Mustafa Necati
| Mustafa Necati | |
|---|---|
| |
| Türkiye Millî Eğitim Bakanı | |
| Görev süresi 20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929 | |
| Başbakan | İsmet İnönü |
| Yerine geldiği | Hamdullah Suphi Tanrıöver |
| Yerine gelen | İsmet İnönü |
| Türkiye Adalet Bakanı | |
| Görev süresi 6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924 | |
| Başbakan | İsmet İnönü |
| Yerine geldiği | Seyyid Bey |
| Yerine gelen | Mahmut Esat Bozkurt |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 1., 2. ve 3. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 23 Nisan 1920 - 26 Mart 1931 | |
| Seçim bölgesi | 1920 – İzmir 1923 – İzmir 1927 – İzmir |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Mustafa Necati 1894 İzmir, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1 Ocak 1929 (35 yaşında) Ankara, Türkiye |
| Defin yeri | Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
| Bitirdiği okul | İstanbul Hukuk Mektebi |
| Mesleği | Avukat, Öğretmen |
| Ödülleri | 
|
Mustafa Necati (d. 1894, İzmir - ö. 1 Ocak 1929, Ankara), Türk siyasetçi, avukat, öğretmen.
Atatürk'ün yakın düşünce ve mesai arkadaşlarından, Kuvâ-yi Milliye hareketinde yer almış, TBMM'nin ilk üç döneminde milletvekilliği, Mübadele esnasında Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 1924 Anayasası'nın yürürlüğe konulduğu sırada Adalet Bakanlığı, Tevhidi Tedrisat sürecinde ve Harf Devrimi esnasında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı yapmış siyasetçidir. Özellikle Millî Eğitim Bakanlığı döneminde (20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929) yaptığı hizmetleri ile hatırlanır. Necatibey Eğitim Fakültesi'ne adı verilmiştir. Altay Spor Kulübü’nün kurucularındandır.[1]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ailesi ve öğrenimi
[değiştir | kaynağı değiştir]1894 yılında İzmir’de dünyaya geldi. Baba soyundan dedeleri, Horasan'dan Darende'ye göç etmişlerdir.[2] Babası Darendeli Halit Bey, işi gereği İzmir'e gitmiştir. Mustafa Necati'nin annesi olacak olan Elbistanlı Mustafa Efendi’nin kızı Naciye Hanım ile burada tanışmıştır.
İlk ve orta öğrenimini İzmir’de tamamladı. İzmir İdadisi’ni bitirdikten sonra yükseköğrenim için İstanbul’a gitti. İstanbul Hukuk Mektebi’nden 1914 yılında mezun oldu ve İzmir’e döndü.[3]
I. Dünya Savaşı yılları ve İzmir’in İşgali
[değiştir | kaynağı değiştir]Mustafa Necati Bey, I. Dünya Savaşı yıllarında İzmir’de avukatlık, eğitimcilik, gazetecilik yaptı. 1915 yılında arkadaşı Hüseyin Vasıf Bey ile Özel Şark İdadisi adlı bir okul kurdu; bu okulda müdürlük ve edebiyat öğretmenliği yaptı.
Kısa bir süre Aydın-Kasaba Demiryolları’nda hukuk müşavirliği yapmış olan Mustafa Necati Bey, savaştan sonra itilaf devletlerince işlerine son verilen demiryolu işçilerinin haklarını savunmak, savaştan dönen işsiz yedek-subayların sıkıntılarını gidermek için çalışmalar yaptı. İzmir Türk Ocağı’nın aktif bir üyesi oldu ve spor kolu çalışmalarını yürüttü. Altay Spor Kulübü’nün kurucuları arasında yer aldı. Yaklaşmakta olan işgal tehlikesine karşı demiryolu işçileri, işsiz yedek-subaylar ve sporcu gençlerle olan ilişkisini kullanarak önlemler almaya, direniş örgütlemeye çalıştı. İzmir’in işgali üzerine İstanbul’a kaçarak amcasının kızı ve nişanlısı Halide Nusret Hanım’ın evine sığındı.[4]
Balıkesir günleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İzmir’in işgali üzerine İstanbul’a giden Mustafa Necati Bey, İçişleri Bakanlığı’nda görev aldı ve Balıkesir’e atandı. Şehre vardıktan sonra görevinden istifa etti ve Balıkesir’de kaldığı 7 ay boyunca millî mücadele hareketine hizmet için çok yoğun çalıştı. Kuvâ-yi Milliye kumandanı olarak Yunanlar ve Ahmet Anzavur kuvvetlerine karşı yürütülen mücadelede yararlılıklar gösterdi. Hüseyin Vasıf ve Mehmet Esat kardeşlerle ile birlikte "İzmir’e Doğru" adlı bir gazete çıkardı. Millî hareketin yayın organı olan ve 74 sayı çıkan bu gazetede millî duyguları geliştirici yayınlar yaptı. Balıkesir’de kaldığı sürede bir gençlik ve spor kulübü olan Balıkesir İdman Yurdu’nu kurdu. Bu dönemde herhangi bir dava alıp takip etme fırsatı olmasa da bir avukatlık bürosu açtı. Şehirde faaliyet gösteren 11 avukattan birisi olarak 1920’nin Ocak ayında kurulan baronun yönetim kurulunda yer aldı. 29 Nisan 1920 günü Saruhan milletvekili olarak TBMM’ne katılmak üzere şehirden ayrıldı.
TBMM 1. Dönem Milletvekili ve İstiklal Mahkemeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]TBMM 1. Dönem Saruhan milletvekilliği sırasında önce Sivas İstiklal Mahkemesi üyesi olarak görevlendirildi (11 Eylül 1920 - 17 Şubat 1921); daha sonra Kastamonu İstiklal Mahkemesi Başkanlığı (18 Ağustos 1921 - 1 Ağustos 1922) ve ardından Amasya İstiklal Mahkemesi Başkanlığı (17 Ağustos 1922- ) yaptı. Bu görevleri nedeniyle çoğunlukla Ankara dışında bulundu.
Kastamonu’da görevli olduğu bir yıl içinde Himaye-i Etfal Cemiyeti (Çocuk Esirgeme Kurumu) ve Kastamonu İlim Cemiyeti’nin kurulmasına öncülük etti.[4] Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay), Gençler Mahfeli (Derneği) ve Muallimler Derneği’nin çalışmalarına destek verdi. Tüm bu çalışmalarından ötürü belediye tarafından fahri hemşehrilik unvanı verildi.
Mübadele, İmar ve İskân Vekilliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Mustafa Necati Bey, TBMM 2. Dönem’de İzmir milletvekili olarak yer aldı. Altı arkadaşı ile kurduğu komisyon, hükûmete "mübadele, imar ve iskân” işlerinden sorumlu bir bakanlık kurulması önerisini getirdi. Bu öneri üzerine kurulan Mübadele, İmâr ve İskân Vekâleti'ne vekil olarak seçilen ilk bakan Mustafa Necati Bey oldu, beş ay boyunca bu görevi yürüttü. Bakanlık teşkilatının kuruluşu; savaşta yakıp yıkılan ülkenin imarı ve gelen göçmenlerin yerleştirilmesi ile ilgili hizmetler verdi.
Özellikle Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi esnasında mübadillerin Türkiye'ye taşınması gibi büyük bir organizasyonun denizyoluyla yapılmasını sağlamıştır. Ancak açılan ihaleyi İtalyanların kazanması genç Türkiye'nin bağımsızlık siyasetine uygun düşmüyordu. Mustafa Necati Bey'in bu ihalenin iptal edilmesi ve nakliyenin Türk gemileriyle yapılması hususunda önemli rolü olmuştur.[5]
Adliye Vekilliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Mustafa Necati Bey, 6 Mart 1924'te kurulan 2. Hükûmet'te adliye bakanı olarak yer aldı. Bakanlığı döneminde şer'î mahkemeler kaldırılmıştır.
Muallimler Birliği Genel Başkanlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]24 Ağustos 1924 tarihinde "Türk Muallimler Birliği” (Türk Öğretmenler Örgütü) genel başkanı olarak seçildi. Millî Eğitim Bakanı olarak atandığında genel birlik başkanı idi.
Millî Eğitim Bakanlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mustafa Necati Bey, 4. ve 5. Hükûmet'te Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) olarak görev yaptı. Bakanlığı sırasında gerçekleştirdikleri işlerin bazıları şunlardır:
- Maarif Teşkilatı'na dair kanunu çıkardı, eğitim işlerini valilerin kontrolünden çıkararak bakanlığın kontrolüne aldı. Kanun'da yer alan “Maarif hizmetinde asıl olan öğretmenliktir” hükmü ile öğretmenlik mesleğini itibarlı hâle getirdi; öğretmenlerin özlük haklarına ilişkin düzenlemeler yaptı.
- 10 bölge merkezinde birer öğretmen okulu inşaatı başlattı. Bunlardan ilki, bugünkü Gazi Eğitim Fakültesi Binası'nda hizmete giren Gazi Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü, ikincisi İzmir Erkek Öğretmen Okulu, üçüncüsü bugün Balıkesir Necatibey Eğitim Fakültesi olarak binasında hizmet veren Balıkesir Necatibey Muallim Mektebi'dir.
- Uzman öğretmen yetiştirmek üzere Avrupa'ya öğrenci gönderilmesini sağladı.[6]
- Yeni bir ilkokul programı hazırlandı ve “toplu öğretim” Avrupa ile aynı anda Türkiye'de uygulanmaya başlandı.
- Ortaöğretim parasızlaştırıldı; okul kitapları bakanlıkça bastırıldı.
- Yabancı okullar denetim altına alındı.
- Köylere öğretmen yetiştirmek için Köy öğretmen okulları modeli planlandı. Denizli ve Kayseri'de köy muallim mektebi açıldı.
- Harf İnkılabı gerçekleştirildi. Yeni harfleri öğretmek için Millet Mektepleri kuruldu, okuma-yazma seferberliği başlatıldı.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Resmî kayıtlarda Mustafa Necati Bey'in Millet Mektepleri'nin açıldığı 1 Ocak 1929 tarihinde apandisit patlaması sonucu Ankara Numune Hastahanesi'nde öldüğü belirtilmiştir. Ölümü üzerine arkadaşı Cumhurbaşkanı Atatürk'ün çok etkilenip ağladığı, ilk olarak Falih Rıfkı Atay’ın 1968’de yayınladığı Çankaya kitabında anlatılır.[7]
Cenazesi 2 Ocak 1929’da resmî törenle Ankara’da Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedildi ve Millî Eğitim Bakanlığına bir müddet Başvekil İsmet İnönü vekâlet etti.
Evi ile ilgili güncel haber
[değiştir | kaynağı değiştir]Ankara’daki tarihe tanıklık etmiş evinin kuru fasulyeci Hüsrev Lokantası’na devredilmesiyle ismi 2006 yılında yeniden gündeme gelmiş; tepkiler üzerine evi 2008 yılında “parlamenterler evi” hâline gelmiştir.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Altay'ın kurucuları kimlerdir". .universitelialtaylilar.com. 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ Eski, Mustafa (1999). Cumhuriyet Döneminde Bir Devlet Adamı Mustafa Necati. Atatürk Araştırma Merkezi. s. 7. ISBN 9751610508.
- ^ Özer, Fuat. "Mustafa Necati Bey" (PDF). 17 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Nisan 2009.
- ^ a b Arıkan, Zeki. "Millî Mücadelenin Bir Öncüsü: Mustafa Necati" (PDF). 14 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ Emgili, Fahriye, Yunanistan’dan Mersin’e Köklerinden Koparılmış Hayatlar, Bilge Kültür Sanat Yay., 1. Basım, İstanbul 2011, ISBN 978-605-5506-63-6 s. 68-70
- ^ Cafer Ulu, 1416 Sayılı Ecnebi Memleketlere gönderilecek Talebe Hakkında Kanun ve Cumhuriyetin İlk Yıllarındaki Uygulamaları, International Peer-Rewiewed Journal Of Sciences, Tarih Okulu, Year 7, Issue XVII, March 2014, 495-525.
- ^ "Atatürk'ü ağlatan devrimci öğretmen Mustafa Necati". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2020.
- ^ "Türkiye Büyük Millet Meclisi Mustafa Necati Kültür Evi". TBMM web sitesi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: 'Yeni kuruluş' |
Mübadele, İmar ve İskan Vekili 30 Ekim 1923-6 Mart 1924 |
Sonra gelen: Celal Bayar |
| Önce gelen: Hamdullah Suphi Tanrıöver |
Türkiye Millî Eğitim Bakanı 20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929 |
Sonra gelen: İsmet İnönü |
| Önce gelen: Seyyid Bey |
Türkiye Adalet Bakanı 6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924 |
Sonra gelen: Mahmut Esat Bozkurt |
| Maarif vekilleri (1920-1923) |  | |
|---|---|---|
| Millî eğitim bakanları (1923-1983) |
| |
| Millî eğitim, gençlik ve spor bakanları (1983-1989) | ||
| Millî eğitim bakanları (1989-günümüz) | ||
- Sivas İstiklâl Mahkemesi üyeleri
- 1894 doğumlular
- 1929 yılında ölenler
- 20. yüzyılda Osmanlılar
- Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedilenler
- İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde öğrenim görenler
- İzmir Atatürk Lisesinde öğrenim görenler
- İzmir ili doğumlu siyasetçiler
- Kırmızı-yeşil şeritli İstiklâl Madalyası sahipleri
- Kurtuluş Savaşı'na katılan siviller
- TBMM 1. dönem Manisa milletvekilleri
- TBMM 2. dönem İzmir milletvekilleri
- TBMM 3. dönem İzmir milletvekilleri
- 20. yüzyıl Türk avukatları
- Türkiye imar ve iskan bakanları
- Türkiye adalet bakanları
- Türkiye millî eğitim bakanları
- Ankara ilinde ölenler
- Türk avukatlar
- Türk öğretmenler
- 5. İcra Vekilleri Heyeti
- 1. Türkiye Hükûmeti
- 2. Türkiye Hükûmeti
- 4. Türkiye Hükûmeti
- 5. Türkiye Hükûmeti