Odkrywają tajemnice owadów i nie tylko
Zapraszamy do przeczytania tekstu profesora Dariusza Tarnawskiego, dyrektora Instytutu Biologii Środowiskowej oraz kierownika Zakładu Biologii, Ewolucji i Ochrony Bezkręgowców na Wydziale Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, który przedstawia obszary badań, działalność popularyzującą naukę, współpracę międzynarodową oraz pracę dydaktyczną, jaka na co dzień jest realizowana w kierowanym przez niego zakładzie.
Przeżywamy obecnie szczególny czas, który skłania do innego spojrzenia na zgromadzoną przez ludzi wiedzę, w tym na nauki biologiczne. Znowu się przekonujemy, że nie jesteśmy panami Ziemi. W naszym zakładzie zajmujemy się głównie owadami, czyli stworzeniami, które stanowią najliczniejszą grupę zwierząt. Można je spotkać w puszczach nad Amazonką, w lodowcach Arktyki, w wielkomiejskich wieżowcach, w lasach i na polach. Jednym słowem – wszędzie. Ale wiedza o nich nie jest powszechna. Liczba poznanych dotąd gatunków (owadami są zarówno pchły, jak komary i motyle) jest ogromna i stale się zmienia. Trzeba się im przyglądać, badać i oceniać. Należy je jak najdokładniej poznać, bo często też od nich zależy nasze zdrowie i życie.
Autor:
Małgorzata Jurkiewicz
Data Publikacji:
6 Lis 2020
W Zakładzie Biologii, Ewolucji i Ochrony Bezkręgowców specjalizujemy się w analizowaniu i opisywaniu różnorodności świata zwierząt bezkręgowych, skupiając się na podstawowej jednostce taksonomicznej, czyli gatunku. Prowadzone przez nas badania zasadniczo koncentrują się na kilku kwestiach. To m.in. filogeneza, systematyka i zoogeografa bezkręgowców oraz sprawdzanie statusu gatunkowego i pokrewieństwa opisywanych grup (taksonów wyższego szczebla). Wciąż odkrywamy i opisujemy nowe gatunki, a więc rewidujemy dotychczasowe ustalenia, dokonujemy analiz i syntez taksonomicznych. Piszemy także monografie, które scalają wiedzę o konkretnych zagadnieniach. Analizujemy też bionomię, zasięgi (zoogeografia) i występowanie (faunistyka) opisywanych gatunków.
Wiedza, którą zdobywamy, stanowi podstawę do dalszych badań biologicznych, ale jest ważna także z punktu widzenia praktyki. Dlatego istotnym obszarem naszej aktywności jest biologia konserwatorska i ochrona przyrody. Poznajemy bionomię chronionych gatunków, propagujemy wiedzę o ich występowaniu, siedliskach i zagrożeniach. Współpracujemy z wieloma instytucjami naukowymi (Instytutem Ochrony Przyrody w Krakowie na rzecz monitoringu chronionych gatunków i ich siedlisk) i państwowymi (m.in. Regionalnymi Dyrekcjami Ochrony Środowiska, parkami narodowymi, lasami państwowymi) oraz prośrodowiskowymi organizacjami pożytku publicznego. Pracownicy zakładu dzielą się wiedzą, uczestnicząc w radach tych instytucji i ich aktywnościach. Braliśmy udział w wielu różnorodnych projektach ochrony gatunków, np. „Drogi dla Natury”, w reintrodukcji i restytucji niepylaka apollo, w restytucji przelatki maturny oraz w programach edukacyjnych, np. „Strażnicy Natury”, „Edukator bioróżnorodności”, „Pszczoły proszą o pomoc – kampania na rzecz ochrony środowiska życia pszczół i innych owadów zapylających”.
W związku z tymi potrzebami w naszym zakładzie od 2009 roku działają cztery pracownie naukowe – trzy zostały powołane w 2009 roku, a jedna w 2019.
Pracownia Biologii i Systematyki Mikrostawonogów koncentruje się na tradycyjnych tematach badawczych, takich jak: taksonomia, bionomia, biogeografia skoczogonków (Collembola) oraz chrząszczy z rodziny Leiodidae, na rekonstrukcjach filogenezy i klasyfikacji, na morfologii i sekwencyjności stadiów przedimaginalnych, na eksperymentach hybrydyzacyjnych testujących status gatunkowy i pokrewieństwa opisywanych taksonów oraz barkodingu DNA.
Zainteresowanie praktycznymi aspektami ochrony przyrody oraz brak wykwalifikowanych specjalistów (zwłaszcza z zakresu entomologii konserwatorskiej) przyczyniło się do powołania kolejnej jednostki. To Pracownia Biologii Konserwatorskiej i Ochrony Bezkręgowców, która bada rozsiedlenie i bionomię gatunków chronionych i zagrożonych oraz różnorodność biologiczną siedlisk na terenach chronionych. Opracowuje też plany ochrony zagrożonych gatunków, monitoruje ich lokalne populacje, opracowuje i konsultuje zalecenia dla ich ochrony i zabiegów konserwatorskich. Zajmuje się także planami restytucji i reintrodukcji (czyli odtwarzania siedlisk i ponownego wprowadzania w nie zagrożonych gatunków) oraz renaturalizacji i waloryzacji ich siedlisk. Popularyzuje także zagadnienia związane z ochroną bezkręgowców poprzez różne działania edukacyjne.
Trzecia jednostka to Pracownia Protistologii Ewolucyjnej, która prowadzi bardzo istotne badania w zakresie: rekonstrukcji drzewa filogenetycznego Eukaryota (zwłaszcza glonów posiadających plastydy wielobłonowe), ewolucji wszystkich typów plastydów, endosymbioz pierwotniaków z sinicami oraz glonami (ze szczególnym uwzględnieniem ameby Paulinella chromatophora), transformacji endosymbionta w organellum; systemów importu białek do różnych kompartymentów w komórkach glonów i pierwotniaków oraz dysmutaz nadtlenkowych u różnych przedstawicieli Protista.
Nowym obszarem badań i aktywności naukowej jest entomologia sądowa. Specjaliści od kryminalistyki przekonują, że owady mogą być przydatne w procesach sądowych (co do tej pory oglądaliśmy jedynie w amerykańskich serialach), gdyż pomagają określić miejsce i czas śmierci ofiary. Zwiększone ostatnio zapotrzebowanie na wiedzę z zakresu szeroko rozumianej biologii sądowej, powszechne zainteresowanie studentów praktycznymi aspektami biologii oraz brak wykwalifikowanych specjalistów z tego zakresu przyczyniły się do powołania w 2019 roku Pracowni Biologii i Entomologii Sądowej. Przedmiotem zainteresowania jest tu przede wszystkim rozsiedlenie i bionomia nekrofagicznych gatunków owadów, wymiana doświadczeń ze specjalistami entomologii i medycyny sądowej w kraju i za granicą oraz opracowywanie specjalistycznych opinii na potrzeby wstępnych postępowań kryminalistycznych i procesów sądowych. W tym zakresie podpisaliśmy porozumienie o współpracy z Uniwersytetem Medycznym im. Piastów Śląskich we Wrocławiu i z Komendą Wojewódzką Policji we Wrocławiu.
Nasza współpraca międzynarodowa skutkuje wieloma publikacjami w cenionych w świecie nauki czasopismach. Bywamy nagradzani, np. za artykuł o jelonku rogaczu (nagroda Royal Entomological Society za najlepszą pracę entomologiczną w kategorii „Insect Conservation and Diversity” w latach 2016-17).
Obecnie kształcimy studentów co najmniej dwóch wydziałów na takich kierunkach jak: biologia, biologia człowieka, genetyka i biologia eksperymentalna, mikrobiologia, chemia i toksykologia sądowa, ochrona środowiska oraz zarządzanie środowiskiem przyrodniczym. Od wielu lat angażujemy się w prowadzenie zajęć dla zagranicznych studentów w ramach programu Erasmus. Ponadto popularyzujemy wiedzę, aktywnie uczestnicząc w takich przedsięwzięciach jak Uniwersytet Trzeciego Wieku, Festiwal Nauki, Noc Biologów etc. Udzielamy wielu konsultacji i wywiadów dla mediów, w tym radia i TV.
Środki masowego przekazu często nagłaśniają spory wynikające z konfliktu między koniecznością rozwoju przemysłu i nowoczesnej gospodarki a potrzebami ochrony przyrody. Np. wytyczenie tras autostrad, budowa linii przesyłowych, wyznaczenie terenów pod planowane lotnisko i inne inwestycje wymagają oszacowania związanej z tym wielkości strat w naturalnym środowisku. Nie chcemy przeciwdziałać cywilizacyjnemu rozwojowi, ale naszym zadaniem jest zgłaszanie protestów wszędzie tam, gdzie szkody biologiczne mogą okazać się nieodwracalne. Jak pokazują bieżące tragiczne wydarzenia, matka natura domaga się szanowania jej odwiecznych praw i temu właśnie ma służyć nasza praca w Zakładzie Biologii, Ewolucji i Ochrony Bezkręgowców.
