]]
|overlay5top = 210
|overlay5left = 185
|overlay6 = [[Vịnh Batangas]]
|overlay6top = 200
|overlay6left = 235
|overlay7 = [[Biển Đông]]
|overlay7top = 260
|overlay7left = 50
|overlay8 = Đảo [[Mindoro]]
|overlay8top = 295
|overlay8left = 240
|overlay9 = [[Vịnh Lamon]]
|overlay9top = 05
|overlay9left = 190
}}
[[Laguna de Bay]] chi phối phần phía bắc của Nam Luzon, đây là hồ lớn nhất toàn quốc với diện tích bề mặt 949&nbsp;km², thoát nước vào [[vịnh Manila]] thông qua [[sông Pasig]], một trong các sông quan trọng nhất đảo quốc nhờ có ý nghĩa lịch sử quan trọng và vì nó chảy qua trung tâm của [[Metro Manila]].

Nằm cách 20&nbsp;km về phía tây nam của Laguna de Bay là [[hồ Taal]], đây là hồ miệng núi lửa. Vùng xung quanh hồ tạo thành dãy Tagaytay, từng là bộ phận của một núi lửa khổng lồ thời tiền sử bao gồm phần phía nam của tỉnh [[Cavite]], thành phố [[Tagaytay]] và toàn bộ tỉnh [[Batangas]].

Phần phía nam của Laguna là hai ngọn núi đơn độc là [[núi Makiling]] thuộc tỉnh [[Laguna (tỉnh)|Laguna]], và [[núi Banahaw]] cao nhất vùng [[Calabarzon]].

[[Bán đảo Bicol]] chi phối phần đông nam của Luzon, đây là một vùng đồi núi và hẹp, kéo dài khoảng 150&nbsp;km về phía đông nam từ eo đất Tayabas thuộc tỉnh [[Quezon (tỉnh)|Quezon]] đến [[eo biển San Bernardino]] dọc bờ biển [[Sorsogon (tỉnh)|Sorsogon]]. Khu vực có một số núi lửa, nổi tiếng nhất trong số đó là [[núi lửa Mayon]] có hình dạng đối xứng với độ cao 2.460 m thuộc tỉnh [[Albay]]. Dãy [[Sierra Madre (Philippines)|Sierra Madre]] có giới hạn phía nam tại tỉnh Quezon. Địa hình có các ngọn núi cao nhô lên như [[núi Isarog]] và [[núi Iriga]] thuộc [[Camarines Sur]], và [[núi Bulusan]] thuộc [[Sorsogon]]. Đường bờ biển của bán đảo Bicol có đặc trưng là gồm các bán đảo nhỏ, vịnh và vũng.

==== Đảo ngoại vi ====
Một số đảo ngoại vi nằm gần đảo chính Luzon được xếp là một bộ phận của nhóm đảo Luzon. Các đảo lớn nhất trong số đó là [[Palawan]], [[Mindoro]], [[Masbate (đảo)|Masbate]], [[Catanduanes]], [[Marinduque]], [[Romblon (đảo)|Romblon]] và [[Polillo (đảo)|Polillo]].

===Hành chính===
Trên đảo Luzon có 7 [[vùng của Philippines|vùng hành chính]], 30 [[tỉnh của Philippines|tỉnh]], và tính đến năm {{As of|2014|lc=y}} có 68 thành phố (8 vùng, 38 tỉnh và 71 thành phố nếu tỉnh cả các đảo liên kết).

{| class="wikitable sortable" style="margin:auto;table-layout:fixed;text-align:center;background-color:#FDFDFD;width:100%;font-size:95%;"
|-
! scope="col" | Vị trí
! scope="col" | Vùng<br />{{small|(designation)}}
! scope="col" data-sort-type="number" | {{abbr|Dân số|Dân số và tỷ lệ toàn quốc (2015)}}<br />{{small|(2015)}}{{PH census|2015|d}}
! scope="col" | Diện tích{{efn-lr|name=Area}}<ref name="PSA-NSCB-ProvinceList">{{chú thích web|title=PSGC Interactive; List of Provinces |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |website=[[Philippine Statistics Authority]] |access-date =ngày 3 tháng 4 năm 2016 |url-status=dead |archiveurl=https://www.webcitation.org/6DpMOBTiK?url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |archive-date=ngày 21 tháng 1 năm 2013 |df= }}</ref><ref name="PSA-CitiesList">{{chú thích web|title=PSGC Interactive; List of Cities |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp |website=Philippine Statistics Authority |access-date =ngày 7 tháng 4 năm 2016 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110429190752/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp |archive-date=ngày 29 tháng 4 năm 2011 |df= }}</ref>
! scope="col" | Mật độ
! scope="col" | Trung tâm<br />vùng
! scope="col" style="width:14em;text-align:left;" data-sort-type="number" | {{center|Thành phần}}{{unbulleted list | item_style=white-space:nowrap; | {{Color box|#FDFDFD|border=darkgray}} {{small|'''Tỉnh'''}} | {{Color box|#FDFDFD|border=darkgray}} {{small|''{{font|Thành phố hoặc khu tự quản độc lập|css=font-weight:normal;}}''}} | {{Color box|#FDFDFD|{{font|∗|css=font-weight:normal;}}|border=darkgray}} {{small|Đảo liên kết}}{{efn-lr|name=Islands}}}}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="1" | [[Tập tin:Ph fil ilocos.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting the Ilocos Region]]
| style="font-weight:bold;" | [[Vùng Ilocos]]<br />{{small|(Vùng I)}}
| 5.026.128<br />(''{{percentage|5026128|100981437|pad=1}}'')
| 13.012,60&nbsp;km²
| 390
| [[San Fernando, La Union|San Fernando<br />{{small|(La Union)}}]]
| {{Collapsible list
 | title = 5
 | frame_style = border:none;
 | title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
 | list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
 | bullets = on;
 | 1 = ''[[Dagupan]]''{{efn-lr|name=icc}}
 | 2 = '''[[Ilocos Norte]]'''
 | 3 = '''[[Ilocos Sur]]'''
 | 4 = '''[[La Union]]''' 
 | 5 = '''[[Pangasinan]]'''
 }}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="3" | [[Tập tin:Ph fil cagayan valley.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting Cagayan Valley]]
| style="font-weight:bold;" | [[Thung lũng Cagayan]]<br />{{small|(Vùng II)}}
| 3.451.410<br />(''{{percentage|3451410|100981437|pad=1}}'')
| 28.228,83&nbsp;km²
| 120
| [[Tuguegarao]]
| {{Collapsible list
 | title = 6
 | frame_style = border:none;
 | title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
 | list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
 | bullets = on;
 | 1 = '''[[Batanes]]'''*
 | 2 = '''[[Cagayan]]'''
 | 3 = '''[[Isabela (tỉnh)|Isabela]]'''
 | 4 = '''[[Nueva Vizcaya]]'''
 | 5 = '''[[Quirino]]'''
 | 6 = ''[[Santiago, Isabela|Santiago]]''{{efn-lr|name=icc}}
 }}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="4" | [[Tập tin:Ph fil central luzon.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting Central Luzon]]
| style="font-weight:bold;" | [[Central Luzon]]<br />{{small|(Region III)}}
| 11.218.177<br />(''{{percentage|11218177|100981437|pad=1}}'')
| 22.014,63&nbsp;km²
| 510
| [[San Fernando, Pampanga|San Fernando<br />{{small|(Pampanga)}}]]
| {{Collapsible list
 | title = 9
 | frame_style = border:none;
 | title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
 | list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
 | bullets = on;
 | 1 = ''[[Angeles (Philippines)|Angeles]]''{{efn-lr|name=huc}}
 | 2 = '''[[Aurora (tỉnh)|Aurora]]'''
 | 3 = '''[[Bataan]]'''
 | 4 = '''[[Bulacan]]'''
 | 5 = '''[[Nueva Ecija]]'''
 | 6 = ''[[Olongapo]]''{{efn-lr|name=huc}}
 | 7 = '''[[Pampanga]]'''
 | 8 = '''[[Tarlac]]'''
 | 9 = '''[[Zambales]]'''
 }}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="6" | [[Tập tin:Ph fil calabarzon.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting CALABARZON]]
| style="font-weight:bold;" | [[Calabarzon]]<br />{{small|(Region IV-A)}}
| 14.414.774<br />(''{{percentage|14414774|100981437|pad=1}}'')
| 16.873,31&nbsp;km²
| 850
| [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| {{Collapsible list
 | title = 6
 | frame_style = border:none;
 | title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
 | list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
 | bullets = on;
 | 1 = '''[[Batangas]]'''
 | 2 = '''[[Cavite]]'''
 | 3 = '''[[Laguna (tỉnh)|Laguna]]'''
 | 4 = ''[[Lucena, Philippines|Lucena]]''{{efn-lr|name=huc}}
 | 5 = '''[[Quezon]]'''
 | 6 = '''[[Rizal]]'''
 }}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="8" | [[Tập tin:Ph fil mimaropa.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting MIMAROPA]]
| style="font-weight:bold;" | [[Mimaropa]]{{efn-lr|name=Islands}}<br />{{small|(Vùng IV-B)}}
| 2.963.360<br />(''{{percentage|2963360|100981437|pad=1}}'')
| 29.620,90&nbsp;km²
| 100
| [[Calapan]]
| {{Collapsible list
 | title = 6
 | frame_style = border:none;
 | title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
 | list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
 | bullets = on;
 | 1 = '''[[Marinduque]]'''*
 | 2 = '''[[Occidental Mindoro]]'''*
 | 3 = '''[[Oriental Mindoro]]'''*
 | 4 = '''[[Palawan]]'''*
 | 5 = ''[[Puerto Princesa]]''*{{efn-lr|name=huc}}
 | 6 = '''[[Romblon]]'''*
 }}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="7" | [[Tập tin:Ph fil bicol.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting the Bicol Region]]
| style="font-weight:bold;" | [[Vùng Bicol]]<br />{{small|(Vùng V)}}
| 5.796.989<br />(''{{percentage|5796989|100981437|pad=1}}'')
| 18.155,82&nbsp;km²
| 320
| [[Legazpi, Albay|Legazpi]]
| {{Collapsible list
 | title = 7
 | frame_style = border:none;
 | title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
 | list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
 | bullets = on;
 | 1 = '''[[Albay]]'''
 | 2 = '''[[Camarines Norte]]'''
 | 3 = '''[[Camarines Sur]]'''
 | 4 = '''[[Catanduanes]]'''*
 | 5 = '''[[Masbate]]'''*
 | 6 = ''[[Naga, Camarines Sur|Naga]]''{{efn-lr|name=icc}}
 | 7 = '''[[Sorsogon]]'''
 }}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="2" | [[Tập tin:Ph fil car.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting Cordillera Administrative Region]]
| style="font-weight:bold;" | [[Vùng hành chính Cordillera|Vùng hành chính<br /> Cordillera]]<br />{{small|(CAR)}}
| 1.722.006<br />(''{{percentage|1722006|100981437|pad=1}}'')
| 19.422,03&nbsp;km²
| 89
| [[Baguio]]
| {{Collapsible list
 | title = 7
 | frame_style = border:none;
 | title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
 | list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
 | bullets = on;
 | 1 = '''[[Abra (tỉnh)|Abra]]'''
 | 2 = '''[[Apayao]]'''
 | 3 = ''[[Baguio]]''{{efn-lr|name=huc}}
 | 4 = '''[[Benguet]]'''
 | 5 = '''[[Ifugao]]'''
 | 6 = '''[[Kalinga (tỉnh)|Kalinga]]'''
 | 7 = '''[[Mountain Province]]'''
 }}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="5" | [[Tập tin:Ph fil ncr.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting the National Capital Region]]
| style="font-weight:bold;" | [[Metro Manila|Vùng thủ đô&nbsp;quốc gia]]<br />{{small|(NCR)}}
| 12.877.253<br />(''{{percentage|12877253|100981437|pad=1}}'')
| 611,39&nbsp;km²
| 21.000
| '''[[Manila]]'''
| {{Collapsible list
 | title = 17
 | frame_style = border:none;
 | title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
 | list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
 | bullets = on;
 | 1 = ''[[Caloocan]]''
 | 2 = ''[[Las Piñas]]''
 | 3 = ''[[Makati]]''
 | 4 = ''[[Malabon]]''
 | 5 = ''[[Mandaluyong]]''
 | 6 = ''[[Manila]]''
 | 7 = ''[[Marikina]]''
 | 8 = ''[[Muntinlupa]]''
 | 9 = ''[[Navotas]]''
 | 10 = ''[[Parañaque]]''
 | 11 = ''[[Pasay]]''
 | 12 = ''[[Pasig]]''
 | 13 = ''[[Pateros, Metro Manila|Pateros]]''
 | 14 = ''[[Thành phố Quezon]]''
 | 15 = ''[[San Juan, Metro Manila|San Juan]]''
 | 16 = ''[[Taguig]]''
 | 17 = ''[[Valenzuela (Philippines)|Valenzuela]]''
 }}
|-class="sortbottom" style="font-size:85%;"
! scope="col" colspan=2 | Vùng 
! scope="col" | Điều tra nhân khẩu 2015
! scope="col" | Diện tích
! scope="col" | Mật độ
! scope="col" | Trung tâm vùng
! scope="col" | Thành phần
|-class="sortbottom" style="text-align:left;background-color:#F2F2F2;"
| colspan="7" |
====Ghi chú====
{{notelist-lr|30em|refs=
{{efn-lr|name=Islands|Danh sách bao gồm các đảo liên kết của Luzon (các tỉnh [[Marinduque]], [[Occidental Mindoro]], [[Oriental Mindoro]], [[Palawan]], [[Romblon]], [[Batanes]], [[Catanduanes]] và [[Masbate]]).}}
{{efn-lr|name=Area|Số liệu diện tích đất liền là tổng của các tỉnh (và/hoặc thành phố độc lập) theo trang tin của Cơ quan thống kê Philippines.}}
{{efn-lr|name=icc|Một thành phố thành phần độc lập, không thuộc thẩm quyền của chính quyền tỉnh nào.}}
{{efn-lr|name=huc|Một thành phố đô thị hóa cao, độc lập so với các tỉnh}}
}}
|}

==Nhân khẩu==
{{Philippine Census
| title= Điều tra nhân khẩu Luzon
| 1990= 30782432
| 2000= 39584158
| 2010= 48520774
| 2015= 53336134
| footnote= Nguồn: Cơ quan thống kê quốc gia{{PH census|2015|d}}{{PH census|2010|d}}{{efn|name=popnote}}
}}
[[Tập tin:Philippine languages per region.png|thumb|left|upright=0.70|Các ngôn ngữ [[Tiếng Tagalog|Tagalog]], [[Tiếng Ilocano|Ilocano]] và [[Tiếng Bicolano|Bicolano]] chiếm ưu thế tại Luzon.]]
Theo điều tra nhân khẩu năm 2015, dân số Luzon là 53.336.134 người,{{PH census|2015|d}}{{efn|name=popnote}} là đảo đông dân thứ tư trên thế giới.

Tại Luzon có bảy nhóm dân tộc-ngôn ngữ lớn. [[Người Ilocano]] chiếm ưu thế tại miền bắc Luzon, còn [[người Kapampangan]] và [[người Pangasinan]], cùng [[người Tagalog]] và [[người Sambal]] cư trú tại Trung Luzon. Người Tagalog chiếm ưu thế tại Vùng thủ đô quốc gia, [[CALABARZON]] và các tỉnh đảo [[Marinduque]] và [[Mindoro]], còn [[người Bicol]] cư trú tại phía nam bán đảo Bicol. [[Người Visayas]] chiếm ưu thế tại các tỉnh đảo [[Masbate]], [[Palawan]] và [[Romblon]].

Các dân tộc khác có số lượng ít hơn là [[Aeta]] tại [[Zambales]] và [[Bataan]], [[người Ibanag|Ibanag]] tại[[Cagayan (tỉnh)|Cagayan]] và [[Isabela (tỉnh)|Isabela]] và [[Igorot|Igorot/Cordillera]] tại [[vùng hành chính Cordillera|Cordillera]].

Do di cư trong thời gian gần đây, các cư dân [[người Philippines gốc Hoa|người Hoa]] và [[người Moro]] cũng hiện diện tại các khu vực thành thị. Những người lai Tây Ban Nha, Mỹ hay Nhật cũng hiện diện. Hầu hết người Mỹ định cư tại các thành phố đô thị hóa cao tại Trung Luzon là [[Angeles (Philippines)|Angeles]] và [[Olongapo]] do từng có các căn cứ không quân và hải quân của Hoa Kỳ tại đó, còn đa số người Hàn Quốc và Nhật Bản cư trú tại các thành thị lớn.

Gần như toàn bộ các ngôn ngữ tại Luzon đều thuộc về nhóm Borneo–Philippines thuộc [[ngữ tộc Mã Lai-Đa Đảo]] của [[ngữ hệ Nam Đảo]]. Các ngôn ngữ khu vực chính yếu gồm có: [[tiếng Tagalog|Tagalog]], [[tiếng Ilocano|Ilocano]], [[tiếng Bicolano|Bicolano]], [[tiếng Kapampangan|Kapampangan]] và [[tiếng Pangasinan|Pangasinan]]. Nhiều cư dân Luzon nói tiếng Anh, còn việc sử dụng tiếng Tây Ban Nha suy yếu sau khi Hoa Kỳ chiếm đóng Philippines.

Giống như hầu hết Philippines, tôn giáo chính tại Luzon là [[Cơ Đốc giáo]], trong đó [[Công giáo La Mã]] là giáo phái chủ yếu. Các giáo phái Cơ Đốc khác gồm có [[Nhân Chứng Giê-hô-va]], [[Tin Lành]], Giáo hội Độc lập Philippines (Aglipayans), Mormons và [[Iglesia ni Cristo]].<ref>[https://www.census.gov.ph/old/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html PHILIPPINES: ADDITIONAL THREE PERSONS PER MINUTE] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305074956/http://www.census.gov.ph/old/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html |date = ngày 5 tháng 3 năm 2016}}, [https://www.census.gov.ph/ National Statistics Office] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131004104825/http://census.gov.ph/ |date = ngày 4 tháng 10 năm 2013}}. Last revised: ngày 18 tháng 7 năm 2003. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2006.</ref> Các truyền thống và tín ngưỡng bản địa vẫn tồn tại song hiếm thấy. Ngoài ra, còn có các cộng đồng tín đồ Ấn Độ giáo, Phật giáo và Hồi giáo tại [[Metro Manila]] và những nơi khác, theo chân người Moro và người Hoa di cư đến đảo.

==Kinh tế==
Kinh tế Luzon tập trung tại [[Metro Manila]], trong đó [[Makati]] giữ vai trì là trung tâm kinh tế và tài chính chủ yếu. Các công ty lớn như [[Ayala Corporation|Ayala]], [[Jollibee Foods Corporation]], [[SM Group]], và [[Metropolitan Bank and Trust Company|Metrobank]] đặt trụ sở tại các khu kinh doanh của [[Makati]], [[Ortigas Center]] và [[Bonifacio Global City]]. Công nghiệp tập trung tại và xung quanh các khu vực đô thị của Metro Manila, còn nông nghiệp chiếm ưu thế tại các khu vực khác trên đảo với các loại cây trồng như lúa, chuối, xoài, dừa, dứa và cà phê.<ref>[https://www.census.gov.ph/data/sectordata/dataagri.html Index of Agriculture and Fishery Statistics]. Census.gov.ph. Truy cập 2010-12-19. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120221223854/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/dataagri.html |date=ngày 21 tháng 2 năm 2012 }}</ref> Các lĩnh vực khác gồm có chăn nuôi, du lịch, khai mỏ và ngư nghiệp.

==Ghi chú==
{{notelist|refs=
{{efn|name=popnote|Số liệu gồm có 8 vùng hành chính ngoại trừ các tỉnh đảo Batanes, Catanduanes, Masbate và vùng MIMAROPA.}}
}}
{{clear}}

==Tham khảo==
{{tham khảo|30em}}

==Đọc thêm==
{{Div col|colwidth=30em|style=font-size:95%;}}
*{{chú thích sách|title=History of the Filipino People|first1=Teodoro A.|last1=Agoncillo|first2=Milagros|last2=Guerrero|volume=|edition=4 |year=1975|publisher=R. P. Garcia|url=https://books.google.com/books?id=z3PiAAAAMAAJ|isbn=9712345386|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Philippine History|first=Teodoro A.|last=Agoncillo|volume=|edition=|year=1962|publisher=Inang Wika Publishing Company|url=https://books.google.com/books?id=odpwAAAAMAAJ|isbn=9712345386|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Political and Cultural History of the Philippines, Volumes 1-2 |first= Eufronio Melo |last=Alip|volume=|edition=revised|year=1954|publisher=Alip & Sons|url=https://books.google.com/books?id=0A5wAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Turning Points I' 2007 Ed.|first1=Eleanor D.|last1=Antonio|first2=Evangeline M.|last2=Dallo|first3=Consuelo M.|last3=Imperial|first4=Maria Carmelita B.|last4=Samson|first5=Celia D.|last5=Soriano|volume=|edition=unabridged|year=2007|publisher=Rex Bookstore, Inc.|url=https://books.google.com/books?id=Lb8a7P_2InIC|isbn=9712345386|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=War Background Studies, Issues 1-7 |issue=s 1–6 of Origin of Far Eastern Civilizations: A Brief Handbook, Origin of Far Eastern Civilizations: A Brief Handbook|first= Carl Whiting |last=Bishop|others=Contributor: Smithsonian Institution|volume=|edition=|year=1942|publisher=Smithsonian Institution|url=https://books.google.com/books?id=daq0AAAAIAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Origin of Far Eastern Civilizations: A Brief Handbook, Issues 1-7 |issue=|first= Carl Whiting |last=Bishop|others=Contributor: Smithsonian Institution|volume=|edition=|year=1942|publisher=Smithsonian Institution|url=https://books.google.com/books?id=XNFFAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The bureaucracy in the Philippines |issue= 4 of Studies in public administration, University of the Philippines Institute of Public Administration|first= Onofre D. |last=Corpuz|others=|volume=|edition=|year=1957|publisher=Institute of Public Administration, University of the Philippines|url=https://books.google.com/books?id=3BMQAQAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Myths and Symbols: Philippines |issue=|first= Francisco R. |last=Demetrio|others=|volume=|edition=2 |year=1981|publisher=National Book Store|url=https://books.google.com/books?id=lGuBAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Princess Urduja, Queen of the Orient Seas: Before and After Her Time in the Political Orbit of the Shri-vi-ja-ya and Madjapahit Maritime Empire: a Pre-Hispanic History of the Philippines |issue=|first= Antonio |last=Del Castillo y Tuazon|others=|volume=|edition=|year=1988|publisher=A. del. Castillo y Tuazon|url=https://books.google.com/books?id=yv1xAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Mask of Asia: The Philippines Today |issue=|first= George |last=Farwell|others=|volume=|edition=|year=1967|publisher=Praeger|url=https://books.google.com/books?id=8ZACAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=A concise history of East Asia |issue=|first= Charles Patrick |last=Fitzgerald|others=|volume=|edition=|year=1966|publisher=Praeger|url=https://books.google.com/books?id=VI9uAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Connecting and Distancing: Southeast Asia and China |editor-first= Khai Leong |editor-last=Ho|volume=|edition=illustrated|year=2009|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|url=https://books.google.com/books?id=EwnzBiM0LmAC|isbn=9812308563|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=In Our Image: America's Empire in the Philippines |first= Stanley |last=Karnow|volume=|edition=unabridged|year=2010|publisher=Random House LLC|url=https://books.google.com/books?id=VbwogbQ3l8UC|isbn=0307775437|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Peoples of the Philippines, Issue 4 |issue= 4 of Smithsonian Institution Washington, DC: War background studies|first= Herbert William |last=Krieger|volume=3694 of Publication (Smithsonian Institution)|edition=|year=1942|publisher=Smithsonian Institution|url=https://books.google.com/books?id=HHsZAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Moro Archives: A History of Armed Conflicts in Mindanao and East Asia |first= Norodin Alonto |last=Lucman|volume=|edition=|year=2000|publisher=FLC Press|url=https://books.google.com/books?id=IplyAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Chinese participation in Philippine culture and economy|editor-first=Shubert S. C.|editor-last=Liao|volume=|edition=|year=1964|publisher=Bookman|url=https://books.google.com/books?id=vrDkAAAAIAAJ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200805172834/https://books.google.com/books?id=vrDkAAAAIAAJ|archive-date=2020-08-05|isbn=|access-date=ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Chinese Elements in the Tagalog Language: With Some Indication of Chinese Influence on Other Philippine Languages and Cultures, and an Excursion Into Austronesian Linguistics |first= Esperidion Arsenio |last=Manuel|others=Contributor: Henry Otley Beyer|edition=|year=1948|publisher=Filipiniana Publications|url=https://books.google.com/books?id=19APAAAAYAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Islands of Pleasure: A Guide to the Philippines |first= Hans Arvid |last=Ostelius|edition=|year=1963|publisher=G. Allen & Unwin|url=https://books.google.com/books?id=oWpwAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The literature of the Pilipinos: a survey|first1=José Villa|last1=Panganiban|first2=Consuelo Torres|last2=Panganiban|volume=|edition=5 |year=1965|publisher=Limbagang Pilipino|url=https://books.google.com/books?id=zG2CAAAAIAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=A Survey of the Literature of the Filipinos|first1=José Villa|last1=Panganiban|first2=Consuelo Torres-|last2=Panganiban|volume=|edition=4 |year=1962|publisher=Limbagang Pilipino|url=https://books.google.com/books?id=CD0RAQAAIAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Philippine Cartography, 1320-1899 |first= Carlos |last=Quirino|others=|edition=2 |year=1963|publisher=N. Israel|url=https://books.google.com/books?id=qTgIAQAAIAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The Philippines: A Young Republic on the Move |first= Albert |last=Ravenholt|others=|edition=|year=1962|publisher=Van Nostrand|url=https://books.google.com/books?id=kUU_AAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Francisco Balagtas and the roots of Filipino nationalism: life and times of the great Filipino poet and his legacy of literary excellence and political activism|first1=Fred|last1=Sevilla|first2=Francisco|last2=Balagtas|volume=|edition=|year=1997|publisher=Trademark Pub. Corp.|url=https://books.google.com/books?id=ZotkAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Seven Thousand Islands: The Story of the Philippines |first= Cornelia |last=Spencer|others=|edition=|year=1951|publisher=Aladdin Books|url=https://books.google.com/books?id=-kgMAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The Chinese in the Philippines, 1898-1935: A Study of Their National Awakening |first= Antonio S. |last=Tan|others=|edition=|year=1972|publisher=R. P. Garcia Publishing Company|url=https://books.google.com/books?id=9xNwAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Encyclopædia Britannica: a new survey of universal knowledge, Volume 9 |editor-first= Walter |editor-last=Yust|others=|edition=|year=1949|publisher=Encyclopædia Britannica|url=https://books.google.com/books?id=p5ARAQAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title= Encyclopædia Britannica, Volume 9 |volume=9 of EncyclopÆdia Britannica: A New Survey of Universal Knowledge|first= |last=|others=Contributor: Walter Yust|edition=|year=1954|publisher=EncyclopÆdia Britannica|url=https://books.google.com/books?id=9KfnAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The Philippines since pre-Spanish times.-v. 2. The Philippines since the British invasion |first= Gregorio F. |last=Zaide|volume=1 of Philippine Political and Cultural History|edition=revised|year=1957|publisher=Philippine Education Company|url=https://books.google.com/books?id=pJYVAQAAIAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The Pageant of Philippine History: Political, Economic, and Socio-cultural, Volume 1 |first= Gregorio F. |last=Zaide|volume=|year=1979|publisher=Philippine Education Company|url=https://books.google.com/books?id=LRJwAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The Philippines: a Handbook of Information |author= Philippines (Republic). Office of Cultural Affairs|others=Contributor: National Economic Council (Philippines)|volume=|edition=revised|year=1965|publisher=Republic of the Philippines, Department of Foreign Affairs|url=https://books.google.com/books?id=ykgeAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The Annals of Philippine Chinese Historical Association, Volumes 5-8 |author= Philippine Chinese Historical Association |volume=|edition=revised|year=1975|publisher=|url=https://books.google.com/books?id=3DzjAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Biennial Conference Proceedings, Issue 1 |author= IAHA Conference |volume=|edition=|year=1962|publisher=Philippine Historical Association.|url=https://books.google.com/books?id=QZ5IAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The Philippines: A Handbook of Information |author= |others=Contributor: Philippine Information Agency|volume=|edition=|year=1955|publisher=Philippine Information Agency|url=https://books.google.com/books?id=Gr4eAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=University of Manila Journal of East Asiatic Studies, Volume 7 |author= |others=Contributors: Manila (Philippines) University, University of Manila|volume=|edition=revised|year=1959|publisher=University of Manila.|url=https://books.google.com/books?id=TVPRAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Unitas, Volume 30, Issues 1-2 |author= |others=Contributor: University of Santo Tomás|volume=|edition=|year=1957|publisher=University of Santo Tomás|url=https://books.google.com/books?id=26oiAQAAIAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=The Researcher, Volume 2, Issue 2 |author= |others=Contributors: University of Pangasinan, Dagupan Colleges|volume=|edition=|year=1970|publisher=Dagupan Colleges|url=https://books.google.com/books?id=5c3_QiLW50EC|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Philippine Social Sciences and Humanities Review, Volumes 24-25 |author= |others=Contributor: University of the Philippines. College of Liberal Arts|volume=|edition=|year=1959|publisher=|url=https://books.google.com/books?id=5KLjAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Philippine Social Sciences and Humanities Reviews, Volume 24, Issues 1-2 |author= |others=Contributors: Philippine Academy of Social Sciences, Manila, University of the Philippines. College of Liberal Arts|volume=|edition=|year=1959|publisher=College of Liberal Arts, University of the Philippines|url=https://books.google.com/books?id=Gi-2AAAAIAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Studies in Public Administration, Issue 4 |author= |others=Contributor: University of the Philippines. Institute of Public Administration|volume=|edition=|year=1957|publisher=Institute of Public Administration, University of the Philippines|url=https://books.google.com/books?id=0suOAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Proceedings [of The] Second Biennial Conference, Held at Taiwan Provincial Museum, Taipei, Taiwan. Republic of China, October 6-9, 1962 |author= |others=|volume=|edition=|year=1963|publisher=Tʻai-pei|url=https://books.google.com/books?id=wAkEAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Yearbook |author= |others=|volume=|edition=|year=1965|publisher=|url=https://books.google.com/books?id=oTUkAQAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
*{{chú thích sách|title=Philippine Almanac & Handbook of Facts |first= |last=|others=|edition=|year=1977|publisher=|url=https://books.google.com/books?id=uWzjAAAAMAAJ|isbn=|access-date =ngày 24 tháng 4 năm 2014}}
{{div col end}}

==Liên kết ngoài==
{{Wikinews category}}
* {{Thể loại Commons nội dòng|Luzon}}
* {{Wiktionary-inline|Luzon}}
* {{Wikivoyage-inline|Luzon}}
* {{OSM relation|4250623}}
* {{Cite AmCyc|wstitle=Luzon |short=x}}

{{Vùng của Philippines}}

[[Thể loại:Đảo Philippines]]
[[Thể loại:Nhóm đảo của Philippines]]
[[Thể loại:Luzon| ]]