Nunivak Adası
| Nunivak Adası İngilizce Nunivak Island Nunivak Çupikçesi Nuniwar | |
|---|---|
 | |
 | |
| Coğrafya | |
| Koordinatlar | 60°04′54″K 166°22′51″B / 60.08167°K 166.38083°B |
| Denizi | Bering Denizi |
| Yüzölçümü | 1.631,97 km2 |
| Zirve | Roberts Dağı 1675 |
| Siyasi | |
| Adadaki ülke(ler) | |
| Yerleşim yerleri | |
| Demografi | |
| Nüfus | 210 (2.000 sayımı) |
| Nüfus yoğunluğu | 0.05 kişi/km2 |
| Etnik grup(lar) | Nunivak Çupikleri |
Nunivak Adası (Nunivak Çupikçesi : Nuniwar ; Yupikçe : Nunivaaq), Bering Denizinde Alaska anakarasının batısında bulunan Amerika Birleşik Devletlerine bağlı olan ada.
ABD'nin 8. büyük adasıdır.
Ada sakinleri Yupiklerin bir kabilesi olup Nunivak Çupikleri (İngilizce Nunivak Cup'ig) olarak bilinir ve kendilerini Cup'ig (pl: Cup'it) ya da 'Nunivak halkı' anlamına Nuniwarmiut olarak adlandırır. Adanın en büyük yerleşimi olan Mekoryuk (Çupikçe Mikuryarmiut) kasabasının nüfusu 215 tir.[1]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Batılılarla Karşılaşma Tarihi (1821 - 1920)[2]
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1821 : Ruslar, Mikhail S Vasilev kaptanlığındaki Otkrytie gemisiyle Nunivak'ı keşfetti. Rus haritalarında adanın adı geminin adıyla geçer.
- 1821 : Vasilii S. Khromchenko ve Adolph K. Etolin komutasında Rus gemileri Golovnin ve Baranov adayı ziyarete geldi. Etolin'in adı Cape Etolin ve Etolin Strait yer adlarında yaşamaktadır.
- 1822 : Khromchenko ve Etolin gemileri Golovnin ile geri döndü ve adadaki ren geyiği, tilki, misk sıçanı kürkleri, mors dişi vs. ürünlerin ticaretini raporlarında belirtti.
- 1867 : Amerikalılar Alaska'yı 30 Mart 1867 tarihinde Ruslardan satın aldı. Nunivak adası da buna dahildir.
- 1874 : Willliam H. Dall sınırlı jeolojik araştırma yaptı.
- 1879 : Amerikan gemisi Timandra karaya oturdu ve sekiz mürettebatı iki ay boyunca Tacirrarmiut yerleşimine yakın yerde mahsur kaldılar. Mürettebattan iki Beyazın üç Nunivak Çupiğini öldürdüğü rivayet edilir.
- 1880 : C.L. Hooper kaptanlığında United States Revenue-Steamer Corwin mürettebatı Kangiremiut'ta karaya çıktı ve bir adam, üç kadın ve üç çocuk ile iletişim kurdu. Sakinlerinin sonradan anlattığına göre daha önce hiç beyazla karşılaşmadıkları için çok korkmuşlar.
- 1890 : Nunivak adasının ABD tarafından yapılan ilk sayımı Ivan Petroff tarafından yapıldı ve 15 yerleşimde toplam 745 nüfus kaydedildi. Bu büyük rakam hem Nunivak Çupiklerince hem de akademik araştırmacılarca hep sorgulanır.
- 1897 : Kuskokwim Irmağı Moravian misyonundan John H. Kilbuck adaya kısa bir ziyarette bulundu. Nuniwarmiut'ların anakaradaki Yupik kabilelerinden farklı bir kabile olduğunu gözlemledi ve onlardan biraz farklı lehçede konuştuklarını kayda geçirdi.
- 1900 : Sınırlı ABD nüfus sayımı USS Manning gemisinin cerrahı Alanson Weeks tarafından yapıldı. Bu sayıma göre 110 kişi kaydedildi.
- 1905 : George B. Gordon tarafından Pennsylvania Free Museum of Science and Art ile birlikte yürütülen bir araştırmayla sınırlı dil bilgisi ve sözlük çalışması yapıldı.
- 1910 : Sınırlı ABD nüfus sayımı ajan (agent) L.L. Bales tarafından yapıldı. Bu sayıma göre 10 yerleşim yerinde toplam 131 nüfus kaydedildi.
- 1920 : Sınırlı ABD nüfus sayımı yapıldı. Bu sayıma göre 6 yerleşim yerinde toplam 189 nüfus kaydedildi.
Dış etkiler, Antropolojik araştırma ve Hızlı değişim (1920 - 1970)[2]
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1920 : ABD hükûmetinin U.S. Biological Survey, U.S. Bureau of Education birimi ve Lomen Reindeer Company tarafından ren geyiği yetiştiriciliği ada halkına tanıtıldı.
- 1924 : Adanın ilk okulu Nash Harbor Village (Ellikarrmiut / Qimuglugpagmiut) köyünde kuruldu ve ilk öğretmen geldi.
- 1927 : Arkeolojik ve antropometrik araştırmalar Bureau of American Ethnology bölümünde Henry B. Collins ile U.S. National Museum bölümünden T. Dale Stewart tarafından yapıldı. Mezarlar eşilerek cenazelerin ölçümü ve gömülen tören eşyalarının kaydı tutuldu.
- 1927 : Kaliforniya Bilimler Akademisi (California Academy of Sciences) uzmanı Cyril Guy Harrold tarafından 30 Haziran - 6 Kasım tarihlerinde Nunivak adasındaki kuş ve memeli türleri üzerine biyolojik araştırma yürütüldü.
- 1927 : Edward S. Curtis tarafından araştırma yapıldı. bu araştırma Nunivak Çupikleri hakkında yayımlanan ilk etnografik çalışma olup detaylı fotoğraflarla belgelenmiştir.
- 1928 : Nunivak Adası Vahşi Yaşam Sığınağı (Nunivak Island (wildlife) Reservation) kuruldu.
- 1934 : 18 Haziran'da Kızılderili Reorganizasyon Yasası (IRA, Indian Reorganization Act) ve Nunivak IRA Konseyinin kurulması.
- 1935 : Misk sığırı adalılara tanıtıldı.
- 1936 : Mekoryuk (Mikuryarmiut) kasabasında Evangelical Covenant Church Kilisesi kuruldu. Mekoryuk'un ilk ordained minister i olan Jacob Kenizk'in varışı ve Eskimo usulü dans etme ve şarkı söyleme ve maske yapımı ile birlikte bütün şamanistik törenler yasaklanması.
- 1936-37 : Alman etnolog Hans Himmelheber'in Nunivak yerlilerinin sanat, kültür ve sosyal yaşamı üzerine etnografik ve psikolojik çalışmaları yayımlandı
- 1939-40 : Amerikalı antropolog Margaret Lantis'in etnografik araştırmaları Nunivak yerlilerinin kültür ve toplumsal yaşamının en kapsamlı Batılı analizidir. Lantis, sonraki yıllarda da Nunivak'ta pek çok çalışma yaptı.
- 1952 : Arkeolog James W. VanStone arkeolojik çalışmalarını yayımladı.
- 1967 : Michael Nowak arkeolojik araştırmalarına ve geçim ekonomisi çalışmalarına başladı. Bu çalışma 1990 larda da devam ediyor.
ANCSA, Modern Çağ, Dil ve Kültürel Canlandırma (1971 - günümüz)[2]
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1971 : 18 Aralık'ta Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) başkan Richard Nixon tarafından onaylandı. Bu yasayla kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden Calista Corporation bünyesinde Nunivak Island Mekoryuk Alaska Corporation (NIMA) adlı köy şirketi kuruldu.
- 1971 : Yukon Deltası Milli Yaban Yaşamı Sığınağı (Yukon Delta National Wildlife Refuge) bünyesine Nunivak adası da dahil edildi. Sonra Nunivak Adası Milli Yaban Yaşamı Sığınağı (Nunivak Island National Wildlife Refuge) kuruldu. Adanın güney yarısı Federal Wilderness statüsü aldı.
- 1986 : Kızılderili İşleri Bürosu (BIA, Bureau of Indian Affairs) tarafından tarihi yerler ve mezarlık saha çalışmaları yapıldı. Daha fazlası 1991 yılında yapılmıştır.
- 1996 : 100 ve 68 katalog numaralı insan kalıntıları Mekoryuk'a iade edildi.
- 1999 : NPT, Inc. yerli şirketinin kuruluşu ve federal olarak tanınması
- 2002 : Çupik dans, şarkı ve davullarının canlandırılması. Geleneksel Çupik dansçıları olan Nuniwarmiut Kassiyurtait grubu kuruldu. Grup, halk önünde ilk dansını Messenger Festival bayramında yaptı.
Doğa
[değiştir | kaynağı değiştir]En az 89 göçmen deniz ve su kuşu yazın deniz kıyısı uçurumlarında ve iç bölge tundra göllerinde kuluçkaya yatar.
Cape Etolin denilen burunun kuzeydoğu kısmı adann diğer bölümlerinden oldukça farklıdır. Mekokayak ırmağının ağzına yakın yerde birkaç geniş gelgit çamur düzlükleri kaz ve diğer kuşlar için cazibe merkezidir. Bölgede Elymus mollis adlı ot türü bulunur. Otun tohumları sonbaharda kar kiraz kuşu (Plectrophenax nivalis; am'arulkara'ar) tarafından tüketilir. Otun kuru saplarından Çupikler sepet ve paspas ördükleri gibi çorap bile yaparlar. Sonbaharda olgunlaşan sulu Empetrum nigrum meyveleri pek çok kuşun suratının mor renkli olmasına yolaçar.
Adadaki en uzun ağaç 1.2 metre boyuyla bodur söğüt (Salix spp.; Inaqacit, Uqvigar) türleridir.
Adada 40 kadar dere bulunur.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]
NIMA (Nunivak Island Mekoryuk Alaska Corporation, Nunivak Adası Mekoryuk Alaska Şirketi) : ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde onaylanan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden Calista Corporation bünyesinde oluşturulan kâr amaçlı yerli köy şirketidir. Şirket, hissedarları olan Nunivak'taki Çupiklerin maddi haklarını korumak ve kollamakla yükümlüdür. Adada yerel bir ofisi olan şirketin ana merkezi Anchorage'dadır.[3]
Ren geyiği : ABD hükûmetinin U.S. Biological Survey, U.S. Bureau of Education birimi ve Lomen Reindeer Company tarafından ren geyiği yetiştiriciliği 1920 yılında ada halkına tanıtıldı. Ren geyiği etinin işlenmesi Kızılderili İşleri Bürosu (BIA, Bureau of Indian Affairs) tarafından 1940 yılında gerçekleştirildi. 1945 yılında inşa edilen kesimhane 1970 lerin başlarında bir yangın sonucu tahrip olmuştur. Yeni tesislerin yapımı için yeterli finans sağlanamdığı için gecikmeyle ancak 1980 li yılların sonuyla ve 1990 lı yılların başlarında yenilenmiştir. 1990 yılında BIA ren geyiği işleme işini Kızılderili Reorganizasyon Yasası (IRA, Indian Reorganization Act) gereği kurulan Nunivak IRA Konseyine devretti. Nuniwarmiut Ren geyiği ve Su Ürünleri İşleme (NRSP, Nuniwarmiut Reindeer and Seafood Processing) adlı ticari kuruluşun eski adı Berin Denizi Ren geyiği Ürünleri Firması ( Bering Sea Reindeer Products Company) olup Mekoryuk'ta konuşlanmıştır. Köy şirketinin Rengeyiği Komitesi NRSP'ye tavsilerde bulunabilir fakat üzerinde kontrol hakkı yoktur. Adanın güneyinde insan yerleşimine kapalı olan Wilderness kısmında bulunan ren geyiği sürüsü 4.000 baştır. Burada motorlu araçların kullanımı yasaktır. Firmanın katma değerli ürünleri Alaska'nın diğer bölgelerinde de dükkânlarda satışa sunulur.[4][5]
Misk sığırı : Alaska Av Komisyonu (Alaska Game Commission) Grönland'da yakalanan 31 misk sığırını (Ovibos moschatus; Umingmar) avcılık amacıyla 1935 ve 1936 yıllarında Nunivak doğasına saldı. İlk av sezonu 1975 yılında yapılmıştır.[6]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti 9 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Qikertamteni Nunat Atrit Nuniwarmiuni 3 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Nunivak Adasının Çupikçe haritası)
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : We are Cup'it". 11 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010.
- ^ a b c "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak History Timeline". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010.
- ^ "NIMA Corporation". 22 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2010.
- ^ Mt. McKinley Meat & Sausage Company, Review & Recommendations 27 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., final report, December 1, 2003, Prepared by Marian Romano & Melanie Trost, State of Alaska, Department of Natural Resources, Division of Agriculture
- ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak History Timeline". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010.
- ^ "Nunivak Musk Ox with Bow and Arrow by Chuck Eisenhower". 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
