Odkodować kamienie
Projekt pn. „Odkodować kamienie. Gospodarcze, społeczne i symboliczne znaczenie makrolitycznych wytworów kamiennych u społeczności neolitycznych (VI-III tys. p.n.e.) Polski południowo-zachodniej – ujęcie biograficzne”/ ‘Breaking the code of stones. Economic, social and symbolic meaning of the macro-lithic stone artefacts of the Neolithic societies (6th-3th millennia BC) in SW Poland – biographical approach’ ma na celu ukazanie roli, jaką pełniły narzędzia makrolityczne dla społeczności młodszej epoki kamienia.
Kierownik projektu: dr Bernadeta Kufel-Diakowska
Źródło finansowania: Narodowe Centrum Nauki, program SONATA BIS 10, projekt nr 2020/38/E/HS3/00285
Czas realizacji projektu: 2021-2025
Zespół naukowy: dr Bernadeta Kufel-Diakowska, mgr Marcin Chłoń, mgr Wojciech Bronowicki, mgr Aleksandra Gawron-Szymczyk, dr Michał Borowski, mgr Maksym Mackiewicz, mgr Tomasz Oberc
Dokumentaliści: mgr Nicole Lenkow, mgr Łukasz Melski
Zabytki, które poddajemy analizom, zostały odkryte na stanowiskach archeologicznych w południowo-zachodniej Polsce, na obszarze wyznaczonym dorzeczami trzech rzek: Nysy Kłodzkiej, Kaczawy i Widawy. Obszar ten charakteryzuje wyjątkowo duże nasycenie reliktami osad i cmentarzysk datowanych na okresu neolitu, również znaleziskami luźnymi. Żyzne gleby, gęsta sieć rzek i strumieni, łatwy dostęp do surowców niezbędnych do produkcji narzędzi i budowy domów oraz nasłonecznione stoki wzniesień przyciągały ludność, której utrzymanie się i gospodarka bazowały na uprawie zbóż i hodowli zwierząt.
Stanowiska archeologiczne, w tym ślady osadnicze, dostarczyły ponad 1500 makrolitycznych zabytków kamiennych wykonanych z różnych rodzajów skał magmowych, osadowych i metamorficznych. Reprezentują one szereg typów zdefiniowanych na podstawie kształtu i podobieństwa do narzędzi używanych w okresach historycznych. Są wśród nich żarna, rozcieracze, płyty szlifierskie, dłuta, motyki, siekiery, topory, ciosła, radlice i inne. Jako jedne z najbardziej wytrzymałych narzędzi mogły być one długo użytkowane, jak również wielokrotnie przerabiane według ówczesnych potrzeb i wymagań. Ich rola wykraczała dalece poza sferę zwykłego wykorzystania w codziennych czynnościach gospodarskich.
Od ukazania się ostatniej pracy na temat roli surowców skalnych w neolicie Dolnego Śląska opublikowanej przez Piotra Cholewę minęło już ponad 15 lat. Książka będąca ogromnym wkładem w badania archeologiczne reprezentuje tradycyjne podejście do studiów nad zabytkami. Widząc potencjał jaki kryją w sobie zabytki kamienne, podjęliśmy się badań, które mają na celu wyjaśnienie różnic i podobieństw w sposobach wytwarzania, użytkowania oraz utrzymywania narzędzi makrolitycznych na przestrzeni całego okresu neolitu. W tym celu śledzimy historie życia tych wytworów na tle długotrwających i mocno zróżnicowanych tradycji kulturowych na obszarze, który był gęsto zasiedlony przez społeczności wczesnorolnicze.
W naszych badaniach stosujemy szereg metod analitycznych, których rezultaty pozwalają na odczytanie historii poszczególnych przedmiotów, od zdefiniowania potrzeby, przez wykonanie przedmiotu, jego użytkowanie i wszelkie przeróbki, zmiany przeznaczenia, po porzucenie lub zdeponowanie w określonym kontekście. Te metody to: traseologia wsparta pracami eksperymentalnymi, petrografia, analiza mikropozostałości roślinnych, substancji żywicznych i pozostałości mineralnych, analiza modeli trójwymiarowych oraz analiza przestrzenna obrazująca rozmieszczenie obiektów w kontekście stanowisk archeologicznych. Dane uzyskane z tych analiz pozwalają nam na głębszą refleksję nad zwyczajną, ekonomiczną rolą kamiennych przedmiotów makrolitycznych, które były niezbędne w życiu codziennym, ale także ich znaczeniem społecznym i symbolicznym.
