İçeriğe atla

Zaza-Gorani dilleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Zaza-Gorani dilleri
Zazaca-Goranice
Coğrafi dağılımDoğu Anadolu, Kuzeybatı İran ve Kuzey Irak
SınıflandırmaHint-Avrupa dilleri
Alt bölümler

Zaza-Gorani dilleri, Kuzeybatı İran dillerinin Zaza dili ve Gorani dillerinden oluşan dilbilimsel bir genetik alt grubudur. Zaza-Gorani dilleri dil biliminde Hint-Avrupa dil ailesinin İranî diller grubunun Kuzeybatı İran dillerinin alt grubu olarak sınıflandırılmaktadır.[1][2][3][4][5] Zaza-Gorani dilleri Zazaca, Goranice, Bacelan Dili, Sarli Dili ve Şebek Dili'ni kapsar ve Kürt dillerinden farklıdır. Dil bilimciler Jost Gippert[6] ve LeCoq Beluçça ve Sengserceyi de aynı alt gruba ait saymış ve bu Zaza-Gorani dilleriyle birlikte bu gruba tarihi Hyrkania bölgesini anımsatan Hyrkan dilleri (Gurgan, Cürcan) grubu adını vermiştir.[7] Dil bilimci Ludwig Paul'a göre ise bu diller Kürtçeden ayrı olup ölü bir İran dili olan Eski Azericenin[8] yanı sıra Talişçeye de[9] daha yakındırlar. Hazar Denizi kıyısında konuşulan Kuzeybatı İran dilleri ile aralarında da dilbilgisi ve sözcük dağarcığı bakımından önemli benzerlikler bulunur.

Diller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ethnologue'da Goranice, Bacelan dili, Kirmanjki (Kuzey Zazaca), Dimli (Güney Zazaca), Sarlî ve Şabak dili olmak üzere altı adet Zaza-Gorani dili bulunduğu bildirilmiştir. Zaza-Gorani dillerini dil biliminde Kürtçeden ayrı olarak başlı başına İran dilleri grubu olarak kabul edilmektedir.[10][11][12][13][14][15][16] Paris Kürt Enstitüsü başkanı da olan, dil bilimci Prof. Dr. Joyce Blau ile yapılan röportajda bu diller hakkında şunları söylemiştir: "Bugün Gorani'nin fazlasıyla Sorani dili etkisinde olduğu biliniyor ve Goranların çoğu Kürtçe (Sorani lehçesi) konuşuyor. Gorani İran'ın güney kesiminde, Kermanşah'in kuzeyinde konuşuluyor. Zazalar ise göç ettirildiler ve şimdi Anadolu'nun ortasında bir üçgende yaşıyorlar." ifadelerini kullanmıştır. Ayrıca Blau: "Muhtemelen Gorani ve Zazaca'nın mazisi Kürtçe'ninkinden daha eskidir. Kürtler; Zazalar'ın ve Goranların çoğunu asimile ettiler fakat hepsini edemediler." deyip bu dillerin Kürtçeden daha eski olduğunu vurgulamıştır.[17][18][19] Buna karşılık bu dillerin konuşanlarının kendilerini etnik olarak Kürt kimliği altında gördükleri de iddia edilmekle birlikte[20] Zaza-Gorani dilleri bazı ilk dönem araştırmacıları tarafından Kürt dilleri ile birlikte değerlendirilmiştir.[21][22][23][24]

Köken

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzeybatı İran dilleri, 11. yüzyılda bölgeyi istila etmiş ve sonrasında Eski Azerice olarak adlandırılacak olan Türk dilleri tarafından büyük ölçüde asimile edilmiştir. 16. yüzyıla gelindiğinde bu diller, Hazar'ın çevre bölgeleri dışında yerli bir dil olmaktan çıkmıştır. Bununla birlikte bu kuzeybatı lehçelerinden Zazaca ve Goranice bu alanın dışında hayatta kalmış iki dili oluşturmaktadır. Bölgenin güneyine yayılmış Goranice günümüzde sadece Kirmanşah şehrinin bazı mahallelerinde hayatta kalmıştır.

Ehl-i Hak'ın dili olarak Goranice, önemli bir edebiyata sahiptir. Türkiye'nin doğusunda, Kürtlere bitişik yaşayan Zazaların Hazar'ın güney kıyısından gelmiş Deylem göçmenlerinin soyundan geldiği bazıları tarafından düşünülmektedir. Türkiye Zazaları, ataları gibi dilin Dimli olarak adlandıran güney lehçesinin konuşurlar.[kaynak belirtilmeli]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Zaza-Gorani". Ethnologue (İngilizce). 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2019. 
  2. ^ Frye, Richard Nelson (1984). The History of Ancient Iran (İngilizce). C.H.Beck. ISBN 9783406093975. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2019. 
  3. ^ Minahan, James (30 Mayıs 2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World A-Z [4 Volumes] (İngilizce). ABC-CLIO. ISBN 9780313076961. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2019. 
  4. ^ Hamelink, Wendelmoet (21 Nisan 2016). The Sung Home. Narrative, Morality, and the Kurdish Nation (İngilizce). BRILL. ISBN 9789004314825. 21 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2019. 
  5. ^ "Prof.Dr. Joyce Blau|Zaza-Gorani Dilleri". 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020. 
  6. ^ "Jost Gippert ve LeCoq'un İrani dillerini sınıflandırması". 30 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2011. 
  7. ^ "İran Dilleri". 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2013. 
  8. ^ Lutwig Paul, "Zazaki", Gernot Windfuhr, Iranian Languages, Routledge, 2012, ISBN 978-0-7007-1131-4, Chapter Nine.
  9. ^ "THE POSITION OF ZAZAKI AMONG WEST IRANIAN LANGUAGES" (PDF) (İngilizce). Erişim tarihi: 10 Nisan 2013. 
  10. ^ Building a corpus for the zaza–gorani language family - ACL anthology. (n.d.). https://aclanthology.org/2020.vardial-1.7.pdf 5 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ "Kurdish Nationalism and Competing Ethnic Loyalties", Original English version of: "Nationalisme kurde et ethnicités intra-kurdes", Peuples Méditerranéens no. 68–69 (1994), 11-37
  12. ^ Kehl-Bodrogi, Krisztina. "Syncretistic religious communities in the Near East: Collected Papers of the International Symposium, Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present”, Berlin, 14–17 April 1995
  13. ^ Ozoglu, Hakan. "Kurdish notables and the Ottoman state." Albany: State University of New York Press, 2004
  14. ^ Romano, David. "The Kurdish nationalist movement: opportunity, mobilization, and identity." Cambridge. Cambridge University Press, 2006.
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020. 
  17. ^ Zaza-Gorani Dil hakkında Prof.Dr.Joyce Blau nun görüşleri[ölü/kırık bağlantı]
  18. ^ "Uzun Süreç Asimile edilmiş Zazalar". 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  19. ^ "Zazaca nedir ne değildir". 9 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  20. ^ J.N. Postgate (2007). Languages of Iraq, ancient and modern (PDF). Cambridge: British School of Archaeology in Iraq. s. 148. ISBN 978-0-903472-21-0. 2 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Mayıs 2019. Zaza and Gorani are two closely related north-western Iranian languages, which are, in purely linguistic terms, distinct from Sorani and Kurmanji. However, the vast majority of their speakers claim Kurdish identity, so the issue of their definition is sensitive. One might perhaps say that Zaza and Gorani are politically and socially, if not linguistically, Kurdish. 
  21. ^ Erik Anonby, Atlas of the Languages of Iran: A working classification 29 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (erişim: 29.04.2023)
  22. ^ Yusupova Z. A; The Gorani Dialect of Kurdish as Represented in the Literary Monuments from the 18th to 19th Centuries Курдский диалект горани по литературным памятникам XVIII—XIX вв. 10 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. St Petersburg, Nauka Publishers 1998.
  23. ^ Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 sayfa. (И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с. 21 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), s. 94: "In this work ("introduction") the ivalidness of an approach to Zaza dialect as to the independent language (as it represented in some works) is shown, and its Kurdish nature is proved ("Conclusion")."
  24. ^ Müller, Friedrich (1865) Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt), cîld: 3

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaza-Gorani_dilleri&oldid=33993782" sayfasından alınmıştır