Iqto

Iqto, iqtoʼ, iqta (arab.) — Movarounnahr, Yaqin va Oʻrta Sharq mamlakatlarida oʻrta asrlarda hukmdor tomonidan katta xizmatlari evaziga inʼom qilingan chek yer. I. egasi iqtodor deb atalgan. I. haqida dastlabki maʼlumotlar 7-asroxiriga mansub arab manbalarida uchraydi. Hukmdor I.ni istagan vaqtida qaytarib olib boshqa kishiga tortiq qilishi ham mumkin boʻlgan. 9-asrda xalifa tomonidan amirga idora qilish uchun berilgan viloyatlar ham I. deb atala boshlangan. Abu Ab-dullo Xorazmiy I.ning kelib chiqishini izohlab, "Mafotix ul-ulum" ("Il-mlarning kalitlari") asarida bunday deb yozadi: "Sulton tomonidan biror kishiga tortiq qilib berilgan yer I. deb ataladi va uning mulki boʻlib qoladi". I. yerlari davlat mulki hisoblangan. 10-asrdan boshlab xususiy mulkka aylana boshlagan. Amir oʻzi hukmronlik qilayotgan ushbu viloyatlar soli-gʻini butunlay yoki qisman oʻzlashtirish huquqiga ega boʻlgan. I. 9—13-asrda Movarounnahr va Eronda ham (saljuqiylar, qoraxoniylar va hulokuiylar davrida) keng tarqalgan. Temuriplar davrida I. oʻrnida tiul va suyurgʻol, boburiylar davrida esa jogir atamalari qoʻllangan.

Adabiyot

• Nizom ul mulk, Siyosatnoma, T., 1997;
• Hofiz Tanish al-Buxoriy, Abdullanoma, 1—2-j.lar, T., 1999, 2000.