Taşıyıcı (epidemiyoloji)
Taşıyıcı ya da vektör epidemiyolojide: bir mikroorganizmayı veya parazit bir canlıyı vücudunda barındıran ve başka canlılara ulaşmasına aracılık eden canlılara denir. Taşıyıcılar enfeksiyon nedeni olan bakteri, kene, bit vb. canlıları üzerlerinde taşıyabilen eklem bacaklı, omurgalı veya omurgasız gibi gelişmiş canlılar olabildiği kadar, yapısında değiştirilmiş gen bölgelerini konağa aktarabilen basit yapılı bakteriler gibi canlılar da olabilirler.
Vektörler
[değiştir | kaynağı değiştir]vektör, Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan eklembacaklı (artropod) veya diğer omurgasıza verilen addır.[1] Kendisi parazit olan bir canlı başka bir parazit canlıya vektörlük edebilir.
- Biyolojik vektör: etkenlerin, vektör konakçının vücudunda başkalaşım geçirdiği, yaşam evrelerinden birini tamamladığı veya çoğalıp enfekte hale geldiği vektörlerdir.
- Mekanik vektör: Parazitin yaşamı için gerekli değildir. Paraziti taşıyan ve ağız ya da diğer vücut parçaları ile başka canlılara bulaştıran vektörlerdir (at sinekleri, kara sinekler).
Vektörlerle hastalık nakilleri[2]
[değiştir | kaynağı değiştir]- Vertikal nakil: Etkenleri taşıyan dişi vektörlerin yumurtaları veya erkek vektörlerin spermleri vasıtasıyla, etkenlerin kendi larvalarına geçmesidir. (transovarial, Babesia spp.,transstadial, Theileria spp.)
- Horizontal nakil:
- Vektörden vektöre nakil: Vektörlerin çiftleşmesi ile veya salgılarının birbirine bulaşması ile nakledilir. (Kırım Kongı Kanamalı Ateşi)
- Vektörden omurgalı konağa nakil: Etkenler vektörlerin kan emmesi ile, kan emdikleri canlının vücuduna atıklarını kusmaları ile, salgıları ile, dışkıları ile ve vektörleri yeme veya yutma ile nakledilir (Sıtma etkenleri, şark çıbanı etkeni, T. cruzi vb.)
Vektörlerden bulaşan çeşitli etkenler-hastalılar[3]
[değiştir | kaynağı değiştir]Portör
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir insan ya da hayvan bir mikroorganizmayı vücudunda taşıdığı ve başkalarına bulaştırdığı halde kendisinde hastalık belirtileri görülmez, bu canlılara portör veya taşıyıcı denilir.[4] Bu canlılardaki enfeksiyon genellikle subklinik seyreder.
Bazı hastalıklar bulaştıkları kişilerde belirgin bir hastalığa neden olmazlar, bu kişiler hastalık etkenlerini vücutlarında barındırıp saçılımını sağlarlar (örnek: Tifolu Mary)
Portörlerden bulaşan çeşitli etkenler-hastalılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Salmonelloz
- Şigelloz
- Entamoeba histolytica
- Giardia
- Staphylococcus aureus
- Tüberküloz
Portör muayenesi[5]
[değiştir | kaynağı değiştir]Portörlerin neden olduğu tehlikelerden korunmak için bazı iş kollarında çalıştırılacak personelden portör muayenesi istenir. Bu muayenelerde: gaite kültürü, boğaz kültürü, burun kültürü ve gaitanın mikroskobik incelenmesi tetkikleri yapılır.
- Gaita Kültürü (Salmonella ve Shigella yönünden)
- Dışkının mikroskobik incelenmesi (Entamoeba histolytica kistleri, giardia lamblia kistleri ve helmint yumurtaları yönünden)
- Boğaz ve Burun Kültürü (Staphylococcus aureus yönünden)
- Akciğer Grafisi (Tüberküloz yönünden)
Portörlerin çalışamayacakları işler[6]
[değiştir | kaynağı değiştir]Başta gıda işkolunda çalışanlar olmak üzere
- Otel
- Motel
- Pansiyon gibi konaklama yerleri
- Bar
- Pavyon
- Gazino gibi eğlence yerleri
- Berber
- Kuaför
- Hamam
- Sauna
- Güzellik salonu gibi özel hizmet sunan yerler
- Beşeri münasebet gerektiren iş kolları
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hacettepe Üniversitesi, 7 Nisan Dünya Sağlık Günü
- Erciyes Üniv Vet Fak Derg 6(1) 53-63, 2009 İNCİ, Ö. DÜZLÜ. 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- MEB Çevre Sağlığı 7 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Gazi Hastanesi, Portör Muayenesi
- İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü, Portör Muayenesi 6 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015.
